TV-9 телевизийн “Ардын парламент” нэвтрүүлэг ээлжит дугаартаа Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр, Монгол Улсын 17 дахь Ерөнхий сайд Д.Бямбасүрэн нарыг урьж Оюутолгойн гэрээ, Үндсэн хуулийн эргэн тойронд ярилцсаныг тоймлон хүргэж байна.
БИД ОЮУТОЛГОЙГОО “РИО ТИНТО”-Д АШИГЛУУЛААД 1.7 ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРЫН ӨРТЭЙ СУУЖ БАЙНА
-Монгол Улсын хувь заяатай холбоотой чухал асуудлын нэг Оюутолгойн гэрээний талаар сүүлийн үед хүчтэй ярих боллоо. Тухайн үед ТЭЗҮ-ийг нь хийлгүй гэрээг баталж, өдгөө 10 жил өнгөрсөн ч ашиг нь ард түмний амьдралд огт тусахгүй явж ирсэн нь түүний ард маш том хуйвалдаан явжээ гэдгийг харуулж байна. Оюутолгойн гэрээний үр ашиг хэзээ Монголд орж ирэх бол. Энэ сэдвээр ярилцлагаа эхэлье?
Д.Бямбасүрэн:
-Оюутолгойн гэрээ зөвхөн эдийн засагтай холбоотой асуудал биш. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний эрх ашиг, амьдралынхаа жолоог олж, хувь заяаг шийдэх ард түмний эрх ашгийн асуудал болж хувираад байна. Бид Оюутолгойн гэрээг олон талаас нь шүүмжилдэг. Өнгөрсөн жил УИХ-аас томилсон Ажлын хэсгээс гаргасан дүгнэлт хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр цацагдсан байна лээ. Тэр бол үндсэндээ бодит дүр зургийг гаргасан. Оюутолгойн гэрээг шүүмжлэх гол үндэс нь гурван асуудал байгаа юм. Нэгдүгээрт, Оюутолгой Монголын төдийгүй дэлхийн том баялаг. Гэтэл энэ баялагт Монгол Улс, Монголын төр, ард түмэн эзэн нь биш, харийн мэдэлд очсон. Тэгсэн хэрнээ үүний ард Монгол Улс өөрөө өртэй үлдээд байгаа. Үнэт баялгаа өгчихөөд өөрөө өртэй үлддэг жишиг дэлхийд ховор байх. Оюутолгойг ашиглахын үндэс бол тэндээс нийгмийнхээ амьдралыг тэтгэх, ашиг орлого олох юм. УИХ-ын Ажлын хэсгийн шалгалтын дүнгээс харахад Монгол Улс Оюутолгойгоо “Рио Тинто”-д ашиглуулаад одоогийн байдлаар 1.7 тэрбум ам.долларын өртэй байна. Энэ өр цааш 2-3 дахин өсөх байх. Нөгөө талд нь үүнийг хүмүүс янз бүрээр ярьдаг. Жишээлбэл, нийтлэлч Баабар саяхан том өгүүлэл бичээд, түүндээ Оюутолгой бол Монголын төсвийн 30 хувийг бүрдүүлж байгаа гэсэн дүгнэлт хийсэн байна лээ. Тийм биш шүү дээ, Оюутолгой жилд 50 сая тонн хүдэр боловсруулдаг.Монголын “Эрдэнэт” үйлдвэр 50 сая тонн хүдэр боловсруулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, хүчин чадлын талаар энэ хоёр адилхан. Гэтэл Оюутолгойн ашиглаж байгаа хүдрийн орд нөөц нь металлын агуулгаараа “Эрдэнэт”-ийнхээс 3-5 дахин их. Тэгсэн хэрнээ алт, мөнгөний орц ч их бий. Ер нь Оюутолгойн нийт нөөц нь 42 сая тонн зэс, 18 -11 мянган тонн цагаан мөнгөтэй. Оюутолгойн анхны ТЭЗҮ-ээр бол жилдээ 200 мянган тонн зэс, 20 тонн алт, 100 тонн цагаан мөнгө гаргах ёстой. Энэ оны эхний улирлын байдлаар 45 мянган тонн цэвэр зэс, өөрөөр хэлбэл, цэвэр зэсд шилжүүлснээр 120 мянган унци алт гаргасан байна. Монгол Улсын төсөвт оруулж байгаа хувь хэмжээг авч үзвэл “Эрдэнэт” үйлдвэр өнгөрсөн жил 688 тэрбум төгрөгийн орлогыг төсөвт оруулсан байхад Оюутолгойнх 400-гаад тэрбум байгаа. Нэг талд төсөвт 400 тэрбумыг оруулчихаад, нөгөө талд хэдэн зуун сая ам.долларын өр хадгалагдаж ирсэн. Гуравдугаарт, Оюутолгойг эзэмшигч Рио Тинтогийнхон /өмнө нь Айвехоу Майнз ХХК байсан/ шударга бус хандлага, луйврын шинжтэй үйлдлийг олон удаа гаргаж байгаа. Жишээ хэлэхэд, анх 2010 оны ТЭЗҮ-ээр Риогийнхон Оюутолгойг ашиглахад 65 км хонгил ухах ёстой байсан. Гэтэл үүнийгээ 2015 онд 202 км болгосон. Оюутолгойн асуудал анх гарахад 2.5 тэрбум ам.долларт багтааж хөрөнгө оруулалт хийнэ гэсэн. Дараа нь 4.1 болгосон.Тэгснээ 5.1 болсон. Хамгийн сүүлд гарсан мэдээгээр 14 тэрбум ам.доллар гэсэн. 14 тэрбум ам.долларын 34 хувийг Монголд ногдуулахад таван тэрбум нь өр болж хоцорно. Ингээд бодоход ямар эдийн засагчид, ямар түвшинд энэ компани хөрөнгө оруулалтаа 4-5 дахин алдаж тооцдог юм бэ. Энэ луйвар уу, алдаа юу гэдэг асуулт аяндаа гарч байна. Ер нь бол “Рио Тинто”-гийнхон гэрээ байгуулахдаа 34 хувийг нь Монголд өгнө гэж өр тооцоод явж байгаа. Гэтэл ашигласнаас хойш ашиг хуваасангүй. Түүгээр ч барахгүй 2048 он хүртэл ашиг хуваахгүй гэсэн яриаг сүүлийн үед гаргах боллоо. Ингэж ажиллах нь Монголд хэрэгтэй юм уу. Оюутолгойн асуудлыг ярихдаа монголчууд тэнд ажиллаж байгаа ажилчид, инженерүүдийг буруутгадаггүй. Гагцхүү Оюутолгойн орлогыг завшиж авч байгаа энэ компани дэндүү шуналтай, шударга бус, боолчлол, колоничлолын зарчмаар Монголд хандаж байгаа юм. Өөр нэг асуудал нь Оюутолгойн тухай ерөнхий зүйлүүд яригддаг. Сая УИХ-ын Ажлын хэсгийн дүгнэлтээс үзэхэд хэчнээн хэмжээний, ямар агуулгатай, хэдэн төрлийн бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа, ямар үнээр гаргаж байгаа талаарх нэг ч материал Монголын талд байхгүй. Монголын тал хил дээр юу гаргаж байгааг шинжлэх экспресс аналитик байхгүй. Зөвхөн тэдний үгээр л явж байгаа. Энэ бүхнээс харахад “Оюутолгой” компанийн үйл ажиллагаа нь Монголын эдийн засгийн нэгдсэн орон зайнаас гараад, Монголын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхээс ангижирсан байна.
Н.Энхбаяр:
-Д.Бямбасүрэн гуай Монголынхоо эдийн засгийг сайн мэддэг, улс орны эдийн засгийн асуудлыг толгойдоо багтаасан хүний хувьд Оюутолгойн гэрээний гол зүйлүүдийг товч бөгөөд тодорхой хэллээ. Нэмж хэлэхэд энэ гэрээ угаасаа Үндсэн хууль зөрчиж хийгдсэн. Яагаад гэвэл, Үндсэн хуульд байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд, төрийн хамгаалалтад байна гэсэн. Төр нь хамгаалаагүй,ард түмэн нь мэдээгүй ийм гэрээ болчихсон. Яагаад ийм болгосон бэ гэвэл, Оюутолгойн гэрээг байгуулахын өмнө бэлтгэл хангах маягаар Ашигт малтмалын хуульд өөрчлөлт оруулж, Монголын талын эрх ашиг, стратегийн ордууд дээр дандаа бага байхаар хууль эрхзүйн орчныг бүрдүүлсэн. Одоо тэр гэрээг байгуулсан хүмүүс өөрсдийгөө зөвтгөж хэлэхдээ “Хуулийн орчинд л бид ажилласан шүү дээ. Хууль нь ингэж гарсан юм чинь яах юм бэ” гэдэг. Үнэн хэрэгтээ ийм хууль гаргах ажлыг өөрсдөө удирдаж хийлгэчихээд сүүлд нь тэр муу хуулиа үндэслэж ийм муухай гэрээ хийгээд иймэрхүү зүйл яриад сууж байгаа юм. Тэр үед хууль зүйн асуудлаар Засгийн газартаа гол зөвлөгөө өгдөг хүн нь Ц.Нямдорж байсан. Яагаад гэвэл, ХЗДХ-ийн сайд нь байсан учраас тэр. Угаасаа Ц.Нямдорж байна уу, өөр хүн байна уу, Хууль зүйн сайд нь Засгийн газартаа зөвлөдөг. Тэр хүний хэлсэн үг хамгийн чухал байдаг. Харамсалтай нь энэ гэрээн дээр Ц.Нямдоржийн мэдлэг боловсрол хүрээгүй юу, эх оронч сэтгэл нь дутсан уу, эсвэл аль аль нь нийлээд ийм муу үр дүн гарсан уу, ямар ч байсан үнэхээр муу гэрээ байгуулсан. Тухайн үед МАНАН-гийн Засгийн газар байгуулагдсан байсан үе, энэ асуудлаар би тэдэнтэй нэлээд зөрчилдсөн. Ингээд тэд гэрээгээ байгуулж чадахгүй тодорхой цаг хугацаа өнгөрсөн. Тэр үед миний хэлж ярьж байсан зүйлүүдийг АНУ-аас манай улсад Элчин сайдаар сууж байсан М.Минтон гуай өөрийн нууц захидалд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Н.Энхбаяр Монголын талд ашигтай гэрээ хийх гээд байна. Харин Ерөнхий сайд С.Баяр нарын хүмүүс гадныхны ашиг сонирхлыг тооцсон гэрээ хийх гэж байна” гэх зэргээр бичсэн байсныг www.wikileaks.org сайтынхан олж илрүүлэн олон нийтэд цацсан байна лээ. Анхнаас нь хууль зөрчсөн гэрээ байгуулах гэж байгааг анхааруулж хэлж байсан хүний хувьд өнөөдөр ч энэ байр суурьтаа байгаа. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам буруу зүйл болжээ гэдэг нь батлагдаж байгаа. Сая УИХ-ын гишүүд гэнэт сэрсэн юм шиг Оюутолгойн гэрээний хэрэгжилтийг шалгах Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг ярихдаа гайхаж асууж байна лээ. Юу гэсэн үг вэ, энэ чинь гэрээг байгуулснаас хойш 40 жилийн дараа ногдол ашиг авна гээд яриад сууж байдаг. Авах ч юм уу, үгүй ч юм уу тодорхойгүй. Анх Оюутолгойг ашиглаж эхэлснээс хойш Монголын өр хэдэн тэрбум ам.доллараар өсч ирсэн. Тэр нь хэзээ ч өөрчлөгддөггүй. Дээр нь бид ямар байдлаар бүтээгдэхүүнээ борлуулж байгаа вэ гэдэгт хяналт тавьж чаддаггүй. “Рио Тинто” компани өөрөө тойруу замаар, ногдол ашгаа аль хэдийнэ авчихсан.Тухайлбал, “Рио Тинто” компани Оюутолгой гэдэг төсөлд орсноороо хувьцаа нь өссөн. Тэр нь өөрсдөд нь ашигтай байгаа. Монголын хувьцаа гэж дэлхийд байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс Оюутолгойг ашиглалтад оруулснаараа хувьцаа өсөхгүй. Тэр тусмаа гэрээ нь Монголыг анхнаас нь өрөнд оруулсан ийм л баримт бичиг байсан. Зээл нэрээр Монголд оруулж ирж мөнгө хүүлэх ийм л зорилготой байсан. Тэгэхээр Д.Бямбасүрэн гуай оночтой тодорхойллоо, энэ бол яах аргагүй шинэ колоничлолын бодлого. Түүхээс харж байхад Африкийн орнууд, Латин Америк, Зүүн Өмнөд Азид ийм зүйлүүд болж байж. Одоо хөгжилтэй орнууд, Зүүн Америкийнхан алдаагаа ухамсарлаж колоничлолын бодлогоосоо татгалзаж байна. Ингээд хөгжлийн асуудлыг хоёр тал хоёулаа хожих зарчмаар хийж сурсан гэсэн нь үгүй юм байна. Яг л Африкт хийж байсан гэрээ Монголд хийгдээд явж байна. Хамгийн наад захын жижиг гэж хэлэхээргүй нэг асуудал бол “Айвенхоу Майнз”-ын хувьцаа эзэмшигч байсан Голдман Сакс банк санхүүгийн байгууллага Монголын Засгийн газрын зөвлөхөөр ажилласан байдаг. Энэ юу гэсэн үг вэ. Найздаа сайн хандахын тулд Голдман Сакс манайд ямар зөвлөгөө өгөх билээ. Мэдээж сайн найзынхаа эрх ашгийг хамгаалж л зөвлөгөө өгнө. Дашрамд хэлэхэд, Голдман Сакс сая дэлхий даяар шуугиан дэгдээсэн Малайзын хэдэн тэрбум ам.долларын мөнгө угаах хэрэгт оролцсон. Банк санхүүгийн байгууллагууд “мөнгө үнэртэхгүй” гэдэг зарчмаар ажилладаг. Мөнгө л олж байвал ёс суртахуун, колоничлолын бодлого байна уу, үгүй юу, тухайн улс орон хөгжиж байна уу, үгүй юу гэдгийг ерөөс боддоггүй, тийм харгис хатуу гэрээ хийдэг зарчимтай. Тэрийг бид мэдэж зохицуулалт хийх ёстой байсан. Харамсалтай нь тухайн үеийн Засгийн газар зүтгэсээр байгаад гэрээ хийсэн. Одоо Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар нар үүнийг засах ёстой. Оюутолгойн гэрээг шалгах Ажлын хэсгийг ахалсан Д.Тэрбишдагва гишүүн асуудлаа Аюулгүй байдлын зөвлөлд оруулж хэлэлцүүлэх хэрэгтэй. Тэндээсээ зөвлөмжөө гаргах нь зөв. Гэтэл Аюулгүй байдлын зөвлөл нь шүүх, прокурорын томилгоонд анхаараад түүнээс хамаагүй чухал асуудлаа яагаад ч юм хэлэлцдэггүй. Тиймээс Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл ажиллаачээ гэдгийг хэлэх нь зүйтэй болов уу.
ГЭРЭЭГ АРД ТҮМНЭЭРЭЭ ХЭЛЭЛЦҮҮЛ, ТЭДНИЙ САНАЛЫГ ЛОНДОНЫ ШҮҮХ ТАСЛАХ ЭРХГҮЙ
Д.Бямбасүрэн:
-Би саяын ярьсантай бүрэн санал нийлж байна. “Айвехоу Майнз”-ынхан Монголд анх хөрөнгө оруулагч гэж орж ирэхээсээ эхлээд дотоод улс төрийн тогтолцоонд нь,төрд нь, хэвлэл мэдээлэлд нь өөрийн лобби бүлгийг байгуулж, магадгүй хээл хахууль ашигласан байж болох юм. Ингээд монголчуудын тархийг угаасан. Гэрээг нь анх байгуулахад Ерөнхий сайд С.Баяр хэлэхдээ Оюутолгойн цэвэр орлогын 71 хувь нь Монголд үлдэнэ гэж байсан. 2010 онд дараагийн Ерөнхий сайд нь УИХ-аар гэрээг батлуулахдаа 59 хувь нь Монголд үлдэнэ гэж хэлсэн. Гэтэл одоогийн байдлыг харахад 10 хүрэхгүй хувь нь Монголд орж ирж байгаа. Гэрээ байгуулна гэж шуугиж байхад нийтлэлч Баабар “Хоног бүхэнд нэг сая ам.доллар алдаж байна. Гэрээг байгуулахгүй бол болохгүй” гэж ярьж, бичсэн. Томоохон эрдэмтэд, улстөрчид үүний төлөө ухуулга явуулж эхэлсэн. Энэ нь одоог хүртэл үргэлжилсээр байгаа нь хоёр зүйл дээр илэрч байна. Нэгдүгээрт, Баабар Оюутолгой улсын төсвийн 30 хувийг бүрдүүлж байна гээд байгаа. Баабарыгаа бид сайн мэднэ.1990 оны ардчилсан хувьсгал эхлэхэд “Бүү март, мартвал сөнөнө” гэж ард түмэнд хандсан захидал бичиж, эрэлхэг зоригтой эх оронч хүн гэдгээ харуулж явсан. Монголчууд итгэж хүндэлсэн. Гэтэл цаг хугацаа өнгөрөхөд мань хүн өөрчлөгдөж, Оюутолгойн гэрээнээс өгсүүлээд гадныханд үйлчлэх сөнөх чиглэлийн баримжааг авч эхэлсэн. Би бодохдоо түүнийг улс төрийн хувьд юм уу, ямар нэг байдлаар буруутгахаасаа өмнө нас ахиад жаахан суларч явна уу гэж боддог. Монголчууд хүнийг нас ахиж сулраад ирэхээд “Цагаан мориндоо мордлоо” гэцгээдэг шүү дээ. Баабар маань цагаан мориндоо мордож байх шиг байна. Түүнээс Сангийн сайд байсан хүн Оюутолгойн 400 тэрбумыг харчихаад “Улсын төсвийн гуравны нэгийг бүрдүүлж байна” гэж ярьж сууна гэдэг байж боломгүй. Саяхан нэг шуугиан дэгдсэн, Ажлын хэсгийн шалгалтын материалыг УИХ нь “Рио”-гийнхонд өгчихлөө. Өөрсдөө танилцаж учрыг нь олоогүй байж гадынханд аваачиж өгснийг сонсоод хэлэх үг олдоогүй. Ингэтлээ гадны луйварчид Монголд хумсаа шигтгэсэн байна. Энэ бол Оюутолгой тойрсон асуудлын анхаарууштай бөгөөд халуун сэдвийн нэг мөн.
Н.Энхбаяр:
-Энэ асуудлыг ярихаар өөрийнхөө тухай ярьж байгаа юм шиг болчих гээд байгаа тул би болгоомжилж байна. Гэхдээ хэлчихье, тухайн үед буюу 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн кампанит ажлыг явуулж байхад гол зөвлөгөө, мэдээллийг өгч байсан гадаад, дотоодын хүмүүс ерөөсөө Монголын ард түмэн Оюутолгойн гэрээг л хүсч дэмжиж байна. Үүнийг л хүсэн хүлээж байна гэсэн худал мэдээллийг өгч байсан. Тэр үед бид гэрээтэй танилцаад, Монголын талын эрх ашигт учир дутагдалтай юм байна гэдгийг хэлж байсан. Ийм гэрээ байгуулчихвал сүүлд нь засах аргагүйг хэлж байсан нэр бүхий хүмүүс ч бий. Гэтэл үг авалгүй байгуулчихсан. Түүнээс хойш 10 жил өнгөрлөө. Өнөөдөр засах тухай яриад сууж байна. Манай нөхдүүд бүр 2009 оны наадмын өмнө гэрээг байгуулах гэж зүтгүүлж байсан юм шүү дээ. Тэр үед хэвлэлийнхэн, иргэний нийгмийн байгууллагууд эсэргүүцэж зогсоосон ч аравдугаар сарын 6-нд баталчихсан. ҮАБЗ-ийн гурван гишүүн нь зогсч байгаад, Төрийн ордны гадна цугласан иргэний нийгмийнхэн, иргэдийг цэрэг, цагдаагаар хориулж байгаад гэрээгээ байгуулчихсан. Гэрээг байгуулж чадсан гэдгээрээ өөрсдийгөө хүчтэй гэж бодсон байх. Гэтэл ард түмэнд маш хохиролтой зүйл хийсэн. Одоо ард түмэн бие биеэ гэхээс илүү монголчууд нэгдэж, Д.Бямбасүрэн гуайн хэлж байгаагаар ҮАБЗ-өөр хэлэлцүүлж, гэрээгээ засах хэрэгтэй байна. Оюутолгойн гэрээг засвал Лондоны шүүх дээр очно гэж айгаад байгаа. Миний бодлоор ард түмнийхээ саналыг асуух хэрэгтэй. Англичууд л гэхэд Европын холбооноос гарах уу, үгүй юу гэдгээ ард түмнээсээ асуугаад гарахаар боллоо. Тэр яриа хэлэлцээ нь хүндхэн байдалд явагдаж байгаа ч ард түмний саналыг хаана ч хүндэтгэж байна шүү дээ. Европын холбоо англичуудыг шүүхэд өгч, та нар гарахгүй гэчихээд гарлаа гэж хэлж чадахгүй байна. Яагаад гэвэл ард түмэн нь шийдчихсэн. Оюутолгойн гэрээ энэ хэвээр байх уу, өөрчилбөл алийг нь өөрчлөх вэ гэдгээ ард түмнийхээ санал асуулгаар шийдчих хэрэгтэй. Ямар гэрээ болсныг өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд харж мэдэрсэн ард түмэн маань өөрчил гэж хэлэх байх. Лондоны шүүх ард түмний санал асуулгыг хэлэлцэхгүй. Гарц нь бэлэн байхад яагаад хэлэлцүүлэхгүй суугаад байна вэ.
ОЮУТОЛГОЙГ ЧИХЭР ГЭВЭЛ, “РИО ТИНТО” ЯЛАА ЮМ, ТЭД НИСЭЭД ЯВЧИХАЖ ЧАДАХГҮЙ
-УИХ энэ асуудлыг хэлэлцэх эрх нь нээлттэй. Гэтэл чимээгүй байгаад байдаг нь ямар учиртай юм бол. Нөгөө талаас Оюутолгойн гэрээг хүчингүй болгож цуцлах ёстой юу эсвэл засч сайжруулах шаардлагатай юм уу. Манайхан хөрөнгө оруулагчид дүрвэлээ гээд шуугидаг, түүнээс үүдэж ямар асуудал үүсэх бол?
Д.Бямбасүрэн:
-Оюутолгойн гэрээг батлахад УИХ-ын 76 гишүүний 72 нь дэмжсэн. Тэдний олонх нь одоогийн УИХ-д сууж байна. Энэ гэрээг байгуулах үйл явц төрийн бүтцэд маш том өөрчлөлт авчирсан. 2008 оныг аваад үзэхэд, С.Баярын Засгийн газарт МАН-ынхан олонх болсон хэрнээ Сангийн сайдаараа Комсомолын сургууль төгссөн С.Баярцогтыг томилж, тэр хүн 20 мянган хувьсагчтай тэгшитгэлийн загвар бодож байж гэрээг байгуулсан гэж ярьдаг. Мөн Уул уурхайн сайдаар хятад хэлний орчуулагч мэргэжилтэй хүнийг аваачиж тавьсан. Сангийн сайд, Уул уурхайн сайдаар Монголд дандаа мэргэжлийн бус хүн томилдог.Одоогийн сайд нар ч адилхан. Ингэж монгол төрд өөрийн хүмүүсээ байршуулдаг. Хуулийн тухайд Ашигт малтмалын хуулийг өөрчилсөн. Дээр нь 2009 онд Онцгой албан татварын хуулийг хүчингүй болгосон. Ингэж Монголын татварын системийг цуцалж байж Оюутолгойн гэрээг байгуулсан.
2009 оны долдугаар сарын 7-нд Ерөнхийлөгч тангараг өргөсөн, 8-нд Оюутолгойн гэрээг үзэглэх эрхийг Засгийн газарт өгсөн. Ийм байдлаар асуудлыг шийдэж ирсэн. Сүүлд 2014-2015 онд АН засаг барьж байхдаа МАН-аас Ж.Эрдэнэбатыг урьж Сангийн сайдаар томилоод, тэр хүнээр Дубайн гэрээнд гарын үсэг зуруулах гэж оролдсон. Үндсэн хуульд газар түүний хэвлий доорх баялаг бүх ард түмний мэдэлд байна гэсэн байтал Дубайн гэрээгээр гадны банкинд барьцаанд тавьчихсан. Өрийг нь монголчууд төлнө. Дубайн хэлэлцээрийн өмнө бүгд тохиролцоод Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулж, АН-ын бүлэг Р.Амаржаргалыг Ерөнхий сайд болгоё гэж 100 хувийн саналаар дэмжсэн байхад ҮЗХ нь эргээд Ч.Сайханбилэгийг тавьсан. Өөрөөр хэлбэл, Риогийнхон Монголын төр, засгийн толгойг ингэж эргүүлдэг зуршил тогтсон. Тэгээд Ч.Сайханбилэг нь Ардын намыг Засгийн газартаа урьж, Ж.Эрдэнэбатыг Сангийн сайдаар тавиад Оюутолгойн гэрээний гурван жилийн тайланд гарын үсэг зур гэж албадаж байсан. Тэр тайланд нь Монголын гурван сайд шалгалт хийгээд зөрчил илэрсэнгүй гэж дүгнэлт гаргаж байлаа. Энэ мэтчилэн хүний гараар могой бариулж, далдуур юм хийсэн явдал нэлээд гарсан. Олон улсын шүүхийн хувьд тэр хүртэл Оюутолгой дахь “Рио Тинто”, “Айвенхоу Майнз”-ынхан юу хийснээ нууж чадахгүй байх. Одоо Оюутолгойн үйлдвэр жилд ажилчиддаа өгдөг цалингаас гадагш төлдөг зээлийн хүү нь 1.5 дахин их байна. Оюутолгойн бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээлийн үнээр гадагш гарч байгаа. Ажилчдын цалин нь адил тэнцүү гадаадын уурхайнуудаас 2-3 дахин бага, гадаадаас ирж ажиллаж байгаа ижил мэргэжилтнүүдээс 10 дахин бага байгаа. Энэ чинь мөлжлөг биш юм уу. Үүнийгээ бариад олон улсын шүүхэд “Бид Монголыг ингэж мөлжиж байсан чинь эд нар эсэргүүцээд байх юм, яах вэ” гээд очиж чадах уу. Миний бодоход энэ бүхнийг нь баримтжуулаад Олон улсын Арбитрын шүүхэд эртхэн өгсөн нь дээр. Түүний өмнө манайхан дотроо тэдний бүтээсэн “хана” болох төрд шургалсан хүмүүсийг цэвэрлэх хэрэгтэй. Шударга ёс, шударга зарчмаар хоёр тал харилцан ашигтай ажиллах хөрөнгө оруулагчид хэзээ ч бэлэн байгаа. Гагцхүү манай зусарч, бялдууч, авлигач түшмэлүүд тэдний гарыг долоож, тэгж амьдрах хүслээр яваад байна. Одоо Монголд жаахан яриа гараад ирэхээр олон улсын зах зээлд эдийн засгийн нөхцөл муудлаа гээд Риогийнхон хашгирдаг. Нөгөө талд тэдний даалгавраар Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд бий болсон лобби бүлэг нь хөрөнгө оруулагчид буцлаа, дүрвэлээ гээд хашгирдаг. Бид Оюутолгойг хаах тухай асуудал яриагүй. Гэрээг өөрчилье, шударга болгоё гэж ярьж байгаа. Ямар ч тохиолдолд, хэн ч байсан Монголын 45 мянган тонн цэвэр зэс, 120 мянган унци алтыг хаячихаад гараад явчихаж чадахгүй.
БУЛХАЙ ЛУЙВАР ХИЙГЭЭД ХОЛ ЯВАХГҮЙ ШҮҮ ГЭДГИЙГ С.БАЯРТ ЗӨНДӨӨ ХЭЛСЭН
Н.Энхбаяр:
-УИХ-аас Ажлын хэсэг анх байгуулж байхад Д.Дамба-Очир гишүүн толгойлсон. Өөрөө ийм санал өгсөн гэдгийг би УИХ-ын дарга асан М.Энхболдоос сонссон. Тэгээд ажиллах юм болов уу гэж байтал болиод Д.Тэрбишдагва ажлын хэсгийг ахалсан. Энэ хөдөлгөөнийг харж байхад байдал ойлгомжтой болж байна. Сая Д.Бямбасүрэн гуайн хөндсөн Оюутолгойн шалгалтын дүгнэлтийг УИХ хэлэлцэхээс өмнө “Рио Тинто”-д хэн өгсөн бэ гэсэн асуулт гарсан. Гэтэл Д.Дамба-Очир өгсөн байсан. Тэгэхээр энэ хүн Оюутолгойн төлөө лоббид нь явдаг гэдгээ үйлдлээрээ баталчихлаа. Энэ мэтийн хүмүүс цаана нь байгаа. Тэд Оюутолгойн гэрээг хэлэлцэх бололцоогүй, засах бололцоогүй болгоод байна. Энэ байдлаар бид хэн нь хэн бэ гэдгийг ойлголоо. Зарим нь анх удаагаа л ойлгож авч байгаа шиг юм яриад байна лээ. Үнэхээр ойлгож авч байгаа бол сайн байна.
Оюутолгойн гэрээ ямар их луйвар булхайгаар бий болсон бэ гэдгийг ойлгуулахын тулд бас нэг жишээ хэлье. 2009 онд би Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар луйвардуулж уначихаад Ерөнхий сайд С.Баярт “Сонгууль ямартай ч ийм байдлаар шийдэгдчихлээ. Оюутолгойн гэрээг ийм байдлаар хийлгэж болохгүй шүү. Хийвэл сайн гэрээ хийх ёстой. Үүний тулд та бүхэн миний мэддэг, чаддагийг ашигла. Би Ерөнхийлөгч байсан хүний хувьд УИХ-ын сонгуульд орохгүй гэхгүй, Ц.Элбэгдоржийн оронд Чингэлтэй дүүрэгт нэр дэвшье. Ингээд Үндсэн хуулийн зургадугаар зүйлийн 6.1-д зааснаар Оюутолгойн гэрээг засъя гэхэд С.Баяр эсэргүүцсэн. Тэгэхээр нь чи биш нам мэднэ шүү дээ гэхэд “Би хүмүүстэй зөвлөлдсөн, хэрэггүй гэж байна” гээд Д.Зоригтыг дэвшүүлсэн. Оюутолгойн гэрээг хийлгэх хүнээ дэвшүүлсэн нь тэр. Тухайн үед би Бага хурал дээр очиж, Оюутолгой, Тавантолгойн гэрээг байгуулж болохгүй гэдгийг хэлнэ гэтэл намайг очихоос өмнө санал хураагаад Н.Энхбаярыг дэвшүүлэхгүй гээд шийдчихсэн байсан. Тэгээд өөдөөс “Та шийдсэн юм руу орж яах юм” гэж хэлээд УИХ-ын дарга байсан Д.Дэмбэрэл гуай, намын дарга С.Баяр, У.Хүрэлсүх нар сууж байсан. Тэгэхээр нь би С.Баярт “Чи ийм луйвар булхай хийгээд хол явахгүй.Улс төрийг ингэж хийдэггүй юм” гэж хэлчихээд Бага хуралд орж чадалгүй гарсан. Тэгэхээр үүнийг бодлоготойгоор хийсэн гэмт хэрэг гэж хэлэхээс өөр арга байхгүй.
Д.Бямбасүрэн гуайн хэлсэнтэй холбогдуулж нэг жишээ хэлэхэд, Ерөнхий сайд байхдаа Сингапурт айлчлахад уулзалтыг зохион байгуулсан Сүхээ гэж хүн “Бизнес бол ялаа” гэж хэлж байсан. Тэгэхээр баялаг бол чихэр, бизнес бол ялаа юм. Би Фрийдланд гэдэг хүнтэй уулзахдаа “Их өр”-ийг тэглэхдээ “Эрдэнэт”-ийг 49, 51 хувиар ашиглах гэрээ хийж байсан. Танайх ч гэсэн ингэж гэрээ хийж болдоггүй юм уу. Монголын талд тодорхой хугацааны дараа шилжүүлэхээр гэрээ хийгээч гэхэд “Оросынх өөр, барууных өөр.Тэгээд ч би өөрөө жижиг хувьцаа эзэмшигч, тиймээс та “Рио Тинто”-той ярь” гэж байсан. “Рио Тинто”-гийн талтай ярихад “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ийм санал хэлэхээс өөр арга байхгүй. Бид судалъя” гэж хэлчихээд 2009 оныг хүлээгээд сонгуулиар намайг унагаагаад аравдугаар сард Оюутолгойн гэрээг байгуулчихсан. Тэгэхээр өнөөдөр Оюутолгойн гэрээг заслаа, өөрчиллөө гэхэд тэд зугтахгүй. Чихэр нь байж байхад нисээд явчихдаг ялаа байхгүй. Тиймээс гэрээгээ сайжруулъя, бид чадна. Үүнийгээ хурдан хийх хэрэгтэй. Харамсалтай нь УИХ үүнийг хийж чадахгүй байна. Иймд Ерөнхийлөгч Х.Батулга үүргээ хэрэгжүүлж, ҮАБЗ-өөр хэлэлцүүлэх хэрэгтэй. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх шударга ёс ярьж гарч ирсэн хүн, энэ асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар ажлаа аваад багагүй хугацаа өнгөрлөө, одоо энэ ажлаа хийх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол нэг нь Ц.Элбэгдоржийг, нөгөө нь М.Энхболдыг сольж гарч ирлээ гээд ямар ашиг байна вэ, Монголд. Зүгээр нэг дарга нар ажлаа сольсон л хэрэг болчихоод байна шүү дээ. Тиймээс ашгаа гаргаач гэж хэлэх байна.
СӨРӨГ ХҮЧНИЙХЭЭ ТӨРИЙН ЭРГЭЛТ ХИЙХ ХҮСЛИЙГ БАРИАД ЯВЖ БАЙГАА Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАНГ “ТООДГОР” ГЭЕ
-Монгол Улс мал аж ахуй, үйлдвэрлэлийг хослуулан хөгжүүлж байсан. Уул уурхай хөгжүүлээд ухарлаа. Энэ бүхнээс гарах хөгжлийн гарцыг Үндсэн хуулийн өөрчлөлт гэж томъёолох боллоо. Гэвч үнэмлэхүй олонх болсон, сөрөг хүчингүй нэг намын УИХ-д энэ эрхийг өгөх нь халтай. Өөрчлөлтөөр ард түмний амьдрал дээшлэх нааштай зүйлүүд харагдахгүй байна гэсэн шүүмжлэл байна. Үүнд та бүхэн ямар байр суурьтай байна вэ?
Н.Энхбаяр:
-1992 оны Үндсэн хуулийг батлахдаа сайныг санаж баталсан байх. Гэхдээ зарим алдаатай зүйлийг оруулж ирсэн. Тэр нь байгалийн баялаг төрийн өмч гэж заасанд байна. Төрийн өмч гэхээр төрд гарч ирсэн өндөр албан тушаалтнууд өөрсдийн өмч гэж бодоод, хуулийн заалт ашиглан өөртөө, найз нөхөддөө, гадныханд ашигтай гэрээ хийх нөхцлийг бүрдүүлээд байна. Тиймээс бид Үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийх гэж байгаа бол байгалийн баялгаа ард түмний өмч гэж зааж өгөхгүй бол 6.1 дэх заалтад “Ард түмний мэдэлд төрийн хамгаалалтад” гэчихээд 6.2-т нь “Төрийн өмч” гэж заасан учраас тэр ойлголт нь давамгайлж дарга нарын өмч болж хувираад, нэгэнт тэдний өмч болчихоор ард түмэнд хамааралгүй болж цөөн хүн, хэдэн гэр бүл баяжиж, монголчууд “алтан дээр суусан гуйлгачин” гэсэн нэр зүүгээд явж байна. Үндсэн хууль маань ийм чухал асуудлуудыг авч хэлэлцэхийн оронд жижиг асуудлаар оролдож, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг зургаан жил болгох, Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх, өөрсдөө хуралдахдаа төдөн хоног хуралдана гэхчлэн хуулиар зохицуулж болох зүйлүүд яриад сууж байгаа нь дэмий цаг алдсан, зарчмын өөрчлөлт хийх сонирхолгүй хүмүүсийн алдаатай бодлого гэж үзэж байна.
Д.Бямбасүрэн:
-Би өөрөөр харж байгаа. Харин ч зарчмын том өөрчлөлт хийж байна уу гэж бодсон. Одоогийн УИХ-д өргөн барьсан Үндсэн хуулийн төслийн үндсэн санаа нь 2015 онд АН засаг барьж байх үед гарсан. Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмье, Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг таная гэсэн. Энэ юу вэ гэхээр, “Рио Тинто”-гийнхон Ерөнхий сайдыг томилсон, тэгээд Монголын Засгийн газарт Сангийн сайд, Уул уурхайн сайдыг нь томилдог боллоо. Үүндээ тааруулж Засгийн газраар тоглож байна. Энэ утгаар нь авч үзвэл Үндсэн хууль “Засгийн бүх эрх мэдэл ард түмний мэдэлд байна” гэсэн заалтыг тасалж аваад “Засгийн бүх эрх мэдэл намын дарга, Ерөнхий сайдын гарт байна” гэж нэг ёсондоо далд төрийн эргэлт хийх нь. Ингэж ард түмнээс төрийг холдуулах гэж байна. Ийм байдлаар монгол төрийг сулруулж эвдэх гэсэн санаа явж байна гэж би боддог. Нөгөө талд нь 1992 оны Үндсэн хуульд бид хүмүүнлэг, иргэний, ардчилсан нийгэм цогцлоохыг зорино гэж заасан. Гэтэл одоогийн засаг маань олигарх засаглал, Монголын баялгийн 85 хувийг цөөхөн эрх мэдэлтэн, баячууд гартаа авсан, Монгол Улс өр ширэнд баригдсан. Саяхан л гэхэд 28 тэрбум ам.долларын өрөнд орсон яана вэ гээд ярилаа. Тэгээд төр нь эрх мэдэлгүй, луйварчдын гарт орлоо. УИХ-аа аваад үзье, 75 хүнтэй. 2004 оны сонгуулийн дараа миний ойлгосноор долоон хүн ашиг сонирхлын зөрчилтэй юм байна гэж бодогдож байсан. 2008 оны сонгуулиар 19 хүн наанатай, цаанатай юм уу даа гэж бодогддог болсон. Гэтэл одоогийн УИХ-д 51 хувь нь ЖДҮ-ийн сангаас шомбодож луйвар хийсэн улс сууж байна. Энэ Үндсэн хуулийг нэр төртэй, ард түмний итгэл хүлээсэн хүмүүс батлах юм уу эсвэл 51 луйварчин батлах юм уу. Иймээс одоогийн УИХ Үндсэн хуульд гар хүрэх ёс суртахууны эрх байхгүй. Нөгөө талд, гол зангилаа асуудлыг эд нар эрх мэдлийн хуваарилалтын асуудал гэж яриад байгаа. Ерөнхий сайд төсвөө барьж байгаа цагт эрх мэдэл дутна гэж байдагүй. Бид хоёр хоёулаа Ерөнхий сайд байж үзсэн. Гагцхүү Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлаж, нэг удаа зургаан жилээр сонгодог болно гэдэг нь Ерөнхий сайдаар тоглож дууслаа, одоо Ерөнхийлөгчөөр тоглож эхэлье гэсэн үг. Ийм учраас одоогийн УИХ-д өргөн бариад байгаа Үндсэн хуулийг төрийн эргэлт хийх нь гэж үзэж байгаа. Хуулийн төслийг Д.Лүндээжанцан бариад гүйж яваа. Дээр үед баруун Монголд Дамбийжанцан гэж нэг эсэргүүн байсан гэж ярьдаг. Тэр нь Тоодгор гэж нэг хүнтэй, тэр нь Дамбийжаагийнхаа даалгаврыг гүйцэтгэнэ гээд гүйдэг байж. Гэтэл одоо манайд Д.Лүндээжанцан гэж нэг нөхөр АН-ынхаа төрийн эргэлт хийх хүслийг барьчихаад явж байна. Д.Лүндээжанцанг “Тоодгор” болчихлоо гэдгийн учир тэр. Одоогийн УИХ Үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийх эрхгүй, өөрчлөлтийг бүх ард түмний санал асуулгаар л шийднэ. Гэхдээ сууриар нь авч үзэх хэрэгтэй.
ЭНЭ УИХ-Д ҮНДСЭН ХУУЛИЙГ ӨӨРЧЛӨХ ЁС СУРТАХУУНЫ ЭРХ БАЙХГҮЙ
-1992 оны Үндсэн хууль түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн гэж дүгнэдэг. Одоо хөгжлийн шинэ шатанд гарах Үндсэн хууль хэрэгтэй байх. Тэгэхээр гарц нь ард түмний санал асуулга байж таарна. Үүнийг Оюутолгойн гэрээг өөрчлөх санал асуулгатай хамт явуулж болох уу?
Н.Энхбаяр:
-Үндсэн хуулийн тухайд Д.Бямбасүрэн гуай хоёр том санал хэллээ. Нэгдүгээрт, Ерөнхийлөгчийг ард түмэн сонгодог, сайн муу ч гэсэн олон түмний сонгосон хүн худалдагдахгүй байх. Эсвэл олигархиудад үйлчлэхгүй байх магадлал өндөр. Харин өнөөдөр Ерөнхий сайд нь парламент дотроос төрж байгаа. Тэгэхээр олигархиуд Ерөнхий сайдыг төрүүлэх магадлал өндөр. Тэр байтугай гадаадын компаниуд намууд болон УИХ-д нөлөөлж байгаад өөрийн Ерөнхий сайдтай болох зам нээгдэж байгаа. Одоогийн Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн цаана гадаад, дотоодын олигархиуд үгсэн хуйвалдаж өөрийн Ерөнхий сайдынхаа эрх мэдлийг нэмэгдүүлж, өөрийн хүссэн шийдвэрүүдийг гаргуулах тийм эрх зүйн зохицуулалтыг хийж байна уу гэж маш ноцтой асуудлыг ярьж байна. Хоёрдугаарт, одоо өргөн бариад байгаа Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дандаа хэрэг төвөгт холбогдчихсон хүмүүс хийх гээд байна. Зориуд тийм хүмүүсээр хийлгэх гээд байна уу, тэр хүмүүс Монголд ийм өөрчлөлт хэрэгтэй гэсэн эрүүл саруул зүйлийг бодсон ч хийж чадахгүй шүү дээ. Энэ утгаар нь авч үзвэл, одоогийн УИХ, дээр нь “60 тэрбум”-ын луйврын аргаар гарсан гэдгээ МАН-ынхан өөрсдөө хэлчихсэн. Тэр ажлыг удирдсан М.Энхболдыгоо огцруулсан, легитм шинж чанаргүй, ард түмний итгэл даахгүй, иймээс ёс суртахууны эрхгүй, талаас илүү хувь нь хэрэгт холбогдож яллагдагч, сэжигтнээр татагдчихсан, гэрчээр байцаагдаж байгаа улс, гадаад дотоодын захиалсан Ерөнхий сайдыг гаргаж ирэх магадлал өндөр Үндсэн хуулийг хийгээд сууж байх нь маш хортой.
Д.Бямбасүрэн:
-Манайх Санал асуулгын тухай хуультай ч нэг ч удаа хэрэглээгүй. Хуулиар бол санал асуулгыг нэг л асуулгаар явуулдаг. Хоёр асуудлын хувьд аль алинаар нь санал асуулга явуулж болно. Швейцарьт санал асуулга явуулаад болоод байдаг бол манайд төр нь ард түмнээсээ айдаг учраас санал асуулга явуулж чаддаггүй.
Хоёрдугаарт, Үндсэн хуульд оруулж байгаа өөрчлөлт нь угаасаа луйврын шинжтэй болохоор тэрийгээ ил гаргахаас болгоомжлоод байх шиг. Ард түмний санал асуулга явуулахад суртал ухуулгаа яаж хийх вэ, асуудлаа яаж танилцуулах вэ гэдэг нь чухал. Зөвлөлдөх санал асуулга гэгчээр ямар ч мэдлэггүй хүмүүсийг Төрийн ордонд авчирч баахан юм асууж жүжиг тоглосноор шийдэж болохгүй. Үндсэн хууль бол төр, ард түмний хооронд байгуулсан гэрээ юм. Энэ гэрээ өөрчлөгдөж болно. 1992 оны Үндсэн хууль үүргээ гүйцэтгээд халагдлаа гэх нь юу юм, нийтлэг үнэт зүйл гэвэл олон бий. Гэхдээ төрийн бодлого талаас бодоход өөрчлөх зүйл олон байна. Жишээ нь, манай Үндсэн хуульд санхүүгийн зохицуулалтын бүлэг байхгүй. Тиймээс УИХ руу баячууд тэмүүлдэг, наймаачид тэмүүлдэг, төсөв хөрөнгө хувааж идэхийн төлөө л тэд өрсөлддөг. Үндсэн хуульдаа санхүүгийн бүлэг оруулчихвал байдал огт өөр болно.
Д.Бямбасүрэн:
♦ Рио Тинто гэдэг “Вант улс” Монголд ирж шинэ колоничлолын бодлого явуулж байна.
* * *
♦ Оюутолгойн бүх орлого нь гадаадад байршиж, Монголд юу орж байгааг бид мэддэггүй, тайландаа бичсэн тоог нь хараад суудаг.
* * *
♦ Д.Тэрбишдагвын ахалсан Ажлын хэсгийн шалгалтын материалыг УИХ хэлэлцэхгүй удлаа. Ерөнхийлөгчид өргөн барьж ҮАБЗ-өөр хэлэлцүүлсэнгүй. Яагаад хэлэлцэхгүй байна гэвэл тэнд бас л гох дэгээ яваад байна.
* * *
♦ Монголын Засгийн газар хэний нутагт, хэдий хэмжээний газрыг ашигт малтмалын лиценз болгож өгснөө одоо болтол хэлэхгүй нууж байгаа.
* * *
♦ Ч.Сайханбилэг бол “Рио Тинто”-гийн захирлын гал тогооны өрөөнөөс төрсөн Ерөнхий сайд.
* * *
♦ Манайханд “Риогийнхныг гомдоох вий, хөрөнгө оруулагчид дүрвэнэ” гэдэг. Том чоно намайг идэж байна, гомдоочих вий дээ гэдэг үзэл ойлголт байж болох уу.
* * *
♦ Бид Оюутолгойг хаах тухай яриагүй. Гэрээг өөрчилье, шударга болгоё гэж байгаа. Тэд Монголын 45 мянган тонн цэвэр зэс, 120 мянган унци алтыг хаячихаад гараад явчихаж чадахгүй.
* * *
♦ Засгийн газрын хувь заяа маш төвөгтэй. Хурдны зам дээр тэнэж яваа муур, Засгийн газар хоёрын хувь заяа ижилхэн гэж тайландууд хэлдэг. Зам дээр тэнэж яваа муур хэзээ ч машинд дайруулж магадгүй. Тэд биднийг ийм байдалд оруулах гэж байна.
* * *
♦ УИХ-д өргөн барьсан Үндсэн хуульд нэг сонин санаа байгаа, сайдуудыг УИХ томилохгүй. Ерөнхий сайд нь ах дүү, төрөл садан, эхнэр хүүхдээ аваачаад сайдаар тавьж болох нь л дээ.
* * *
♦ УИХ-ын 51 хувь нь ЖДҮ-ийн сангаас луйвар хийсэн улс сууж байна.
* * *
♦ Ерөнхий сайд төсвөө барьж байгаа цагт эрх мэдэл дутна гэж байдагүй.
Н.Энхбаяр:
♦ “Оюутолгойн гэрээг зас, ийм байдлаар хийж болохгүй” гэж хэлэхэд С.Баяр Ерөнхий сайдын хувьд ихээхэн бухимдаж “Тэгвэл та өөрөө гэрээг удирдаж хийхгүй юу” гэх зэргээр өөрийн эрх үүргээс татгалзаж байгаа ч юм шиг туниж, Засгийн газрын тэргүүний хувьд гаргаж боломгүй ааш зан гаргаж байсан.
* * *
♦ ҮАБЗ хэлэлцэхээс айгаад байгаа бол, УИХ ашигт малтмалын зөрчилтэй байгаа бол, Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх нар Оюутолгойн асуудлаар ард түмний санал асуулга явуулах хэрэгтэй.
* * *
♦ Бид үүгээр хэн нэгнийг харлуулж, муулах гэсэнгүй. Д.Бямбасүрэн гуайн хувьд хэн нэгнээс юм гуйх нэгэн биш, аль нэг намаас ч хараат бус. Зөвхөн Монголынхоо төлөө зүтгэж, улс орны эдийн засгийн том асуудлуудыг оюун ухаандаа шүүж үнэтэй зөвлөгөө өгч байгаа хүн. Тиймээс үгийг нь шууд хүлээж авах хэрэгтэй.
* * *
♦ Оюутолгойн гэрээг хийх гээд улайрчихсан хүмүүс ямар ч нүх сүв гаргахгүйгээр, эсэргүүцсэн, шүүмжилсэн, өөрчлөх хэрэгтэй гэж ярьсан болгоныг шахаж гаргаж байсан.
* * *
♦ Ашигт малтмалын баялаг ард түмний өмч учраас Норвеги, Катар, Саудын Арабтай адил дундын хуримтлалын сан бий болгоё.
* * *
♦ Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг зургаан жил болгох, Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх, өөрсдөө хуралдахдаа төдөн хоног хуралдана гэхчлэн хуулиар зохицуулж болох зүйлүүд яриад сууж байгаа нь дэмий цаг алдсан, зарчмын өөрчлөлт хийх сонирхолгүй хүмүүсийн алдаатай бодлого гэж үзэж байна.
* * *
♦ Хууль шүүхийн байгууллага одоо ямар байдлаар үйлчилж байна гэвэл энэ УИХ-ыг дуу хоолойгоо илэрхийлэхэд нь саад болдог, харин олигархиудын дэглэмд хэрэгтэй шийдвэрүүдийг гаргуулах байдлаар ажилладаг болчихсон учраас бас аюул байна.
* * *
♦ 10 жилийн өмнө Оюутолгойн гэрээг хийх хэрэггүй гэхэд хийсэн шиг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийвэл хэдэн арван жилээр Монголыг хохироох үйл явдлын үүд хаалгыг нээнэ.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2019.6.17 МЯГМАР №123 (6090)
