Н.МӨНХСАРУУЛ
Монгол бөхийн түүхэнд улсын том цолтой бөхчүүдээсээ аль ч төрийн үед Архангай аймаг түрүүнд нь жагссаар ирсэн юм. Тэр дотор Булган сум, Хашаатынхан бөхчүүдээрээ бүр алдартай. Гавьяат тамирчин, улсын наадамд тав үзүүрлэсэн арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ тэргүүтэй энэ цагийн бөхчүүд улсын гарьд Д.Рагчаа, улсын харцага М.Батжаргал, улсын начин Р.Пүрэвдагва гээд олоон.
Эдэн дундаас арал бяраар ааглан 10-аад жил амжилтаа ахиулан барилдаж 2012 оны улсын баяр наадмаар үзүүрлэн гарьд хэмээх шинэ цолны эзэн болсон бөх бол Д.Рагчаа юм. Рагчаа зааныг улсын цолгүй туяхан залуу байхдаа хадам эцэг дархан аварга Д.Цэрэнтогтохтойгоо цуг манай Дундговь аймгийн Дэрэн суманд “Их Дэрэн” уулын тахилгад очиж барилдахыг би мэднэ. Тэгэхэд 20 гаруй насны алс нь их өсч хувирах, голдуу гар дунгуйлдаж татдаг мэхтэй нэгэн очсныг нутгийн гярхай өвгөд ажиж “Энэ хүү алсдаа арслан аваргад хүрэх сайхан хүү байна” гэж байсныг бас мэднэ.
Монгол бөхийн түүхэнд луу жилтнүүд гэж ярьдаг. Тэд сайн барилдаж олон цолтон төрсөн бэлээхэн түүх бий. Тэгвэл Д.Рагчаа 21 насандаа Архангай аймагтаа түрүүлэн аймгийн арслан цол хүртээд 2001 онд арслан Б.Ганбаатараар тав давж улсын начны эгнээнд багтан 2005 онд одоогийн улсын заан Д.Баасандоржоор тав даван начин цолоо бататгаж, тэр жилээ Өндөр гэгээн Занабазарын наадамд Өсөхөө аваргыг орхин түрүүлж байлаа. Тэр үеэс л бөхийн хорхойтнууд Рагчаад итгэл хүлээлгэж, арслан, аваргын хүрээнд харж эхэлсэн дээ. Бөхчүүдийн дундаас Рагчаа гарьдыг хамгийн бяртай, хөлийн гишгэдэл сайтай, дороо суурьтай бөх гэж үнэлдэг юм билээ. Барилдааны хувьд хийсэн мэхэндээ их даацтай энэ талаар нь дархан аварга Д.Цэрэнтогтох ч их зөвлөдөг биз. 2006 оны түүхт ойн баяраар давсан нь заан болох алтан мөчийн төлөө улсын харцага Магалжавтай ёстой байдгаа “сэгсэрч” барилдсаар заан хэмээх хүндэт цолонд хүрсэн дээ. Заан болсноос хойш үзэгчид Рагчааг түрүүлэх бөхийн тоонд оруулж эхэлсэн. Гэвч санаснаар болох биш 2007 онд улсын өсөх идэр начин Б.Чинзоригт тавын даваанд, 2008 онд их сайн байсан жилээ улсын харцага Ө.Даваабаатарт, 2009 онд улсын начин Н.Батзаяад дөрвийн даваанд унаад азгүйтэж байлаа. Тэр үед ёстой их аварга Б.Түвдэндоржийн хэлсэн “Зодгонд зорилготой хүрч, шуудганд шуналтай хүрч, сэрвүүгээс сэтгэл, хараа хоёр тэгш барилдвал унаа хол доо” гэсэн сайхан үгийг түүнд хэлмээр санагддагсан. 2010 оны наадмаар одоогийн аварга С.Мөнхбатаар долоо даван заан цолоо баталсан бол 2012 онд найм даван үзүүрлэж гарьд цол хүртсэнийг түмэн андахгүй. Д.Рагчаа гарьд МҮБХ байгуулагдсаны 10 жилийн ойгоор Г.Өсөхбаяр аваргыг унаган 512 хүчтнээс түрүүлж байсан нь түүний ер нь ямар энтэй бөх болохыг батална.
Гарьд Рагчаагийн хоёр шууг их хүчтэй гэх бөгөөд гол ясны бяртай бөхийн жишээнд оруулдаг. Тэрээр голдуухан халз хутгах дунгуйлдаж татах, давуулж гуядах гэх мэт бяртай хүний мэхийг хийж харагддаг. Ийнхүү бие хаа, ухаан, мэх тэгшрэх 30 гаруйхан насандаа яваа гарьдаас үзэгчид арслан, аварга цол горьдсоор...
