Д.НАДМИД
Энд толиулуулж буй зураг түүх өгүүлж байна. Үндэсний спортын ууган гавьяат мастер, дархан аварга Бадамдоригийн Түвдэндорж, даян аварга Ц.Чимэд-Очир хоёрын энэхүү зургийг орос зурагчин 1944 онд авсан юм билээ. Тэр жил нь Ц.Чимэд-Очир улсын баяр наадамд түрүүлж аварга цол хүртсэн жил байлаа. Орос зурагчин зураг авах газраа улсын циркийг сонгожээ. Одоо олны мэдэхээр хүнсний дөрөвдүгээр дэлгүүрийн ард байдаг Улсын төв циркийн хуучин дугуй байр л даа. Тухайн үед тэнд арай л орчин тохьтой хийгээд гэрэлтүүлэг сайтай байсан болов уу. Монголын хоёр хүчитний эл зураг өнгөрсөн жил Улаанбаатар хотноо нээгдсэн “Зуун дамжсан амьдрал” нэртэй оросын гэрэл зураг архивын газартай хамтарсан үзэсгэлэнд тавигдсан юм.
Булган аймгийн Сэлэнгэбүрэн (Хангал) сумын харьяат Б.Түвдэндорж улсын наадамд 1939, 1945, 1946, 1952, 1953, 1954 оны наадамд долоон удаа түрүүлж 1944, 1951 онд үзүүрлэсэн байдаг. Мөн найман удаа шөвгөрч байсан гэж намтарт нь бичээстэй бий. Булган аймгийг анхдагчдын өлгий нутаг гэдэг. Тэр дотор Б.Түвдэндорж аварга Монголын тамирчдаас “Спортын гавьяат мастер” цолыг анх хүртсэнээрээ тэмдэглэгдсэн нь бий. Мөн түүнийг бөх хүний үлгэртэй сайхан зан чанар, бие галбир тэгш нь онцлог. Бас гараа дэвээ сайхантай хөнтөрч суйлах мэхийг нь хориход бэрх, хөлд нь орвол даруулж дуусдаг байсан гэж үеийнх нь дурсамж болгон ярьдаг. Тэгвэл Б.Түвдэндорж аваргатай наадмын дэнжид ид өрсөлдөж байсан хүн нь даян аварга Ц.Чимэд-Очир юм. 1944, 1946 онд энэ хоёр хүчтэн улсын баяр наадмын үзүүр, түрүү булаалдахаар үлдэж эхний жил нь Ц.Чимэд-Очир 1946 онд нь Б.Түвдэндорж түрүүлж байсан түүхтэй юм байна.
Цэдэндоржийн Чимэд-Очир аварга Архангай аймгийн Хайрхан сумынх (хуучнаар Түшээт хан аймаг). Улам нэмэх, бат хүчит, хурц шаламгай, шалгарсан хүчит, улсын даяар дуурсах, харилтгүй хүчит чимэг, даян аварга цолтой. Барилдааны амжилтыг нь хэлбэл улсын их баяр наадамд 1944, 1950 онд түрүүлж 1946, 1952 онд үзүүрлэн 1945-1957 оны үед зургаан удаа шөвгөрч байж. Чимэд-Очир аваргын нэг онцлог нь нэлээд хожуу буюу 27 нас хүрч байж улсын наадмын дэнжид гарч ирсэн бөх. Барилдааны хувьд их догшин хурц барилдаантай гэдэг. Мэхэндээ хүчтэй. Халж суйлах, гуядах, гуд татах мэхийг гарамгай хийдэг байжээ. Үг дуу цөөтэй даруухан сайхан хүн боловч яг барилдах болохоороо тэр зан нь огт алга болж учраагаа барьж авангуут сэгсрээд л хаях. Наадмын өдрүүдэд Ц.Чимэд-Очир аваргатай үг яриа өдөөд огтхон ч нэмэргүй байсан гэж ахмадууд хэлэх юм билээ. Шинэхэн үеийн домогт хоёр аваргын өрөөд зогсож буй энэ зураг Монгол үндэсний бөхийн түүхэнд хүндтэй байрыг эзэлж байна.