Ч.ГАНТУЛГА
Мантоа хотын хааны ордон. Ордонд найр болж байв. Вантан өөрийнхөө завхай явдлыг гайхуулан ярина. Алиасалбадай Риголетто тэдний дундуур сүлжин явж хурц ухаан, хорон үгээр дайрч давшлан наадмыг улам хөгжөөнө. Тэрээр өөрийг нь ямар хувь заяа хүлээж байгааг үл мэднэ. Энэ бол Ж.Вердийн суут бүтээл болох “Риголетто” дуурийн эхлэл ... Үрээ алдсан эцгийн сэтгэл өвдөнө, шанална, гутарна. Түүний энэ их сэтгэлийн зовлон шаналалухаарал ... Энэ бүхнийг 30 настай монгол баритон Италиийн хамгийн эртний задгай тайз болох Верона хотынАренад тоглочихоод иржээ.
Монгол хүн анх удаа дэлхийн хамгийн том тайзнаа дуурийн дуучдын мөрөөдлийн бүтээлд дуулна гэдэг ховорхонхувь тохиол. Гэхдээ монгол дуучин чаджээ. Чадах чадахдаа омог бардам, итгэл төгс тоглосон тухай одоо ч шуугижбайна. Дүрийн талаар Италийн хэвлэлд “Гол дүрд нь анх удаа Монгол Улсын залуу баритон, гайхалтай өгөгдөлтэйдуучин Э.Амартүвшин дуулсан. Дөнгөж 30 настай боловч тус дүрийн нууц далд санаа, онцлог болгоныг хэдийнэтаньж мэдсэн мэт санагдлаа. Дуурийн гол дүрийн хамгийн ихээр зовж шаналсан хэсгүүдийг тодотгосон дуулалтынүг хэллэг, дуудлага нь төгс байсан. Сэтгэл зүрхнээсээ гашуудан эмгэнэж буй эцэг хүний дүрийг гайхалтай бүтээж, үзэгчдийн талархлыг хүлээн, нижгэнэсэн алаг ташилтыг зүй ёсоор хүртлээ” хэмээн бичжээ. Тиймээ энэ удаагийннийтлэлийн баатар маань Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуурийн дуучин, дэлхийд үнэлэгдсэн монгол дуучинЭнхбатын Амартүвшин билээ. Дэлхийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдөж, сонгодог урлагийн түүхэнд шинэхэнхуудсыг нээгээд ирсэн эрхэм дуучинтай уулзана гэдэг сэтгүүлч миний хувьд ч нэр төрийн, ажил мэргэжлийн хувьдод шүүрсэн, азтай тохиол байв. Үл мэдэг хөгжмийн аялгуу эгшиглэсэн, ягаан байшинд ороход сэтгэл нэг л тайван. Дуучин маань эх орондоо ирээд удаагүй байна. Энэ үедээ заавал театраараа ордог уламжлалтай. Ажиламьдралынх нь анхны гараа, амжилтынх нь шанг татсан энэ л театр сэтгэлд нь үргэлж ойр байдаг гэж тэрээрөгүүлсэн юм. Э.Амартүвшин эх орондоо түр ирсэн бөгөөд төрсөн нутагтаа амраад иржээ. Бидний яриа энэ цэгээсэхэлсэн юм.
ХУРДАН МОРИНЫ ХҮҮХЭД
Тэрээр наймдугаар сарын эхээр эх орондоо иржээ. Ирэх бүртээ хамгийн эхэнд нутагтаа, ижий аавдаа очдогуламжлалтай. Энэ л уламжлалаараа Сүхбаатар аймгийн Халзан сумын зүг хүлгийн жолоо залжээ. Төрсөн нутаг ньбороо хур тэгширээд зуншлага сайтай байж. Монголын хөдөө амар амгалангийн орон. Тиймээс их хотын чимээшуугианаас хол, бодох зүйлгүй морин дэл дээр давхих нь жинхэнэ төгс амралт болдог тухай тэрээр онцлов. Үргэлжтөрсөн нутагтаа очих боломж олддоггүй учир хүүгээ очиход ижий аавынх нь сэтгэл тэнийхээс гадна өөрийнх ньсэтгэл асар их тайвшрал, эрч хүчийг мэдэрдэг гэв. Түүний аав Л.Энхбат газарзүйн багш мэргэжилтэй ч олон жилсургуулийн захирал хийжээ. Харин ээж нь хими биологийн багш. Түүний өвөө Аюушийн Ухна Монгол Улсын манлайуяач. Монгол даяар болон зүүн гурван аймгийн морь сонирхогчид анддаггүй байж. Харин аавынх нь аав н.Лувсаннутаг усандаа алдартай тээврийн жолооч хүн байжээ. Хөдөө төрж өссөн учир Э.Амартүвшингийн бага нас монголхүүхдүүдийн адил хурга ишиг хариулах, адуу мал туухаас эхэлсэн. Уяач өвөөгөө дагаж хурдны морь унаж явсансайхан дурсамж ч бас түүнийх. Тэрээр Халзан сумынхаа 70 жилийн ойгоор хамгийн анх зургаан настайдаа хурдныморь унажээ. Айргийн таваар орж ирсэн хүүгээ өвөө нь их л урамшуулж байсныг одоо хүртэл мартаагүй гэнэ. Үүнээс хойш хэдийгээр айраг түрүү авч амжилт гаргаагүй ч дөрвөн жил аймгийнхаа наадамд уралдсан туршлагатайунаач ажээ. Э.Амартүвшин Сүхбаатар аймгийн нэгдүгээр 10 жилийн сургуулийг төгсчээ.
ХҮҮХЭД НАСНЫ МӨРӨӨДЛӨӨ БИЕЛҮҮЛЖЭЭ
Дуучин болох түүний багын мөрөөдөл байжээ. Балчир насандаа дэндүү бүрэг байсан хүү дунд ангийн сурагчболсноор харьцангуй задарч сургуулийн урлагийн үзлэг болон аймгуудын дунд зохион байгуулдаг “Яргуй” тэмцээнд оролцож эхэлсэн аж. Энэ тэмцээнд гурван жил дараалан түрүүлжээ. Энэ үеэс өөртөө улам итгэлтэйболжээ. Хөлд орох цагаасаа л тэнтэр тунтар алхан амандаа аялгуу эгшиглүүлэн явах хүүгийнхээ авьяасыг ижийаав нь эртнээс олж харсан гэх юм билээ. Тиймдээ ч хүсэл мөрөөдөлд нь хориг тавилгүй, өөрийнхөөрөө амьдрахсонголтыг өгсөн нь өнөөгийн дэлхийн дуучин Э.Амартүвшингийн хувь хүн болж төлөвших болон амжилт гаргахүндэс суурь болжээ. Тиймдээ ч дунд сургуулиа төгсөөд ээж аавынхаа ачийг сайн дуучин болж хариулах томмөрөөдөл тээсэн тал нутгийн хүү анх Соёл урлагийн их сургуулийн босгоор алхсан аж. Хөдөө хээр, морин дэл дээрсалхи татуулан дуулж явах юутай сайхан билээ. Хэн нэгэн сонсчихвий гэж эмээлгүйгээр исгэрэн шуугих салхиныөөдөөс уянгалаг дуугаа дуулсаар сөрж давхисан түүний балчир нас, хүсэл мөрөөдөл энэ сургуульд орсноормэргэжлийн уран бүтээлч болох зорилгоор солигдсон байна.
Ц.ЕРӨӨ БАГШТАЙГАА УУЛЗСАН НЬ ХУВЬ ТОХИОЛ
Үүнээс өмнө Улаанбаатар хотод ирж үзээгүй хүү анх есдүгээр ангидаа их хоттой танилцсан түүхтэй. МонголынХүүхдийн ордноос зохион байгуулдаг “Дуулах өв” наадамд оролцохоор ирэв. Энэ тэмцээнд бүх аймаг болон хотындүүргүүдээс шалгарсан шилдэг хүүхдүүд оролцож, өрсөлддөг байж. Тэр уралдаанд аймгаасаа шалгаран оролцжээ. Тухайн үед тус тэмцээнийг Ардын жүжигчин Х.Хайдав, Х.Уртнасан, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин А.Бүтэд наршүүсэн аж. Хэдийгээр тэмцээнд байр эзэлж чадаагүй ч уралдаан дууссаны дараа Х.Хайдав багшаас бусад ньЭ.Амартүвшинтэй зорьж уулзжээ. “Миний хүү чи дуурийн дуучин болох магадлалтай хүүхэд байна. Чамд ирээдүйхарагдаж байна. Хэрэв чи урлагаар явъя гэж боддог бол бидэн дээр ирээрэй” гэжээ. Харин энэ гурван хүнээсзөвхөн Ц.Ерөө багш нь жижигхэн уранхай цаасан дээр гэрийнхээ утсыг бичээд өгч. Энэ явдал ингээд дуусав. Харинжилийн дараа нийтлэлийн баатар маань ахлах ангиа төгсч, ажил мэргэжлээ сонгох үетэй золгожээ. Соёл урлагийних сургуулийг л мундаг гэсэн ойлголттой тул эргэлзээ байхгүй энэ сургуульд орно гэсэн бодлыг тээж. Өнөөх багш чэнэ сургуульд багшилдаг байж таарав. Аав нь утас цохиж “Та өнгөрсөн жил манай хүүтэй уулзаад утасныхаадугаарыг өгсөн байна. Би дагуулаад тань дээр очиж болох уу” гэхэд нь уриалгахан хүлээн авч багш шавьбарилджээ. Монголын сонгодог урлагийн ноён оргил болсон тэдгээр дөрвөн багш хүүг буруу таниагүй юм. Энэ лбагш нартай учирснаар Э.Амартүвшин мэргэжлийн дуурийн дуучин болж бэлтгэгджээ. Ц.Ерөө багш нь түүнийгдуучин болгохоос гадна хувь хүн талаас нь төлөвшүүлэхийг эрхэмлэдэг байж. Э.Амартүвшин ч багшийнхаа хэлсэнсахилга баттай, хичээлээ сайн хийж, мэргэжилдээ үнэнч байгаарай гэсэн захиасыг одоо хүртэл санаж явдаг. Оюутны ширээнээс дөнгөж гараад Монголын сонгодог урлагийн цорын ганц мэргэжлийн байгууллага болох УДБЭТ-ын гоцлол дуучнаар очиход нь “Миний хүү олон тийшээ битгий урваж шарваарай. Чи их олон хүнтэй хамтарчажиллах учир эхлээд өөрөө сайн хүн бай” гэж аминчлан захисан гэдэг. Багшийнхаа энэ үгийг бодон санан явсаншавь нь ягаан байшинд гоцлол дуучны албыг долоон жил нэр төртэйгөөр авч явсан юм.
АМЖИЛТЫН ҮЗҮҮРЭЭС АТГАЖ ЭХЛЭВ
Тэрээр дуурийн театрт орохоосоо өмнө багшийнхаа хэлснээр “Чингис хаан” дуурийн Тэмүүжингийн дүрийг бэлджээ. Харин теарт ороод залуу баритон бүрийн дуулж, ажлын гараагаа эхэлдэг “Учиртай гурван толгой” дуурийнЮндэнгийн дүрийг бүтээсэн байна. Үүнээс хойш олон дуурийн гол болон туслах дүрд дуулсан юм. Эхний хэдэн жилдуулсны дараа барууны сонгодог бүтээлүүдэд дуулах болов.”Риголетто” дуурийн Риголетто, “Тоска” дуурийнСкарпиа зэрэг том дууриудад тоглож эхэллээ. Түүний сэтгэлд хамгийн ойрхон байдаг дүр бол Риголетто. Энэдүрийн чиг шугам өөрт нь илүү зохидог гэв.
“Риголетто” хэдийгээр том цар хүрээ, хоолойн чадал шаардсан дуурь боловч уянгалаг, зөөлөн хэсэг олонтой. Хүнийдотоод сэтгэлийн олон илрэл энэ бүтээлд шингэжээ. Хүнийг хайрлах, харамлах, үзэн ядах зэрэг сэтгэлийн нарийннандин хэсгүүдийг энэ дууриар илэрхийлдэг юм байна. Хамгийн гол нь нийтлэлийн баатар маань өөрөө энэ дуурьтухаангүй дуртай. Тиймээс ч өөртөө хэвшил болтол нь суулгаж чаджээ. Дуучин маань энэ дуурийг анх хамгийн залуубуюу 25-хан насандаа анх дуулсан байдаг. Мэдээж залуу уран бүтээлчийн хувьд энэ мэргэжилтэй учирснаарчадахгүй, мэдэхгүй, авьяас, чадал сорьсон олон зүйлтэй нүүр тулж. Гэвч тэр бүхэнд бууж өгөхийг хүсэлгүйгээрөдөр бүр мэрийж, чардайж, хичээсний үр дүнд олон улсын тэмцээнүүдэд амжилттай оролцон амжилтын гараанаасалгуурхан атгаж эхлэв. Тэрээр анх 2010 онд Оросын алдарт дуучин Галина Вишневскаягийн нэрэмжит уралдаандоролцоод нэгдүгээр түүврээсээ хасагджээ. Өмнө нь гадагшаа уралдаан тэмцээнд оролцож байгаагүй залуухандуучинд энэ тэмцээн олон зүйлийг сургажээ. Үүний дараа Парист болсон уралдаанд шилдэг 20 дуучны нэг болжээ. Ийнхүү тэрээр амжилт руу алхам алхамаар дөхсөөр л байв. Харин 2011 онд Буриадад болсон “Вайкаль” олонулсын уралдаанд түрүүлжээ. Энэ үеэс шагналын амтыг мэдэрч эхэлжээ. Тэр жилдээ Чайковскийн нэрэмжит олонулсын тэмцээнээс хоёрдугаар байр болон үзэгчдийн нэрэмжит шагналыг эх орондоо авчирсан юм. Үүнээс хойшмонгол залуугийн нэр дэлхийд шуугиан тарьж эхэлсэн түүхтэй. 2015 онд дуурийн дуучин бүхний мөрөөдөл болсон, дуурийн урлагийн оргил, дэлхийн шилдэг дуучин шалгаруулах “BBC Cardiff Singer of the World” наадмын хоёр томшагналынх нь нэгийг хүртсэн билээ. Э.Амартүвшин одоогоор барууны дуурийн урлагт хүч үзэж байна. Тэрээрдэлхийн бүх том тэмцээнүүдэд оролцоод дуусчихсан учир одоо зөвхөн дэлхийн том тайзан дээр жинхэнэмэргэжлийн дуучин гэдгээ харуулахаар хөдөлмөрлөж явна.
ИРЭХ ХОЁР ЖИЛИЙН ТОГЛОЛТЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГАРЧЭЭ
Энэ шалтгаанаар өнгөрсөн жил гэргийнхээ хамт театраасаа албан ёсоор гарчээ.Одоогоор тэд Швейцарийналдартай агентлагтай гэрээтэй ажиллаж байна. Энэ агентлагт дэлхийн хамгийн шилдэг дуучид ажилладаг. Гэрээний дагуу тэрээр өнгөрсөн жил Германы Килл хотод амьдарч, дуулжээ. Харин энэ жилийн хувьд Итали, Москвад дуулсан байна. Өнгөрөгч тавдугаар сард Израилийн Тилавейн дуурийн театрт Ж.Вердийн “Хувь заяаныхүч” дуурийн гол дүрд дуулаад иржээ. Нүүдлийн шувуу шиг амьдарч, дүүлж яваа уран бүтээлч маань дараа жил эхорондоо ирэх зав гарахгүй байх хэмээн ярьж сууна. Учир нь ирэх хоёр жилийн ажлын төлөвлөгөө нь гарчээ. Ирэхарваннэгдүгээр сарын 20-нд Италийн Женова, Парма хотод “Риголетто” дуурьт дуулна зэргээр цааш хөвөрнө.
Монгол дуучдын хувьд барууны зах зээлд гарч ирэх боломж бүрэн байна гэдгийг дуучин Э.Амартүвшин хэлж байна. Италид тоглосон “Риголетто” дуурьт Э.Амартүвшинээс гадна Италийн алдарт дуучин, 76 настай Лео Нуччи дуулсанюм. Энэ хүн зөвхөн Итали төдийгүй дэлхийн домог болсон дуучин билээ. Тэгвэл тал нутгийн залуу дуучин энээрхэм хүнтэй дотно нөхөрлөдөг ажээ. Өдий насандаа ийм амжилттай, хөнгөн шингэн явааг нь дэлхий нийт гайхдаг. Хоолойны ир нь буугаагүй хүчтэй байна гэдэг бас л гайхамшиг юм. Дуурийн дуучин хүний хоолой 30-40 насанд идбайдаг аж. Харин үүнээс хойш хэрхэн, ямар ухаанаар авч явах нь тухайн дуучны ухамсарын асуудал гэж гавьяатмаань онцлов.
76 настай дэлхийн шилдэг дуучин Лео Нуччигийн хамт
СОНГОДОГ УРЛАГИЙН БУЯНААР ЗАЯАНЫ ХАНЬТАЙГАА УЧИРЧЭЭ
Э.Амартүвшин зөвхөн дуурийн дуунаас гадна шинээр гарч ирж буй хөгжмийн урсгалуудыг сонсох дуртай. Мөнэнгийн үедээ ардын болон уртын дууг аялдаг аж. “Би хаана төрөө вэ”, “Нутгийн чулуу”, “Ус мөрөн олон чиг”, “Зулайцагаан алтай” зэрэг сайхан дуунууд цээжинд нь бий. Тэрээр эцэг эхээс гурвуулаа бөгөөд дүү нь уламжлалт анагаахухааны эмч, ах нь зураач мэргэжилтэй юм байна. Дуучин залуугийн сонгодог урлагаас олж авсан хамгийн эрхэмзүйл түүний гэргий Д.Туяа. Адилхан дуурийн дуучин мэргэжилтэй. Энэ л театрт танилцаж, хайр сэтгэлтэй болжээ. Тэрээр гэргийнхээ тухай “Би ханьтайгаа учрах ёстой болоод л учирсан гэж боддог. Манай хүн хэлье гэснээ шуудхэлчихдэг их шударга эмэгтэй. Энэ зан чанарт нь би дуртай. Хамгийн чухал нь намайг жинхэнэ хайраар хайрлаж, бүх зүйлээ надад зориулдаг” гэв. Хоёулаа театрынхаа тайзнаа “Ламбугайн нулимс” дуурийн Лодон Цэрэнлхам, “Учиртай гурван толгой” дуурийн Юндэн Нансалмаад, “Чингис хаан” дуурийн Чингис Бөртэ зэрэг олон сайхан хайрсэтгэлийн сэдэвтэй бүтээлд дуулжээ. Ийнхүү тал нутгаас төрсөн дэлхийн дуучинтай хуучилсан тэмдэглэлээ эндхүргээд өндөрлөе. Түүнтэй ярилцсан энэ хэдэн цагийн дотор хувь хүн нь эгэл жирийн, их энгийн хүн юм даа гэсэнбодол сэтгэлд минь үлдлээ. Монгол залуугийн дуулахыг дэлхий сонсч байна. Улам өөдөө тэмүүлээрэй ...
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
