А.ДОРЖХАНД
Нүүдэлчин монголчууд бидний бас нэг биет бус өв соёл анч мөн хоточ нохой юм. Малчин хүний ажлын 50 хувийг хөнгөлдөг ч гэж үздэг.Эртний хадны сүг зураг нь дээр энэхүү анч нохой дүрслэгдэн үлдэж түүнийг эрдэмтэд судлаачид соёлын үнэт өв хэмээн хүлээн зөвшөөрсөн байна. Харин энэхүү биет бус өвийг залуу үе үргэлжлүүлэн үлдээхийн тулд хэсэг залуус энэхүү тайга нохойг үржүүлэх тал дээр санаа нийлэн ажиллаж байна. Энэ удаа Монголын нохой судлалын холбооны харъяа “монгол тайга нохой судлалын холбоо”-г үүсгэн байгуулагч Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын малчин Э. Батзаяатай ярилцлаа.
Танай “Монгол тайга нохой судлалын холбоо” хэзээ үүсэж байгуулагдсан бэ?
Манай энэхүү холбоо нь Монголын нохой судлалын холбооны гишүүн нь юм. Үүн дээр нэг зүйл хэлэхэд Монголын судлалын холбоо нь 2009 оноос хойш үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн бөгөөд дэлхийн нохой судлалын холбоо буюу FCI гэдэг байгууллагын холбоо байгуулага юм. Харин Тайга нохойны холбоо байгуулах талаар Анх 2014 оны өвөл Чинзоригт Нармандах гэдэг хоёр хүнтэй танилцаж тайга нохойны талаар санал бодлоо солилцож энэхүү холбоогоо байгуулах санаагаа гаргасан. Үүнээс хойш гурван жилийн дараа буюу 2017 онд санаа зорилго нийлсэн 30 гаран хүн цуглаж гарын үсгээ зурж байгуулаад өдий хүртэл үйл ажилгаагаа явуулж байна. 1990 оноос хойш бүх зүйл зах зээлд шилжсэн энэ үед хөдөө ч мөн нохой хөтөлдөг . Цэвэр цусны нохой маш цөөхөн үлдсэн хэдхэн хүн цөөн тоогоор үржүүлж байсан нь бидэнд их хэрэг болсон.
-Та тайга нохойны талаар дэлгэрэнгүй яриж өгөөч. Яг ямар онцлогтой нохой юм бэ?
Тайга нохой бол тал нутагт үлдсэн биет бус өвүүдийн нэг юм.Монголд хоёр уугуул л нохой байдаг гэж үздэг юм байна лээ. Нэг нь монгол банхар нөгөө нь тайга нохой.Тайга нохойг аман яриагаар сонссон нь Хубилай хааны үеэс ан авд хөтөлдөг байжээ гэж ярих нь бий. Эрт дээр үеэс анд нохой хөтөлдөг байсны нотолгоо нь эртний хадны сүг зурагт дүрслэгдсэн үлдсэн байдаг. Монгол эрчүүд эрт дээр үеэсээ намар малд чоно орох нь элбэг учир нохойгоо дагуулаад морддог мөн авд анхны цасны түрүүчээр анд явдаг байсан. Манай зүүн гурван аймаг ялангуяа их хөтөлдөг байсан нутгийн өвгөчүүл дотор сайн нохойтой хүмүүс байсан. Харамсалтай нь тэр нохойны удмын сайн авч үлдэж чадаагүй гэдэг.Сонирхуулахад Галшар адууг үүсгэсэн гэгддэг Өвгөн ноён Хардэл жанжин бэйс М.Пүрэвжав ч мөн хурдан нохой цуглуулдаг байсан түүний удмын хүнд нохойны хөтөлдөг байсан хөтөлгөөнийх нь эргүүлэг хадгалагдаж буй гэдэг. Мөн тэр нутгийн нэг хүнд өвгөн ноёны нохойных нь идүүр нь байдаг гэж яригдаж байсан санагдаж байна.Тайга нохой бол харахад их ганган хийцтэй нохой ганцхан хөдөө тэжээхгүй суурин газар ч тэжээж болохоор. Мөн ганцхан ан гэхгүй сайн тайга нохой малын хотондоо чоно оруулахгүй их хонио хариулна их бусад үүлдэрийн нохойг бодвол зан ааш их дөлгөөн.
Энэ нохойны хөтөлгөө нь их сонирхол татаж байна. Мөн тэжээхэд арчилгаа их шаарддаг уу
Нохойны хөтөлгөө нь хоёр салаа хөтөлгөө байдаг. Хөтөлгөө нь мөнгөн, суран зэрэг хөтөлгөөнүүд бий. Гэхдээ энэ хоёр салаа ангийн хөтөлгөө нь зөвхөн манайд байсан юм болов уу гэж бодсон. Тайга нохойг тэжээхэд арчилгаа гэх зүйлс шаардахгүй ээ идэш тэжээлийн тааруулах нь зүйтэй. Гөлөг байхдаа жаахан арчилгаа шаарддаг. Нохойны маань ороо намар арван сараас эхэлж төлөө хоёр сар тээдэг ба өвлийн арван хоёр сараас хоёр сарын хооронд гөлөглөдөг. Энэ хооронд жаахан арчилгаа шаардана.Бусдаар бол байгалиараа хотоо манана.
Та анд мордож байна уу?үржил селекцинд нь яаж анхаарч байна.
Би ан гөрөө гэхээс илүүтэй тайга нохойны үржил селекцид илүү анхаардаг. Гэхдээ үнэг хярсанд ч нохойгоо дагуулаад явалгүй яахав ээ. Анд сургахад гөлөг байхад нь амьтны арьсаар тоглуулна дараа нь өөрсдөө хулгана зурам эргүүлдээд бусад том нохойгоо дагаж яваад сурчихдаг юм.Миний үржил селекцид их анхаардаг учир нь биднээс хойш үеийхэн энэ биет бус өвөө сонирхоосой битгий мартаасай гэсэн чин хүсэл байдаг л даа. Дүү нар маань ч бас нэг үеэ бодвол тайга нохойгоо их сонирхож байгаа нь сайхан санагддаг. Тиймээс бид энэ үржил селекцийнхээ ажилыг өргөжүүлэх зорилготой “Ирээдүй аварга” нэртэй тэмцээн зохион байгуулж байлаа. Энэхүү тэмцээнийг анх ах бид хоёр би дааж зохион байгуулах санаачилага гаргаж нутаг орны удирлагууд дэмжиж хамтран ивээн тэтгэсэн. Тухайн тэмцээнд гөлөг байхаас нь бэлддэг тухайн нохой хоол унд муутай туранхай үс ноос өнгө муутай бол байр ухрах шалтгаан болдог.Тус тэмцээнд манай гөлөг түрүүлж түүнээс хойш тэр нохойны удам гурван жил түрүүлсэн. Бидний энэ тэмцээнийг нутаг орон маань дэмжин урамшуулдагт талархаж явдаг. 2019 оны энэ тэмцээнийг тэргүүн байрыг манай Баянхутаг малчин Ч.Батмөнх хоёр даагаар байлсан.
Цаашид танай холбоо өөр ямар зүйл хийе гэж төлөвлөж байгаа вэ?
Бид цаашдаа нохойгоо бүртгэлжүүлэх мөн чиптэй болох тэмцээн уралдаан зохиож удмын бичгийг нь хөтлөн бүртгэлжээд ирэхээр эргээд тайга нохойны тархац сайжирна байх. Манай хөдөөнийхөн энэ тал дээр жаахан хайнга хандах гээд байдаг талтай. Энэ тал дээр тайга нохой сонирхогч хүмүүсийг идэвхтэй оролцоосой мөн талын нутгийн тайга нохой маань маш олон болоосой гэж хүсдэг дээ.
Эх сурвалж:www.polit.mn
