З.БАТЦЭЦЭГ
Орос улс БРИКС-ийн орнуудын төв банкуудтай хамтран үндэсний мөнгөн тэмдэгт, тэр дундаа дижитал валютаар төлбөр тооцоо хийх БРИКС-ийн гүүр платформыг эхлүүлэхээр ажиллаж байна гэж тус улсын Сангийн дэд сайд Иван Чебесков саяхан хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө онцолжээ. Бид жишээ нь дижитал рубль, юань эсвэл риалын тухай ярьж болно. Шинэ систем нь улс орнуудын хооронд шууд гүйлгээ хийх боломжийг олгож, барууны хориг арга хэмжээний олон улсын төлбөр тооцоонд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах юм. Энэ нь Оросын аналоги SWIFT-ийн эсрэг шинэ хязгаарлалтууд тавигдаж байгаатай холбогдуулан онцгой ач холбогдолтой болсон. Анхны гүйлгээг хэзээ, аль улстай хийж болох вэ?
БРИКС-ийн гүүрний /BRICS Bridge/ шинэ платформ хэрхэн ажиллах вэ
Орос улс БРИКС-ийн орнуудын төв банкуудтай хамтран төлбөр тооцоо, төлбөрийн дэд бүтцийг бий болгохоор ажиллаж байна гэж Сангийн дэд сайд Иван Чебесков “Известия” сонинд ярьжээ. Түүний хэлснээр, үндэсний мөнгөн тэмдэгт, тэр дундаа дижитал валютаар төлбөр тооцоо хийх БРИКС-ийн гүүрний платформыг бэлтгэж байна.
Энэ 2024 оны эхээр БРИКС-д шинэ улсууд нэгдсэн. Бразил, Орос, Энэтхэг, Хятад, Өмнөд Африкийн орнуудад Египет, Этиоп, Иран, АНЭУ гэсэн дөрвөн улс нэгдэв. Саудын Арабын нөхцөл байдал бүрэн тодорхойгүй байгаа. 2023 онд тус вант улс БРИКС-д нэгдэнэ гэсэн мэдээлэл гарсан ч тус улсын албаны хүмүүс бүлэгт бүрэн эрхт гишүүнээр элсэхээ батлаагүй байна. Үүний зэрэгцээ 29 улс холбоонд элсэх хүсэлтэй байна. Тэдгээрийн дотор Азербайжан, Алжир, Беларусь, Вьетнам, Казахстан, Турк улс байдаг. "Известия" Оросын Төв банк болон БРИКС-ийн бүх орнуудад асуулга явуулсан.
Барууны орнуудаас авсан хориг арга хэмжээний хүрээнд БРИКС-ийн орнуудын хооронд бие даан төлбөр тооцоо хийх арга хэрэгслийг бий болгох эрэлт маш өндөр байна гэж “Деловой России”-н зөвлөлийн гишүүн, тус хорооны дарга Алексей Долматов мэдэгдэв. Тэрбээр ОХУ болон Зүүн Өмнөд Азийн орнуудын хоорондын төлбөрийг хааяа хааяа хааж байгаа талаар тайлбарлав.
Одоо олон улс орон тоон үндэсний мөнгөн тэмдэгтийг туршиж байна. Орос улс 2025-2027 онд дижитал рублийг олон нийтийн эргэлтэд оруулахаар төлөвлөж байна. Энэ нь бэлэн болон бэлэн бус мөнгөнөөс гадна гурав дахь мөнгөний хэлбэр болох юм. Үүнийг Оросын банк гаргах болно. Эрх баригчид ч үүнийг хил дамнасан төлбөр тооцоонд ашиглахыг хүсч байна.
Ираны Төв банк энэ оны зургаадугаар сараас эхлэн дижитал риалыг олон нийтийн эргэлтэд оруулах болсноо зарлалаа. Эхний шатанд зөвхөн Киш арлын оршин суугчид л нэвтрэх боломжтой болно. Тэд мөнгөн тэмдэгтийн шинэ хэлбэрийг ашиглан худалдан авалт, шилжүүлэг хийх боломжтой болно.
Хятад улс 2020 оноос дижитал юанийг туршиж эхэлсэн. Энэ мөнгөн тэмдэгтийг хэд хэдэн хотод туршилтаар нэвтрүүлсэн бөгөөд Бээжин анхных нь болсон. Тус улсын эрх баригчид үүнийг хил дамнасан төлбөр тооцоонд ашиглах талаар бодож байгаа гэж мэдэгдэв. Өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард ОХУ-ын Төв банк АНЭУ-тай дижитал рублиэр төлбөр тооцоо хийх системийг бий болгох бодолтой байгаагаа мөн мэдэгдсэн.
Дижитал болон санхүүгийн хөрөнгөд суурилсан нэг платформ нь төлбөрт хувийн бус байдлыг нэмж, үр дүнд нь бие даасан байдлыг бий болгоно гэж Алексей Долматов тайлбарлсан байна. Түүний хэлснээр, энэ нь олон улсын төлбөр тооцоонд гуравдагч орны нөлөөг бууруулахад тусална.
Ийм дэд бүтцийг бий болгосноор БРИКС-ийн орнуудын өрсөлдөх давуу талыг ч нэмэгдүүлнэ, учир нь ОХУ санхүүгийн дэвшилтэт технологи ашигладаг гэж А.Долматов хэлсэн байна. Тэрбээр нэмж хэлэхдээ, ОХУ-аас SWIFT-ээр дамжуулан олон улсын гүйлгээ хийхэд долоо хоног шаардлагатай болдог гэв.
Барууны орнуудад шинэ хязгаарлалтууд гарч байгаа үед инноваци ялангуяа хамааралтай юм. Зургаадугаар сарын 14-ний өдөр ЕХ-ны хориг арга хэмжээний багц Европын байгууллагуудыг SWIFT-ийн Оросын аналог болох Санхүүгийн мессеж дамжуулах систем (СМДС)-тай холбогдохыг хориглов. Үүний үр дүнд гадаадын компаниуд хоёрдогч хязгаарлалтад орох эрсдэлээс болж механизмыг ашиглахаас эмээж магадгүй гэж “Андерида” санхүүгийн группийн үүсгэн байгуулагч Алексей Тараповский анхааруулсан байна.
Орос болон түүний түншүүд төлбөр тооцоо хийх өөр хувилбаруудыг хэлэлцэж байна. Тухайлбал, нэг тоон валют БРИКС. Энэ нь ханшаа холбооны гишүүн орнуудын мөнгөн тэмдэгтийн сагстай холбох ёстой байв.
Москва төлбөр хийх өөр хувилбарыг санал болгож байгаа нь төв банкууд жетонтой төстэй дижитал санхүүгийн хөрөнгийг гаргах боломжтой гэж Сангийн сайд Антон Силуанов зургаадугаар сард мэдээлэв. Түүний хэлснээр, одоогоор ийм хөрөнгийн янз бүрийн төрлийн баталгааг авч үзэж байна. Нэг сонголт бол тэдгээрийг үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ханштай холбох явдал юм.
Дижитал үндэсний валютыг ашиглах нь гүйлгээ хийхэд хэрхэн туслах вэ
Оросын эрх баригчид БРИКС-ийн орнуудын төлбөрийн системийг бий болгох талаар эртнээс бодож байсан гэж ФГ Финам-ын шинжээч Александр Потавин дурдсан байна. Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд тэд дижитал хөрөнгийн төлбөрийн санааг идэвхтэй сурталчилж байна. Энэ нь хөгжиж буй орнуудын хооронд бараа, үйлчилгээний төлбөрийг хөнгөвчлөх ёстой гэж шинжээч тэмдэглэв. Өнгөрсөн гуравдугаар сард Ерөнхийлөгч Владимир Путин олон улсын гүйлгээнд дижитал санхүүгийн хөрөнгийг (ДСХ) ашиглахыг зөвшөөрсөн хуульд гарын үсэг зурсан.
БРИКС-ийн орнуудын банкууд АНУ болон ЕХ-ны хоёрдогч хориг арга хэмжээнээс эмээж, аюулгүйгээр тоглож, ОХУ-аас төлбөр хийхээс татгалзаж байна гэж O2Consulting-ийн ахлах түнш Татьяна Сафонова тэмдэглэв. Түүний хэлснээр ердийн нөхцөлд банкны нууц нь гүйлгээний талаарх мэдээллийг хамгаалах ёстой. Гэсэн хэдий ч зах зээлийн өнөөгийн практикийг харгалзан дижитал төлбөрийн шинэ хэлбэрүүд нь илүү нэргүй хэвээр байна.
Хэрэв БРИКС-ийн орнууд рубль ашиглан гүйлгээ хийхэд бэлэн байгаа бол үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн дижитал хэлбэр нь давуу талтай. Ийм үйл ажиллагаа нь технологийн хувьд илүү дэвшилтэт, хямд, хурдан байдаг гэж шинжээч тайлбарлав.
Шинэ платформоор дамжуулан үндэсний дижитал валютыг ашиглах нь өөр өөр орны түншүүдийн хооронд шууд төлбөр тооцоо хийх боломжийг олгоно гэж АКРА Төслийн ахлах захирал, Бүтцийн санхүүгийн үнэлгээний группийн тэргүүн Тимур Искандаров нэмж хэлэв. Түүний хэлснээр, энэ нь мөн гүйлгээний хурдыг мэдэгдэхүйц нэмэгдүүлэх, зуучлагчдын тоог багасгахад тусална. Ерөнхийдөө төслийг санаачлагчид үүнийг SWIFT-ийн өрсөлдөгч гэж тодорхойлж байна гэж шинжээч тодруулав.
Оросын томоохон банкууд 2022 онд олон улсын системээс салсан. Тооцооллын асуудал 2023 оны арванхоёрдугаар сарын сүүлээр эрчимжсэн. Энэ нь манай улсын эсрэг авах арга хэмжээний арванхоёрдугаар багц хүчин төгөлдөр болсонтой холбоотой. Дараа нь Хятадын банкууд АНУ-д ийм гүйлгээг хялбархан хянадаг тул Оросоос доллараар төлөх төлбөрийг хүлээн авахаас татгалзаж эхэлсэн. Дараа нь Хятадын хэд хэдэн зээлийн байгууллагууд юаниар гүйлгээ хийхээ больсон. Хоёрдогч арга хэмжээ авах эрсдэлтэй холбоотойгоор Турк, АНЭУ мөн Оростой хийх төлбөр тооцоог хязгаарлаж эхлэв.
Үндэсний дижитал валютаар анхны төлбөр тооцоо хэзээ эхлэх вэ?
Үндэсний мөнгөн тэмдэгт, түүний дотор дижитал төлбөр тооцоо хийх шинэ платформыг ажиллуулахын тулд БРИКС-ийн бүх орон хууль тогтоомжид шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг хийх шаардлагатай байна гэж Андерида санхүүгийн группын Алексей Тараповский хэлэв.
Дижитал үндэсний валютыг ашиглан туршилтын гүйлгээг 2025 оноос эхлэн хийх боломжтой гэж AКРA-ийн Тимур Искандаров хэлэв. Түүний бодлоор Орос, Хятад, Энэтхэг эхлээд гаргаж чадна. Платформыг бий болгосны дараа хөрвүүлэх механизмыг боловсруулж, бизнесийн үйл явцыг боловсруулсны дараа системийг илүү өргөн хүрээнд ашиглах болно. Энэ нь дахиад хоёр жил шаардагдана гэж шинжээч үзэж байна.
Тэрбээр нэмж хэлэхдээ “Эхлэхийн тулд шинэ платформыг ашиглан эрчим хүчний нөөц болон бусад ашигт малтмалын төлбөрийг эхлүүлэх боломжтой. Систем хөгжихийн хэрээр дижитал үндэсний валютыг зэрэгцээ импортын төлбөрийн хэрэгсэл болгон ашиглаж, улмаар өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн төлбөрийг төлөх боломжтой болно”.
Иран ч мөн Оросын Холбооны Улстай энэ төслийг эхлүүлсэн анхны орнуудын нэг байж магадгүй гэж Финам Санхүүгийн Нэгдэлээс Александр Потавин хэлэв. Оросын нийт газрын тосны 80 орчим хувь нь Энэтхэг, Хятадад зарагдаж байгаа тул эдгээр урсгалын ихээхэн хэсгийг шинэ платформоор дамжуулан суурин газруудад шилжүүлэх боломжтой гэж хэлсэн байна.
Эх сурвалж: www.polit.mn
