Б.ДАМДИН-ОЧИР
2008 оны долдугаар сарын 1 бол Монголын түүхэнд тас хараар үлдсэн өдөр. Тэр өдөр таван хүний амь хохирсон. Олон зуун хүн гэмтэж бэртсэн. Хэдэн мянган хүн хэрэг түвэгт ороогдож шалгагдсан.
Хор хохирол нь одоо ч барагдаагүй энэ гунигт өдөр өчигдөр тохиолоо.
Дахиад хэзээ ч ийм үйл явдал гаргахгүйн төлөө байнга сануулж байх учиртай юм. Энэ өдрийн хоморгонд амиа алдсан залуусын ар гэрийнхэнд Монголын төр эмгэнэл илэрхийлж байх ч ёстой. Гэвч энэ өдрийг хэн ч дурссангүй. Төр таг. Хэвлэлүүд нэг их дуугарсангүй. Харин төв талбай дээр наадам эсэргүүцсэн залуус жагсаал хийв.
Хамгийн хачин нь ХЭҮК ч ам ангайсангүй. Уг нь ямар ч цаг үед ХЭҮК энэ гунигт үйл явдлаас үүдэж хохирсон бүрийн эрхийн төлөө гүйж баймаар...
Өдгөө ажлаа өгсөн, өмнө нь ХЭҮК-ын гишүүнээр ажиллаж байсан П.Оюунчимэг энэ хар өдрийн талаар хэвлэлд ярьдаг байжээ. Тэрбээр нэг удаагийн ярилцлагадаа “...Тухайн үед ХЭҮК тодорхой ажлуудыг хийсэн. Баривчлах болон цагдан хорих төвүүд дээр ХЭҮК-ын гишүүд тасралтгүй хоёр гурван өдөр ажилласан. Үүний дүнд Үндсэн хууль болон олон улсын гэрээ, конвенциар баталгаажуулсан амьд явах эрх зөрчигдсөн байна гэдэг дүгнэлт хийгдсэн. Хоёрдугаарт, долдугаар сарын 1-ний үйл явдалтай холбоотойгоор баривчлагдсан, саатуулагдсан хүмүүсийн хоригдож байгаа нөхцөл нь эрүү шүүлтийг бүрдүүлж байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Нөгөөтэйгүүр баривчлагдаж, хоригдсон хүмүүсийн зарим хэсэг нь цаазаар авах ялаар шийтгэгдэх зүйл ангиар ял сонссон. Яллагдагчаар татагдсан байсан учраас өмгөөлөгч авах шаардлагатай болсон. Энэ асуудал учир дутагдалтай байна гэж ХЭҮК үзсэн. ...Дөрвөн хүн буудуулж, нэг хүн угаартаж нас барсан явдал нь өөрөө бодит факт. Хорих болон саатуулах байруудад саатуулагдаж байсан хүмүүст эрүү шүүлтийн асуудал байна гэж үзсэн. Ерөнхийд нь хэлэхэд, долдугаар сарын 1-ний үйл явдлын үеэр хүний эрх зөрчигдсөн. Яагаад гэвэл эрүү шүүлт гэдэг бол санамсаргүй биш, санаатайгаар хийдэг зүйл. Тиймээс өнөөдөр бид долдугаар сарын 1-ний үйл явдлын үеэр хүний эрх зөрчигдсөн, зөрчигдөөгүй гэдгээр маргах асуудал бол огт байхгүй. Хүний эрх зөрчигдсөн нь үнэн. Үүнийг хаана ч, хэнээс ч нуух ямар ч боломжгүй асуудал байгаа юм” гэж ярьж байв.
Бас 2008 оны долдугаар сарын 4, 5-нд болсон Монгол төрийн тэргүүний улс төрийн намуудын удирдлагуудтай хийсэн уулзалтын протоколоос олон зүйл тодорхой харагддаг.
Долдугаар сарын 1-нийг Wkipedia-д “...Долоодугаар сарын нэгний түйвээн. 2008 онд Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатарын төвд болсон жагсаал. Таван хүн амь алдаж, олон зуун хүн шархдаж, хоригдож,хэлмэгдэж, олон байшин, автомашин шатаж, тавилга эд хогшил эвдэрч, тоногдсон хор уршигтай” гэж тэмдэглэжээ. Шалтгааныг нь “...2008 оны зургадугаар сарын 30-нд Монгол Улсын Их хурлын тав дахь удаагийн сонгууль орон даяар явагдаж, урьдчилсан дүн гарчээ. АН, БНН, Иргэний эвслийн удирдах хүмүүс сонгуулийн дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй, “Эрх баригчид луйвардлаа” хэмээн мэдэгдэж байв. Тэр шөнөөс зарим хүмүүс гэртээ тогтож суугаагүй, цуглан үгээ нийлүүлцгээж байв.
Маргааш нь буюу долдугаар сарын 1-ний үдээс өмнө нийслэл Улаанбаатар хот, Сүхбаатарын талбайд дээрх улс төрийн хүчнүүд болон урт удаан хугацаанд улс төрд ноёлж буй МАХН дахин давуу санал авсанд дургүйцсэн иргэдийн цуглаан болж, уламжлал ёсоор “Ард түмний амьдрал ядуу байгаад МАХН буруутай, шударга бус сонгууль, МАХН-ыг газартай нь тэгшилье” гэдгийг онцлон хашгирч хөөрцгөөжээ. Энэ цуглаан дээр АН-ын Ц.Элбэгдорж, БНН-ын Б.Жаргалсайхан, Иргэний хөдлөгөөний намын Ж.Батзандан, О.Магнай нар үг хэлж шударга бус сонгууль болсон тул арт түмнийг сонгуулийн үр дүнг эсэргүүцэхийг уриалж байсан байна. Ингээд Ж.Батзандан, О.Магнай болон бусад улсуудаар удирдуулсан иргэд МАХН-ын төв байрны өмнө очиж эсэргүүцэл илэрхийлэхээр хөдөлсөн байна” гэжээ.
Ер нь “Долдугаар сарын 1” юунаас болсон бэ. Хэн уриалсан бэ. Үр дүн нь юу болж дууссан бэ.
Хариу нь, улс төрийн аливаа сонгуулийг шударга, ил тод явуулах, улс төрийн ашиг хонжооны төлөө жирийн иргэдийг турхирахгүй байх гэж гарна. Өөрөөр хэлбэл, “Долдугаар сарын 1” бол ийм хоёр том сургамжийг Монголын түүхэнд тод хараар тэмдэглэн үлдээсэн юм.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2021.7.2 БААСАН № 132 (6609)
