Монголын шүүх энэ зун амраагүй. УИХ-ын сонгуулийн санал хураалтын өмнөхнөөс эхлээд улстөрчдийг баривчилж, улмаар шүүж, ял оноож “завгүй” ажиллав.
Ерөнхий сайд, ЗГХЭГ-ын дарга, сайд байсан хүмүүс цувран шүүгдэж шүүхээр шийтгэгдсэнийхээ өмнө, дараа нь “...Монголын шүүх улс төрийн даалгавар гүйцэтгэж, улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийг гүйцэтгэж, улс төрийн хоригдлуудыг бий болголоо” гэцгээв. Ийм яриа, дүгнэлтийг нийгэмд бий болгосон.
Тэгвэл шүүх өөр тайлбарыг хийж байна. Тэд нотлох баримтанд тулгуурлаж, шүүгдэгчдийг үйлдсэн гэмт хэрэгт тохирсон ял шийтгэлийг оногдуулсан. Шүүхийн үйл ажиллагаанд улс төрийн “уур амьсгал” байхгүй гэсэн дүгнэлтийг Шийтгэх тогтоолдоо ч дурьджээ.
Шүүхийн шийдвэр, байр суурийг уншигчдад хүргэхийн тулд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатын шийтгэх тогтоолоос баримт түшье.
УИХ-ын гишүүн, УИХ-д нэр дэвшигч Ж.Эрдэнэбатыг хууль зөрчин цагдан хорьж, шүүхээр шийтгэсэн хэмээх “акц”-д өгсөн шүүхийн тайлбар
Ж.Эрдэнэбатыг УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхтэй, УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчийн хуулиар олгогдсон эрхтэй байхад нь баривчлан саатуулж, улмаар шүүхээр шийтгэсэн нь улс төрийн шинжтэй хэлмэгдүүлэлт гэх байр сууриуд бий. Бас Ж.Эрдэнэбат хавтаст хэргийн материалтай танилцах боломж олгоогүй, өмгөөлөгчгүй шүүх хуралдаанд оролцуулж хууль зүйн туслалцаа авах боломжийг хязгаарласан гэдэг.
Харин түүнийг шүүж ялласан шүүхийн шийтгэл тогтоолд эдгээрт тодорхой “хариу” өгсөн байна.
♦ Ж.Эрдэнэбат нь цагдан хоригдох үедээ УИХ-ын гишүүний халдашгүй байдалтай байсан гэх ч тэр нь эрх зүйн ойлголт болохын хувьд УИХ-ын гишүүний эрхийг хамгаалдаггүй, харин УИХ-ын үйл ажиллагааны чадамжийг хамгаалдаг. Тиймээс УИХ-ын халдашгүй байдлыг хувь гишүүнийхээ эрх гэж ойлгох нь өрөөсгөл гэдгийг дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн эрх зүйн ойлголт юм.
♦ Ж.Эрдэнэбатыг УИХ-ын 2020 оны сонгуульд нэр дэвших үед түүнд холбогдох хэргийн мөрдөн байцаалтын ажиллагаа дуусч, хэрэг нь прокурорын хяналтаас шүүхэд шилжиж ирсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа үргэлжилж байсан. Ийм нөхцөлтэй нэр дэвшигчид таслан сэргийлэх арга хэмжээ авахдаа шүүх хэн нэгэн этгээдээс зөвшөөрөл авах асуудлыг хуулиар зохицуулаагүй. Мөн УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль үйлчилж эхэлсэн 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 23-ны өдрөөс өмнө нэр дэвшигч этгээдтэй холбоотойгоор нэгэнт үүсгэсэн эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хамааралгүй.
♦ Ж.Эрдэнэбат нарт холбогдох хэрэг 2020 оны тавдугаар сарын 15-наас хойш урьдчилсан хэлэлцүүлгийн хурал, зургадугаар сарын 11-ний өдөр таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан өдөр хүртэл нийт 26 хоног болоход ирж хэргийн материалтай танилцаагүй. Энэ нь өөрт олгогдсон эрхийг эдлүүлээгүй гэх үндэслэл болохгүй. Харин эрх бол сонголт бөгөөд шүүгчдэгч сонголтоо хийсэн гэж үзэх үндэслэл бүрдсэн. Харин шүүхээс энэ байдлыг харгалзан үзэж шүүхийн хэлэлцүүлгээр нотлох баримтыг шинжлэн судлах ажиллагааг талуудыг цагаар үл хязгаарлан, хэргийг эцэслэн шийдвэрлэхэд хангалттай, хүрэлцээтэй хэмжээнд явуулсан болно.
♦ Монгол Улсын Үндсэн хууль, Олон улсын гэрээ, конвенци, дотоодын Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар олгосон шүүх хуралдааны үеэр хууль зүйн туслалцааг мэргэжлийн төвшинд авах боломж байхад удаа дараа шүүх хуралдааныг хойшлуулах өмгөөлөгчөөс татгалзах, өмгөөлөгч солих, шүүх хурал хийлгэхгүй байх гол арга хэрэгсэл болгон ашиглаж энэ эрхээ болитой хэрэгжүүлэхээс татгалзаж буй тохиолдолд шүүх уг эрхийг шүүгдэгчид албадан эдлүүлэх боломжгүй юм. Үүнээс гадна шүүгдэгч Ж.Эрдэнэбатад холбогдох хэргийн өмгөөлөгчийг заавал оролцуулах хуулийн нөхцөлд хамаарахгүй байгааг дурьдах нь зүйтэй.
♦ Түүнчлэн шүүгдэгч нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль тогтоомжоор олгогдсон эрхээ шүүн таслах ажиллагаанд бүрэн эдлэх учиртай боловч энэ нь хэтэрч шүүн таслах ажиллагааны бусад оролцогч нарын эрхийг ноцтой зөрчсөн үйл ажиллагаа болж хувирахаас сэргийлж оролцогчдын эрх, үүргийн тэнцвэртэй харьцааг хадгалж, аль нэг оролцогчид давуу эрх олгохгүй байхыг “хууль хүчний өмнө бүгд эрх тэгш байх зарчим” шүүх үүрэг болгодог.
Энэ хэргийн шүүгдэгч Ж.Эрдэнэбат өөрийн эрхийн зарим хэсгийг шүүн таслах ажилллагааг саатуулах, мухардалд оруулах зорилгоор урвуулан ашиглаж байсан учраас шүүгч нь шүүгдэгчийн гаргасан хүсэлтүүдийг хэрэгсэхгүй болгож, шүүх хуралдааныг үргэлжлүүлэн явуулсан гэсэн тайлбарыг хийсэн байна.
Шүүгдэгч Ж.Эрдэнэбат нарын авлига, албан тушаалын хэрэг хэрхэн нотлогдсон бэ?
Ж.Эрдэнэбат бол УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигч байснаас гадна Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байв. Үүнтэй холбоотойгоор ч юм уу, түүнийг шүүхээс ял шийтгүүлсний дараа “улс төрийн хэрэг, хэлмэгдэгч” гэх нэр томъёо, тодорхойлолт нийгэмд давалгаалахыг оролдсон байдаг.
Гэтэл бодит байдал өөр байсан шүү, 15 хавтас бүхий нотлох баримтаар гэмт хэрэг гэдэг нь тогтоогдсон гэдгийг шүүхийн шийтгэх тогтоолд тодорхой бичсэн байна.
Энэхүү хэрэгт тогтоогдсон үйл баримтаас үзэхэд:
♦ Ж.Эрдэнэбат нь улс төрд нөлөө бүхий этгээд буюу Ерөнхий сайдын үүргийг түр орлон гүйцэтгэж, тодорхой шийдвэрүүдийг хамтын зарчмаар шийдвэрлэхэд биечлэн оролцож, уг шийдвэр гаргах үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, даргалах албан тушаалын эрхтэйн хувьд тусгай зөвшөөрлийг нөхөх олговорт олгох нь хилийн заагийг тогтоосон шийдвэр, хууль зүйн үндэслэлд хамаарахгүй, нөхөн олгоход хамааралгүй хуулийн этгээд гэдгийг мэдсээр байж холбогдох шийдвэрүүдийг зөрчсөн. Ингэхдээ Б.Отгонбаатарын үүсгэн байгуулсан “Азаргын гол чонот” ХХК-д нөхөх олговорт найман лиценз олгох шийдвэр гаргахыг зохион байгуулсан. Мөн энэхүү шийдвэрээр өөрийн төрсөн дүү болон өөртөө ашигтай, давуу байдал бий болгохын тулд “Элбэг орд” ХХК-д нэг лиценү олгох шийдвэр гаргасан. Энэ нь Ж.Эрдэнэбат, Б.Отгонбаатар нарын санаа зорилгын дагуу зохион байгуулагдсан албаны эрх мэдлээ өөртөө болон бусдад давуу байдал бий болгохын тулд урвуулан ашигласан гэмт хэргийн үндсэн шинж, хүндрүүлэх шинжийн аль алийг хангасан. Тэдний энэхүү үйлдлийн Прокуророос Эрүүгийн хуулийн ерөнхий анги, тусгай ангийн тохирох хэсгүүдэд заасны дагуу зүйлчилж ирүүлсэн нь агуулга болон хууль зүйн хувьд үндэслэлтэй болжээ.
♦ Уг гэмт хэрэгт Д.Түвшинжаргал, Д.Ганбат нар нь эхний санааг сэдэж санаачлаагүй боловч Ж.Эрдэнэбат, Б.Отгонбаатар нарын зохион байгуулсан Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.1.3 дахь хэсэгт заасан гэмт хэргийн нийгмийн аюул, үйлдлийнх нь хууль бус болохыг мэдсээр байж өөрсдийн үйл ажиллагаагаараа дэмжлэг үзүүлж гэмт хэргийг төгс үйлдэгдэхэд хамжигчаар оролцсон. Энэ нь эдгээр оролцочгдын хэргийг нэг гэмт хэргээр зүйлчлэх хууль зүйн үндэслэл болно. Өөрөөр хэлбэл Ж.Эрдэнэбат, Б.Отгонбаатар, Д.Түвшинжаргал, Д.Ганбат нарын гэмт үйлдэлд яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн хэргийг зүйлчлэл тохирсон гэж шүүх үзсэн болно.
-Ж.Эрдэнэбат нь Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж байхдаа Б.Отгонбаатарын үүсгэн байгуулсан “Азаргын гол чонот” ХХК-д Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын нутагт 5929.95 га, Өвөрхангай аймгийн Баруунбаян, Хайрхандулаан сумдын нутагт 7957.91 га, Өмнөговь аймгийн Ханхонгор, Цогт-Овоо, Цогтцэций сумдын нутагт 8981.96 га, Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сумын нутагт 14.034.94 га, Ховд аймгийн Алтай сумын нутагт 996.42 га, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт 880.8 га, Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын нутагт 2883.34 га, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт 7696.98 га олгох шийдвэрийг зохион байгуулж, удирдаж гаргасан. Мөн өөртөө болон өөрийн төрсөн дүү Ж.Эрдэнэтөгст давуу байдал бий болгохын тулд Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын нутагт байрлах “Улаан сайр 2” гэх нэртэй талбайг УИХ-ын шийдвэрийн дагуу стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамаарсаар байхад Засгийн газрын 2017 оны есдүгээр сарын 13-ны 256 дугаар тогтоолоор “Элбэг орд” ХХК-д XV-020922 дугаар бүхий газрыг олгох шийдвэр гаргахад биеэр оролцож, улмаар уг газрын лицензийг 2005 оны аравдугаар сарын 21-ний өдөр төрсөн дүү Ж.Эрдэнэтөгсийн хамт үүсгэн байгуулж, өөрөө 31 хувийн хувьцааг эзэмшдэг “Хэрх илч” ХХК-иараа дамжуулан 5.0 сая төгрөгөөр худалдан авсан нь шүүхийн хэлэлцүүлэгт шинжлэн судлагдсан нотлох баримтуудаар хангалттай, хөдөлбөргүй тогтоогдсон.
♦ Д.Түвшинжаргал нь Б.Отгонбаатартай урьдчилан тохиролцож, амлан дэмжлэг үзүүлэх байдлаар уг үйл явдлыг хууль ёсны мэт харагдуулах зорилгоор бичиг баримт боловсруулах, төрийн холбогдох байгууллагад хандах асуудлыг хийж гэмт хэрэгт хамжигчаар оролцсон.
♦ Д.Ганбат нь ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж буй аж ахунй нэгжүүдэд нөхөн олговор олгох асуудлыг судлах, санал боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байхдаа Ажлын хэсгийн тайланд “Азаргын гол чонот” ХХК-ийг хамруулж, улмаар тус компанид дээрх талбайнуудыг олгуулахаар тусгасан. Түүнчлэн УУХҮЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргын 2017 оны зургадугаар сарын 30-наас долдугаар сарын 4-ний өдрүүдэд газар дээр нь танилцаж ажиллахыг үүрэг болгосоор байтал энэ чиг үүргээ хэрэгжүүлэлгүйгээр “Азаргын гол чонот” ХХК-д нөхөн олговор олгуулахаар тайлан тусган дэмжлэг үзүүлж гэмт хэрэгт хамжигчаар оролцсон гэж шүүх дүгнэжээ.
Ж.Эрдэнэбат нарын авлига албан тушаалын хэргийг хэн юу гэж гэрчилсэн бэ?
УИХ-ын гишүүн, Ерөнхий сайд асан Ж.Эрдэнэбат нарт холбогдох 15 хавтаст хэргээс зарим мэдүүлгийг онцолъё.
♦ Яллагдагч Б.Отгонбаатар “...Гэвч манай лицензийн талбайг УИХ-ын тогтоолоор цуцалсан бөгөөд нөхөх олговор олгох талаар тогтоолд дурдаагүй гэсэн шалтаг хэлээд нөхөх олговор өгөхгүй байсан” гэх дахин мэдүүлэг /9-р хх-32-36/,
♦ Яллагдагч Б.Отгонбаатар “...Би Канад улсад Олон улсын уул уурхайн хуралд оролцохоор явж байхдаа Уул уурхайн сайдаар ажиллаж байсан Ц.Дашдоржтой уулзсан” гэх мэдүүлэг /9-р хх-37-40/
Яллагдагч С.Мандахбат “...Хуулийн заалт болон ашигт малтмалын бичгийг үндэслэж байгаад хуулийн хүрээнд шийдвэрлэж болох талаарх дотоод албан бичгийг Ганбат даргад хүргүүлсэн. Миний Ганбат даргад явуулсан албан бичиг бол гадагшаа чиглэсэн албан бичиг биш, бусад газарт болон хэлтэс, Төрийн нарийн бичгийн даргад зөвлөгөө хүргүүлдэг шиг л албан бичгээр явуулсан. ...Тэр ч утгаараа сайдын гарын үсэг зурагдсан материалыг хүргэж өгдөг байсан. Би Ж.Уранчимэгтэй уулзаж байсан. Уулзахдаа ажил хариуцсан Ганбат даргатай хамт уулзсан” гэх мэдүүлэг /10-р хх-94-99/
♦ Гэрч Г.Энхбат “...Одоо нэрийг нь сайн санахгүй байна. “Алтай констракшн” ХХК-ийн захирал Бат-Эрдэнийн ажилтан болох нэг ахын хөөцөлдөж бичиг баримтыг бүрдүүлсэн компанид хувь эзэмшигчээр бүртгүүлсэн юм. УИХ-ын гишүүн асан Дашдорж ах хувьцаа эзэмшигчээр бүртгүүл гэсний дагуу бүртгүүлсэн” гэх мэдүүлэг /10-р хх-166-168/
♦ Засгийн газрын 90, 91 дүгээр тогтоол болон хэлэлцсэн тэмдэглэлийн хуулбар /11-р хх-24-27/ зэрэг нотлох баримтуудаар хангалттай нотлогдож, тогтоогдож байна гэж шүүх үзжээ.
ЭРЭН СУРВАЛЖЛАХ АЛБА
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2020.8.18 МЯГМАР № 158 (6383)
