Т.ЧИМЭГБАЯР
Унгар улсын иргэн, монгол судлаач Tiszai Sára-тай ярилцлаа.
-Таны Монгол Улстай холбогдсон түүхээс хоёулаа ярилцлагаа эхэлье. Монгол орон, монголчууд танд ямар сэтгэгдэл төрүүлдэг вэ?
-Би анх 2018 онд Монголд ирсэн. Ирээд МУИС-ийн хэлний бэлтгэлийн ангид суралцсан л даа. Эхэндээ Монголд нэг л дасаж өгөхгүй байлаа. Тэгээд ээж рүүгээ залгаад “Би буцмаар байна” гэтэл “Миний охин битгий бууж өг, тун удахгүй бүх зүйл сайхан болно” гэж урам өгсөн. Гэтэл ёстой л удалгүй олон найз нөхөдтэй болж, орчиндоо дасаж эхлэхэд Монголын бүх зүйл сайхан санагдаж байлаа. Монголчууд надад их элгэмсүү санагддаг. Нүүдэлчин ард түмэн болоод ч тэр үү маш зочломтгой, тусч, сайхан сэтгэлтэй хүмүүс байдаг. Гадуур явж байхдаа хүмүүсээс юм асуухад инээмсэглээд их найрсагаар хариулдаг. Энэ нь надад маш сайхан сэтгэгдэл төрүүлдэг. Манай унгарчууд бол жаахан хөндий хүмүүс байдаг. Ялгаа нь энэ л юм даа /инээв/.
Удалгүй хэлний бэлтгэлд хоёр семестр сурчихаад нутаг буцсан. Дахиж хэзээ Монголд буцаж ирэхээ мэдэхгүй болохоор сэтгэлдээ хөнгөн гуниг тээгээд л явсан даа. Унгарт оччихоод Монголыг маш их санаж, хайртай болсноо мэдэрсэн. Тэгээд л буцаж ирээд ажиллаж амьдарч байна даа.
-Эх орноосоо гарч харийн оронд аж төрнө гэдэг тийм ч амаргүй шүү дээ. Судалгаа хийгээд явж байхад асуудал бэрхшээл хэр тулгарч байна вэ. Мөн Монголд амьдрахад давуу болоод сул тал юу байна вэ?
-Монголд ирэхээс өмнө Турк улсад амьдарч байсан болохоор эх орноосоо гарах надад тийм ч хэцүү байгаагүй. Ер нь бол нутгаасаа хол амьдраад сурчихсан гэсэн үг л дээ. Харин хэцүү зүйл нь гэр бүлээ санах байдаг. Мөн өвлийн цаг агаар, Улаанбаатарын утаа маш хэцүү. Өвлийн улиралд л ханиад хүрч бие өвдөөд байдаг. Бусдаар бол дажгүй ээ. Нээрээ би өвөл монгол үстэй дээл өмсдөг болсон шүү.
-Та монгол хэлээр их сайн ярих юм аа. Монгол хэлийг хэр хугацаанд сурсан бэ, бусад хэлтэй харьцуулвал амархан байв уу, хэцүү байв уу?
-Би монгол хэлийг гурван жил сурсан. Эхлээд амархан гэж боддог байсан ч эсрэгээрээ байсан л даа. Мөн монголчуудын ярианы хэлийг ойлгох хамгийн хэцүү. Энэ нь үгийн баялаг ихтэйгээс үүдэлтэй байх. Жишээлбэл, нэг үгийг гурван өөр янзаар хэлж болдог. Бас монголчууд маш хурдан ярьдаг болохоор тэр нь жаахан хэцүү байдаг.
-Монголд хайртай болоод зогсохгүй монгол судлаач болсон байна. Судалгааны ажлаа хийхэд сонирхолтой байдаг уу?
-Би өмнө нь Унгарын Сегад хотын их сургуульд Алтай язгуурын хэлний салбарт суралцдаг байсан юм. Үүнд, турк, монгол, тунгус, манжуур хэл багтана. Оюутнууд тухайн үед турк хэл дээр нэмээд монгол болон казак хэлний аль нэгийг сонгох шаардлагатай болсон. Казак хэл турк хэлтэй төстэй санагдаад сонгоогүй. Харин өмнө нь монголчуудын тухай сонсож, түүхийг нь бага зэрэг судалж байсан болохоор сонирхлыг минь их татаж монгол хэлийг сонгосон хэрэг. Тэгээд л хэлийг нь бага багаар сурч Монголыг судалж эхэлсэн дээ.
-Манай улс агуу түүхтэй ард түмэн. Хэл соёлын хувьд ч онцлогтой. Гэтэл хэл шинжлэл талаас нь судална гэдэг сонирхол татаж байна?
-Би Монгол хэл шинжлэлийн чиглэлээр судалдаг. Монгол хэлний бүтэц найруулга, үгийн баялаг гайхалтай яруу тансаг шүү дээ.
Бакалаврт сурч байхдаа эхэлсэн гэхээр 2017 оноос юм байна. Бакалавраа төгсчихөөд магистраа ч гэсэн Монгол хэл шинжлэлээр хамгаалсан. Тэр дотроо миний судалгааны ажлын сэдэв их өвөрмөц шүү. Монгол хоол унд, цагаан болон улаан идээний нэр томъёо. Ерөнхийдөө монгол хоолны ёс их таалагдаж байсан учраас үндэстний хоол ундааны тухай судалгаа хийсэн. монгол толь бичиг, сурвалжуудыг судалж Монгол хоолны нэр хаанаас, ямар улс үндэстэн дамжин Монголд соёл болон нэвтэрснийг судалсан. Сонирхуулахад Санскрит хэлнээс XIII-XVI зуунд боорцог, будаа, бяслаг, тараг, уураг, хярам зэрэг үгс орж ирсэн. Харин XVI зуунаас хойш банш, бууз, гоймон, хуушуур, мантуу, пүнтүүз, боов, гамбир, бин, цай зэрэг нь хятад хэлнээс монгол хэлэнд нэвтэрсэн юм билээ.
-Судалгааны явцад таныг гайхшируулсан, сэтгэлийг тань хөдөлгөсөн ямар нэг онцгой зүйл байсан уу. Бидэнтэй хуваалцаач?
-Монголын үндэсний бөхийн спорт л гайхалтай санагдсан даа. Би энэ зун угсаатан зүйн сэдвээр тэтгэлэг авсан. Үргэлжлүүлээд Монгол үндэсний бөхийн талаар судалгааны ажил хийх зорилгоор бөх үздэг болсон Сүүлдээ хөдөө явж аймаг, сумын наадмын бөхийн барилдааныг ч үзсэн. Бөхчүүдтэй уулзаж бөхийн дүрэм, системийн талаар ярилцаад нэлээн мэдлэгтэй болж байна. Мөн монголчуудын өөр хоорондоо маргалдаж шүүмжлээд байдаг бөхийн найрааны тухай сонсоод их гайхсан. Бөхчүүд найраа хийх нь давуу болоод сул талтай боловч миний хувьд спортод ийм зүйл байх ёсгүй гэж бодож байна.
-Аливаа улсын хэл гэдэг үндэсний дархлаа, оршин тогтнох үндэс шүү дээ. Өнөөгийн байдлаар хэл шинжлэл ямар түвшинд яваа, монголчууд хэл соёлоо хэр зэрэг эрхэмлэн дээдэлж, хамгаалж буй санагддаг вэ. Судалгааны явцад та юуг ажигласан бол?
-Тийм ээ. Хэл гэдэг тухайн улсын томоохон үнэт зүйл. Монголчууд үндэснийхээ хэл шинжлэлд ач холбогдол өгдөг ч гэсэн нөгөө талаараа үндэснийхээ хэлнээс холдож буй юм шиг санагдаж байна. Жишээлбэл, хүүхдээ нэгдүгээр ангиас нь төрөлх хэлнээс нь илүү гадаад хэлийг сургахыг илүүд үздэг юм билээ.
Монгол хэл шинжлэлийн чиглэлээр судалгаа хийх хүсэлтэй хүмүүст зориулж залуу судлаачдад зуны сургалт явагддаг болсон.
Монгол хэл шинжлэлд үнэтэй хувь нэмрээ оруулж буй эрдэмтэн, докторуудын ажил хожмын нэг өдөр үр дүнгээ өгч, Монгол судлалын ухаан улам олон залуусын сэтгэлийг хөдөлгөнө гэж итгэж байна. Би Монгол хэл шинжлэлийг үргэлжлүүлэн судална. Харьцангуй богино хугацаанд том үр дүнд хүрэх боломжгүй шүү дээ. Удахгүй судалгаа маань үр дүнд хүрнэ гэж итгэж байгаа.
-Таны цахим хаягаар зочлоход Монгол оронд их хайртай, өв соёлыг нь хүндэлдэг, суурьшин амьдрах бодолтой байдаг юм шиг санагдлаа?
-Тийм шүү. Би өөрөө ч мэдэлгүй Монголд үнэхээр хайртай болсон байна. Монголын цэлгэр уудам тал дэндүү сайхан. Би Монголын хөдөө талаас мэдэрсэн мэдрэмжийг өөр ямар ч улсаас мэдэрч байгаагүй. Монголын соёл, монгол хоол, монгол хүмүүс, Монголын салхи Монголын тал бүгд яруу тансаг. Хамгийн сонин нь би нутагтаа очихоороо Монголыг санаад байдаг. Асуудал их байдаг ч монгол хүмүүс юу ч болоогүй юм шиг инээмсэглэж чаддаг хүчтэй бас эерэг ард түмэн. Цаашдаа сайхан ажилд орж хажуугаар нь судалгааны ажлаа үргэлжлүүлж, сайн хүнтэй учраад Монголд амьдарна гэж боддог доо.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2023 ОНЫ НАЙМДУГААР САРЫН 22. МЯГМАР ГАРАГ. № 165 (7150)
