А.ДОРЖХАНД
Монголчууд хувцас хэрэглэх өндөр соёлтой ард түмэн билээ. Тэр дундаа тэргүүндээ залдаг малгайгаа ихэд эрхэмлэдэг юм. Монгол малгайн онцлог нь байгаль, цаг уурын нөхцөл байдлаас шалтгаалан улиралд тохирсон болон гоёлын гэж үндсэн хоёр хэсэгт хуваадаг байна.
Лоовууз
Манай малчдын эдийн соёлын онцлогийг илтгэдэг малгай юм. Лоовууз малгайг голдуу хүйтэн сэрүүний улиралд өмсөх ба өөрсдөө хийхэд ч хялбар. Уг малгай нь гадар өнгө, дотор өнгө, үс, эмжээр зэргээс бүрддэг. Үнэг, хурга, булга зэрэг амьтдын үсийг ашигласнаар лоовууз малгай дулаан болдог. Харин гадар өнгийн даавуугаа өөрийн өмсөх дээл, хувцастайгаа зохицуулан хээтэй, хээгүй, торго даавуу гээд хүссэнээрээ гадарлана. Торго хоргойгоор дан, давхар эмжээр хийж, ар голд нь өлзий хээгээр зээглэн давхар эмжиж гоёдог аж.
Тоорцог
Бөмбөгөр оройтой нэгэн зүйлийн малгай юм. Өмсөх зориулалтаар нь зуных мөн гоёлынх, өдөр тутмынх гэж ангилна. Монгол тоорцог нь бэлэг дэмбэрэл, тодорхой утга санаа агуулах дөрвөөс зургаан талтай, бүчтэй, орой дээрээ сампинтай, түүнээс унжих утсан залаа бүхий ирмэг уулзваруудтай. Түүнийг хоргойгоор давхар даран өнгө зохицуулан хошоолж, өнгөн дээр нь алтан саагаар эмжихээс гадна зарим гоёлд өмсөх тоорцог нь өнгө хосолсон торгон утсаар булан, хаж, бугуйвч, эвэр угалз, цэцгэн хээ зэргийг зүү ороох, хатгах, шаглах аргаар гоёж хийдэг байна.
Хилэн малгай
Энэхүү малгай нь монгол эрэгтэй болон эмэгтэй хүний гоёлын малгай билээ. Шовгор орой нь тэнгэр өөд тэмүүлсэн цэнгэн мандахыг бэлгэдсэн утгатай. Орой дээрх 32 ширээс нь нарны цацрагийг төлөөлсөн бөгөөд бат бэхийг бэлгэддэг байна. Мөн улаан өнгийн гогцоо бүхий сампинтай ар талдаа гогцоо гарган өлзий зангидсан улаан залаа, хивсэг, цох зэргээс бүрдэнэ. Эрэгтэй хилэн малгай нь эмэгтэй малгайгаа бодвол гоёл бага, цох, хивсэг нь дэрэвгэр, дугуй хүрээтэй эвэр угалзыг малгайн гадар өнгөтэй зохицуулан хөх өнгөөр хослон зүү ороож урласан намхан оройтой байдаг. Харин эмэгтэй хилэн малгай нь шовгор оройг дагуулан дөрвөн тал хамар, эвэр, угалз, бүхий мөнгөн чимэгтэй ба цох хивсэгийг дотогш хар хилэнгээр бүрэх, урагш харах хэсэгт нь мөнгөөр үлэмж гоё урласан норов эрдэнийг хадаж, хивсэгийн дотогш харах хэсэгт ханан хээ, усан сүлжээ, алх салаавчлан шаглаж оёдог байна.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
