Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр “ТВ-9” телевизийн “Үндсэн хууль-100 жил” нэвтрүүлэгт оролцож, Үндсэн хуулийн эрх зүй, түүхэн үзэл баримтлал, хөгжлийн талаар байр сууриа илэрхийллээ. Түүний байр суурийг хүргэж байна.
-Дараагийн нэг чухал асуудал нь ард түмэн өөрөө төр засгийн бүрэн эрхийн эх сурвалж бөгөөд энэ эрхийг өөрөө байнга хадгалдаг юм чинь хүний эрх эрх чөлөө асуудал нэн чухал юм байна гэдгийг тогтоосон. Үүнийг хүн төрөлхтөн төөрч, будилж явсаар ойлгосон байна. Тэгэхээр Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал гэдэг бол ХХ зуун төдийгүй, ер нь хүн төрөлхтний түүхэнд бүтээсэн хамгийн чухал бичиг баримт юм. Энэ бол бидний ширээний ном байх ёстой. Өнөөдөр Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалаа уншсан хүн, түүнийгээ мэдэж байгаа хүн их цөөхөн байгаа. Хүний эрхийг уншихаас гадна ойлгох, хүний эрхийг баталгаатай хангах асуудал бол төр засгийн номер нэг асуудал болж байна. Түүнээс биш мега төсөл биш. Яах уу мега төсөл хэрэгжүүлэх нь сайн л даа. Гэхдээ хүний эрхтэй холбоотой бол.
Хүний эрхтэй холбоотой асуудал гэхээр нэн тэргүүнд амьд явах эрх байна. Үүнийг манайхан үхчихгүй л байвал их юм гэж бодоод байдаг. Үгүй л дээ. Энэ чинь амьдрах эрх байхгүй юу. Хүн шиг амьдрах, хүн ёсоор амьдрах эрхийг амьд явах эрх гэж ойлгох хэрэгтэй. Амьдрал бол боловсрол, эрх чөлөө, эд хөрөнгө, гадагшаа дотогшоо явах, эрүүл саруул амьдрах асуудал. Дээр нь үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, шашин шүтэх эс шүтэх, шударга шүүхээр шүүлгэх асуудал нь амьдрал гэдэг зүйл дотор багтаж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр амьд явах эрх чөлөө гэдэг нь өөрөө амьдрах эрх чөлөө юм л даа. Нөгөө талаар шүүх байгууллага өнөөдөр хүний буруугүйг тогтоодог байгууллага шүү дээ. Гэтэл буруутайг нь тогтоох замаар энэ эрх мэдэл явж байна. Ямар зарчим байдаг вэ гэм буруугүйн зарчим гэж бий. Христийн шашин анх үүсэхдээ Адам, Ева хоёр диваажинд байхад мэдлэгийн алимыг битгий идээрэй гэж бурхан хэлсээр байтал Еваг могой ятгасаар байгаад идүүлчихсэн. Амт нь их гоё. Адам мөн идсэн. Үүнд бурхан уурлаж, диваажингаас зовлон зүдүүртэй амьдралдаа оч гэж хөөсөн. Тэгэхээр Христийн шашин гэлтгүй олон шашны уламжлалд хүн төрөхдөө гэм буруутай төрдөг гэсэн ойлголт бий болж л дээ. Яагаад гэхээр мэдлэгийн алим идээд диваажингаас хөөгдсөн. Тийм учраас нүгэл хийсэн. Анхнаасаа “Би гэмтэй, би уучлал хүсье, би буруутай” гээд л яваад байсан. Гэтэл хүн төрөлхтөн гэмтэй байгаагүй. Энэ гэмтэй гэдэг зарчим дээр асар их муухай аллага болсон. Еврейчүүдийг Христийг цовдолсон гэж устгасан. Энэ мэтчилэн ялангуяа шашны байгууллагууд хүнийг гэм буруутай мэт үзэж нүглээ наминчлахыг заадаг. Зарим шашинд нүглээ наминчилсаны төлбөр ч гэж байдаг. Түүнийгээ их соёлтой хэлнэ. Энэ мэтчилэн хуучин соёлоос үлдсэн зүйл яваад байна. Хүн төрөлхтөн явж явж, төөрч төөрч явсаар энэ бүх хоцрогдлыг ойлгосон. Хүн бол гэм буруугүй, гэм буруугүйн зарчим үйлчлэх ёстой юм байна гэж ойлгосон. Тэгэхээр шүүх эрх мэдэл хүний гэм буруутайг биш гэм буруугүйг тогтоох ёстой байхгүй юу. Гэмт хэрэг хийсэн гэдгийг прокурор оруулж ирлээ. Үүнийг гэм буруугүйн зарчмын дагуу эхлээд гэм буруугүйг нь тогтооё гэдэг байх хэрэгтэй. Прокурор мөрдөн байцаагчийн оруулж ирсэн тэр баримтад үнэхээр гэмт хэрэг хийсэн нь тогтоогдсон бол нотлох баримтын дагуу шүүх тэр хэрэгт нь алхаа цохих ёстой. Гэтэл манай шүүх анхнаасаа ялыг тогтоогоод 10 жил, өгөх үү 15 жил өгөх үү гэдгээ яриад эхэлдэг. Нөгөө хүн маань өөрийгөө гэм буруутай гээд ойлгочихсон учраас надад бага ял өгөөд надад тэнсэн өгөөч гэдэг. Манайх одоо хүртэл шударга шүүхээр шүүлгэх гэдгээ ял өгөх шүүх гээд ойлгочихдог. Ингэж болохгүй. Буруугүй гэдгээ тогтоолгох шүүх юм. Гэтэл манайд шүүх хурлыг харанхуй хаалттай хийгээд хорих байраа өргөтгөөд шударга бусын хонгилоороо оруулчхаад байна. Харамсалтай нь манай Үндсэн хуульд үүнийг зохицуулаагүй. Тэгэхээр манайд хүний эрх эрх чөлөө хангагдахгүй тунхаглалын шинж чанартай байна.
Эх сурвалж:www.polit.mn
