Ч.ОЛДОХ
Равжаа судлалын Олон улсын төвийн тэргүүн, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Л.Одончимэдтэй ярилцлаа.
-Таныг сонин тоололтой цаг хийлгэсэн тухайгаа МҮОНРТ-ээр ярьсан гэж сонссон. Уншигчдынхаа хүсэлтээр тэр тухай тодруулах гэсэн юм?
-Шийдлийг нь бодож олоод олон жил болсон ч хийж өгөх газар олдохгүй байсаар хугацаа алдсан “Хоёр хэмжээст” цагны тухай би МҮОНРТ-ийн “Өглөө” хөтөлбөрөөр ярьсан юм. Тэр тухай асууж байгаа болов уу.
-Тэр цагны тухай манай уншигчид олж сонсчихоод яаж олж авахыг тодруулж өгөөч гэж бидэнд хандлаа?
-Сонирхолтой гэхээс илүү хэрэгцээ ихтэй цаг юм. Монголчууд төдийгүй Азийн олон орон хулгана, үхэр, бар гэж эхэлдэг 12 жилээр оны дарааллыг нэрлэж, бас өдрийн цагийг амьтдын нэртэй 12-хон цагаар хэмжиж ирсэн уламжлалтай. Энэ нь цаанаа од эрхэс, зурхайн цаг тооны барилдлагатай уялдсан маш нарийн утга учиртай байдаг. Малчин удмын монголчууд энэ уламжлалыг дагаж олон зан үйлээ гүйцэтгэдэг. Найр хурим үүсгэх, шинэ гэр барих, хүүхдийн даахь үргээх, хурдны морио барихаас эхлээд өдрийн сайн, муу цагийн тухай эрэл сурал болж, лам хуврагаас асууж давхицгаадаг. Айл бүхэн гэртээ, хүн бүхэн бугуйндаа бас гар утсандаа орчин үеийн цагтай боловч уламжлалт морь, хонин цагаа хэдийнээс хэдийд болдогийг мэддэггүй. Одоо бол өдрийн 11.40-13.40-д морин цаг болдогийг гайгүй сайн мэддэг болцгоож байх шив дээ. Энэ бүхнийг бодолцож хоногийн 24 цаг, уламжлалт 12 цагийг нэг дугуйд багтаасан “Хоёр хэмжээст” цаг хийлгээд одоо л олон нийтэд хүргэх гэж байна.
-Та нэлээд эрт хийлгэсэн юм биш үү?
-Улирагч оны эхээр үйлдвэрээсээ авсан. Тэгээд энэ онд болох Их Хутагтынхаа 210 жилийн ойд зориулж сүсэгтэн олон, гэгээнтнийхээ хойч үеийнхэнд хүргэхийг зорьсон юм.
-Цагныхаа тухай жаахан тодруулахгүй юу. Зүүний эргэх горимоос эхлээд цаг тооллыг хэрхэн зааж буй нь сонин байна?
-30 см-ийн хэмжээтэй ханын том цаг байгаа юм. Хоёр зүүтэй. Зүү нь хоногтоо ганцхан эргэж уламжлалт 12 жилээр нэрлэсэн цагийг заана. Дотор нь суулгасан жижиг цаг хоногийн 24 цагийг заана. Хоёр өөр цагийн заалтыг харьцуулж хараад хүн өөрөө хэрэгтэй цагаа мэдэж амьдралдаа ашиглана гэсэн үг.
-Та санаж сэдээд удсан, бас хийлгэх газар олдохгүй цаг алдсанаа түрүүнд дурьдсан. Шалтгаан нь юу байв?
-Аливаа шинэ зүйл бэрхшээлийг давж бүтдэг. Цагаа үйлдвэрлүүлэх байтугай нүүрнийх нь зургийг гаргуулах гээд зураачид ойлгож өгдөггүй. Бас 12 жилийг монгол уламжлалаар гоё зурдаг хүн олддоггүй. Монгол зургийн аргаар зуруулсан зургийг үйлдвэрийн дизайнч нар нь ойлгодоггүй. Эхлээд Японд хийлгэе гэж бодож багагүй хөөцөлдсөн. Гэтэл Японы цагны үйлдвэрүүд патентаа худалдчихвал хийж өгье гэсэн. Хайран санагдаад, Солонгос, Хятадаар явж судлаад, эцэст нь урд хөршид хийлгэсэн. Тэр бүхэнд наддаа бол чамгүй зардал гарсан. Хийлгэж авчраад Оюуны өмчийн газарт бүртгүүлэх гэж хуулийн хугацааг хүлээж нэлээд удсан. Санаж сэдсэнээс хойш лавтайяа таван жил өнгөрсөн дөө. “Хоёр хэмжээст” цаг байтугай хогийн сав ч үйлдвэрлэдэггүй улс орон гэдэг хэцүү юм байна гэж бодогдсон.
-Та түрүүнд Равжаа хутагтын ойн тухай цухас дурьдлаа. Чухам хэдийд тэмдэглэлт баяр ёслол нь болох вэ?
-Бид 1993 оноос хойш таван жил тутамд гэгээнтнийхээ ойг тэмдэглэж ирсэн. Ойг тэмдэглэх жилийнхээ наймдугаар сарын эхний арав хоногт хийдэг. Аймгийн наадамтай давхцуулалгүй, уламжлалаараа баяр ёслолоо тэмдэглэе гэсэн саналтай байгаа. Аймгийн удирдлага шийднэ. Хутагтын ой бол наадам гэхээсээ илүү буддын гүн ухаан, соёл, шашны зан үйлийг багтаасан, их гэгээнтэндээ тайлангаа тавьдаг, сүсэгтэн олондоо хүндэтгэл үзүүлдэг өвөрмөц цогц баяр ёслол. Мөн цаашид хийх ажлын хандлагыг тогтоож өгдөг том үйл ажиллагаа юм.
-Ой угтсан ажлынхаа тухай товч хэлэхгүй юу?
-Дорноговьд манай тахилч, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн З.Алтангэрэлийн бүтээн босголтын ажил үргэлжилнэ. Энэ талаар яривал их зүйл бий. Бид судалгааныхаа ажлын дүнг гаргаж байна. Хутагтын амьдрал, уран бүтээл, хутагтад зориулж бичсэн орчин үеийн зохиолчдын хөдөлмөрөөр гурван боть гаргахаар зэхэж байна. Тэр бүхнийг тоочих аргагүй.
-Цагны тухай яриандаа эргэж оръё. Одоо хаанаас тэр цагийг олж авч болох вэ?
-Оюуны өмчийн газар сая л олон нийтэд хүргэх зөвшөөрөл олгосон. Дэлгүүрээр бараг худалдаалагдахгүй болов уу. Дорноговь, Говьсүмбэр, Дархан, Эрдэнэт гээд бидэнтэй хамтран ажиллаж ирсэн хүмүүстээ эхний ээлжинд хүргэнэ. Тийм олныг үйлдвэрлүүлээгүй. Гэхдээ зардлаа олж авах хэмжээнд борлуулна. Бурхны шашны эд зүйлсийн болон бэлэг дурсгалын зарим дэлгүүрт тавина гэж бодож байгаа.
-Цаг зав гаргаж ярилцсанд баярлалаа. Уран бүтээлийн амжилт хүсье, Хутагтынхаа ойг сайхан тэмдэглээрэй.
