С.УЯНГА
Засгийн газар, “Рио Тинто” хоёр Оюутолгойн гэрээ тойрсон асуудлаар жил тойрон хэрэлдэж, хэлэлцлээ. Өнгөрсөн хавраас энэ хэлэлцээр Монголд хэрэгтэй байж мэдэх “үнэр” гарч эхэлсэн.
Хамгийн гол нь Оюутолгой төсөл дээр хамтарч буй түнш “Рио Тинто” маань 2009 онд гэрээ байгуулснаасаа хойш бидэнтэй харьцахаа больсон.
“Гэрээгээ засъя”, “Татвараа авъя”, “Тавантолгойн цахилгаан станцаа барья” гээд нэмэргүй. Сураггүй. Хариу ч өгдөггүй. Бид л эндээ Оюутолгойн гэрээг шүүж, тунгаадаг байв.
Үүний л нэг болж УИХ-ын чуулганы 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний нэгдсэн хуралдаанаар “Оюутолгойн ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” тогтоол баталсан. Тогтоолд найман чиглэл тусгасан байдаг.
Нэг. 2009 оны аравдугаар сард байгуулсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, 2011 онд байгуулсан Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг УИХ-ын 2008 оны “Үндсэн зарчим, удирдамж батлах тухай” тогтоол, 2009 оны “Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний тухай” тогтоол болон Монгол Улсын хууль, тогтоомжийн хүрээнд сайжруулах цогц арга хэмжээ авах,
Хоёр. Дубайн гэрээг Монгол Улсын эрх ашиг, хууль, тогтоомжид нийцүүлэн сайжруулах тухай,
Гурав. Оюутолгой төслөөс хүртэх Монголын талын үр өгөөжийг Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон 2010 оны ТЭЗҮ-ийн тооцоололд зааснаар 53 хувиас бууруулахгүй байх хүрээнд Монголын талын 34 хувийн хувьцааг бүтээгдэхүүн хуваах нөхцөл, эсхүл АМНАТ-т оруулах хувилбарыг судлан шийдвэрлэх, шаардлагатай тохиолдолд холбогдох хууль, тогтоомжид өөрчлөлт оруулах санал боловсруулан УИХ-д танилцуулах,
Дөрөв. Оюутолгойн ордын зэс, алт, мөнгө болон бусад дагалдах элементийн нөөцийн үнэлгээг Монгол Улсад мөрдөж буй олон улсын стандартын дагуу дахин хийж, үүнд үндэслэсэн ТЭЗҮ-ийг дахин боловсруулж, эрх бүхий байгууллагаар дүгнэлт гаргуулах,
Тав. Байгаль орчны болон усны нөхцөл байдлын үнэлгээг Говийн бүсийн гүний ус ашиглах нөхцөлийг харгалзан тогтоох,
Зургаа. Оюутолгой ордыг ашиглах, хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгах УИХ-ын ажлын багийн санал, дүгнэлтийг хэрэгжүүлэх цогц арга хэмжээ авах,
Долоо. Оюутолгой төслийн Монголын талын төлөөллийг хэрэгжүүлэгч байгууллагын санхүү болон хүний нөөцийн чадавхыг олон улсын түвшинд хүргэж бэхжүүлэх,
Найм. Уг тогтоолын хэрэгжилтийг хангахыг УИХ-ын ЭЗБХ-нд хоёрдугаар зүйлээр үүрэг болгох зэргийг тусгасан байдаг.
Улмаар энэ тогтоолыг хэрэгжилтийг хангах талаар 2020 оны хоёрдугаар сарын 19-ний Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар хэлэлцэж, “Рио Тинто” компанитай хэлэлцээр хийх төлөвлөгөөг баталсан. Ийм түүхтэй.
Харин энэ Засгийн газар хэлэлцээрийн явцад далд уурхайн зардал хэтэрсэн буюу Дубайн гэрээг цуцлах, өнөөг хүртэл Монголын 34 хувьд оногдох өрийг тэглүүлэх “санал”-ыг тавьсан. Харин “Рио Тинто”-гийн зүгээс 2009 оноос хойш үүсэн 2.3 тэрбум ам.долларын өрийн 70 хувийг тэглэж, ашгийн урьдчилгаа нэг их наяд төгрөг санал болгосон. Манай тал хүлээж аваагүй. “Өр”-өө бүрэн тэглүүлж, Дубайн гэрээг цуцлуулахаар гүрийсэн.
Тэгвэл “Рио Тинто”-гаас манай улсын Засгийн газрын тавьсан саналуудыг бүрэн хүлээж авч буйгаа мэдэгдсэн захидлыг өчигдөр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд ирүүлжээ.
Захидалд “Эрхэм хүндэт Таны амгаланг айлтгахын ялдамд эрх баригч Монгол Ардын Намын 30 дугаар хурлаар намын даргаар сонгогдож эдийн засгийн Шинэ Сэргэлтийн бодлого дэвшүүлсэнд баяр хүргэж амжилт хүсье” гээд “Бид саяхан Та болон Улсын Их Хурлын дарга, Түр хорооны гишүүдтэй уулзалт хийж Оюутолгойн үр өгөөжийг Монголын ард түмний эрх ашигт нийцүүлэн сайжруулах, 2015 оны “Дубайн гэрээ” гэгддэг “Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө” (ДУББСТ)-г цуцлах, Эрдэнэс Оюутолгой ХХК-ийн талд үүссэн өрийг тэглэх, улмаар төслийн үйл ажиллагааг цаашид илүү ил тод болгох талаар санал солилцсон билээ. Та бүхний тавьсан санал сэтгэгдлийг харгалзан хөрөнгө оруулагчдын Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлд танилцуулсны үндсэн дээр дараах арга хэмжээг авахад бид бэлэн байна. Үүнд: 1. Оюутолгой төслийн Монгол Улсын Засгийн Газрын эзэмшлийн 34 хувьд ногдох нийт 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг 100 хувь тэглэх. Ингэснээр өмнө нь тооцоолж байсан 22 тэрбум ам.долларын өр үүсэхгүй, улмаар Эрдэнэс Оюу Толгой ХХК-ийн 34 хувь эзэмшлийн үнэ цэн нэмэгдэж ногдол ашиг авах хугацаа наашлах,
2. ДУББСТ болон “Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн нэмэлт төлөвлөгөө”-г цуцлаж дуусгавар болгох;
3. Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төслийн санхүүжилтэд хөндлөнгийн аудит оруулахыг зөвшөөрөх;
4. Гүний уурхай ашиглалтанд орж олборлолт эхлэх хугацаа буюу 2023 оны эхний хагас хүртэлх нэмэлт зардлыг хөрөнгө оруулагч тал 100 хувь хариуцаж Эрдэнэс Оюутолгой ХХК-д нэмэлт өр үүсгэхгүй байх;
5. Оюутолгой ХХК-ийн засаглалыг сайжруулах байдлаар гүний уурхайн төслийн хяналтыг сайжруулах арга хэмжээ авч холбогдох зардлыг харилцан тохиролцсон нөхцлийн дагуу Оюутолгой ХХК төлөх; Монгол Улсын эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнээс Цахилгаан эрчим хүчээр хангах гэрээ байгуулах; төслийн байгаль орчин, нийгэм, засаглалыг сайжруулах чиглэлээр хамтран ажиллах.
Энэхүү шийдвэрүүдийг гаргахад амаргүй байсан бөгөөд энэ нь манай эцсийн санал гэдгийг дурдахын ялдамд хөрөнгө оруулагчдаас Монгол Улсад шилжүүлж буй томоохон үнэ цэн бөгөөд цаашдын хамтын ажиллагааны итгэлцлийн суурь болно гэдэгт бид итгэж байна.
Ингэснээр Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын 2019 оны 92 дугаар тогтоол хэрэгжсэн гэж бидний зүгээс үзэж байна. Монгол Улсын Засгийн Газар болон Оюу Толгой ХХК-ийн хооронд үүссэн арбитрын маргаантай холбоотой зургаан сарын хугацаанд түдгэлзүүлж, арбитрын ажиллагааны дагуу сөрөг нэхэмжлэлүүдээс татгалзаж ажлын хэсгийн хүрээнд зөвшилцлийн замаар шийдвэрлэхийг эрмэлзэж байна. Гүний уурхайг ашиглалтанд оруулах огтлох малтлагыг 2022 оны нэгдүгээр сард багтааж хугацаа алдалгүй хийх нь бидний хамтын зорилго билээ. Үүний тулд гүний уурхайг огтлох малтлагыг эхлүүлэх урьтал нөхцөлүүдийг Ажлын хэсгийн хүрээнд хамтран шийдвэрлэхийг хүсэж байна. Эдгээр арга хэмжээнд үндэслэж хоёр талын ажлын хэсэг нарийвчлан ярилцаж, зөвшилцлийн зарчмаар бичгээр 2021 онд багтаан эцэслэн шийдвэр гаргахыг хүсье. Гүнээ хүндэтгэсэн, “Рио Тинто” группийн Ерөнхий захирал Якоб Стаусхолм, “Туркойз Хилл Ресурсес”-ийн Гүйцэтгэх захирал Стив Тибоу” гэжээ.
Энэ талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “...“Рио Тинто” болон “Туркойз хилл” компанийн гүйцэтгэх удирдлагаас ирүүлсэн захидалтай холбоотойгоор Ерөнхий сайд болон Ажлын хэсгийнхэн товч мэдээлэл өглөө. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Захидалд Оюутолгойн үр өгөөжийг ард түмний эрх ашигт нийцүүлэх, өмнөх өрийг тэглэх, Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөөг цуцлах, “Эрдэнэс Оюутолгой” компанийн талд үүссэн өмнөх өрийг тэглэх, улмаар төслийн үйл ажиллагааг цаашид нээлттэй ил тод болгох саналыг хэлэлцэж, ТУЗ-д танилцуулсны үндсэн дээр дараах таван арга хэмжээг авч байна.
Оюутолгой төслийн Монголын Засгийн газрын эзэмшлийн 34 хувьд ногдох 2.3 тэрбум ам.долларын өрийг 100 хувь тэглэж байна. Ингэснээр өмнө нь тооцоолж байсан 22 тэрбум ам.долларын өр цаашид үүсэхгүй. Монголын ард түмэн 34 хувийг үнэгүй авч байна. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийн төлөвлөгөө буюу нэмэлт төлөвлөгөөг захидал илгээсэн өдрөөс эхлэн дуусгавар болгож байгааг мэдэгдэж байна. Далд уурхайн төслийн бүтээн байгуулалтад өмнө нь зарцуулсан дүгнэлтэд Засгийн газар хөндлөнгийн аудит оруулах, дүгнэлтэд үндэслэн Монголын нутаг дэвсгэр дээр зарцуулаагүй нөхцөл байдал үүсвэл бид энэ асуудалд хариуцлага хүлээнэ. Гүний уурхай ашиглалтад ороогүй удсан. 2023 оны нэгдүгээр хагаст ашиглалтад оруулахаар тооцож байна. Цаашид гарах зардлыг хөрөнгө оруулагч тал 100 хувь хариуцна.
“Оюутолгой” компанийн засаглалыг сайжруулах, Монголын эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнээс цахилгаан эрчим хүчээр хангах гэрээ байгуулах, мөн байгаль орчинтой холбоотой асуудлыг шийдвэрлэнэ” гэлээ. Мөн ХЗДХ-ийн дэд сайд Б.Солонго “Бид өмнө нь олон удаа мэдээлэл хийж байсан. Яриа хэлэлцээ үргэлжилж, тодорхой ахиц гарч байна. Энэ оны аравдугаар сарын 21-ний өдөр Ажлын хэсгийн ахлагч Х.Нямбаатарын нэр дээр “Рио Тинто” болон “Туркойз хилл” компаниас албан бичиг ирж байсан. Тухайн үед албан ёсоор ирүүлсэн саналд Засгийн газрын эзэмшлийн 34 хувьд ногдох өрийн 70 хувь буюу 1.6 тэрбум ам.долларыг тэглэе гэсэн. Бид арваннэгдүгээр сард яриа хэлэлцээгээ үргэлжлүүлж, өрөө 10 хувь тэглүүлэх асуудлыг тавьсан. Өнөөдрийн байдлаар бидний саналыг хүлээн авч байна. Гэхдээ бүх асуудал гэнэт дуусчихгүй. Зарим нэг үл ойлголцол үүсдэг мэдээлэл солилцох, ил тод нээлттэй байх, говийн бүсээс гүний ус ашиглах, байгаль экологийн нөлөөлөх гэх мэт ажлуудыг хийнэ.
Эхний ээлжид томоохон ахиц гарлаа. Бид үргэлжлүүлэн “Дубайн гэрээ”-г ямар нөхцөлөөр цуцлах вэ, хөрөнгө оруулалт, хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд ямар хэмжээнд өөрчлөлт оруулж, цаашид маргаан үүсэхгүй аль болох урт хугацаанд харилцан ашигтай хамтарч ажиллах тал дээр ажиллана. Гүний уурхай 2023 оны дөрөвдүгээр сард ашиглалтад орох төсөөлөлтэй байна” гэв.
Ер нь бол “Рио Тинто” болон “ТуркойсХилл Ресурсэс” компаниудаас ирүүлсэн захидалд дурдсанчлан “Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын 2019 оны 92 дугаар тогтоол хэрэгжсэн” гэж үзэхэд болохоор болж байна. Хамгийн гол нь “Рио Тинто”-гийн энэхүү захидал нь Монголын ялалт гэхээсээ хөрөнгө оруулагч талтай амжилттай хэрэгжүүлсэн харилцан ойлголцол, бас гадагшаа буюу хөрөнгө оруулагчдад илгээсэн зөв “мессеж” болно гэсэн үг.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2021.12.14 МЯГМАР № 244 (6721)
