З.БАТЦЭЦЭГ
Замын хэт ачаалаас болоод Москвад троллейбус явахаа болиод 3 жил болж байна. Анхны “эвэрт” хотын замд хөл тавьсны 90 жилийн ой энэ жил тохиох ёстой. Энэ машиныг Лазарь Кагановичийн нэрээр нэрлэсэн боловч түүний орлогч байсан Никита Хрущев бүх зүрх сэтгэлээрээ энэ машиныг дэмжиж байв. Дэлхийн хамгийн том троллейбусын сүлжээ Москвад хэрхэн үүссэн, эдгээр машинууд Аугаа эх орны дайныг хэрхэн даван туулж чадсан, Москвагийн троллейбусуудын тухай ямар дуу бичиж, дуулж байсан тухай “Мослента”-гийн тоймч Валерий Бурт эргэн дурсав.
Анхны жолооч
Анхны чиглэлийн нээлт нэлээд энгийн байсан бололтой. Ямартай ч тус улсын гол сонин болох “Правда” 1933 оны арваннэгдүгээр сард "Ленинградское Шоссе дээрх троллейбус" гэсэн гарчигтай сүүлийн хуудсанд энэ үйл явдалд зөвхөн жижиг тэмдэглэл зориулсан байв. Эхэндээ тэр үнэхээр ганцаараа нэг шунамаар л явдаг байсан. Түүнийг троллейбусны нэгдүгээр паркийн жолооч Павел Засыпкин гэж хүн жолооддог байжээ.
"Арваннэгдүгээр сарын 15-нд троллейбусны эхний шугамын байнгын ажиллагаа эхэлсэн. Беларусь-Балтийский өртөө -7.5 км урт Окружная төмөр зам" гэж “Правда” сонинд бичжээ. Ашиглалтын нөхцөлд хийсэн урьдчилсан туршилтууд Зөвлөлтийн троллейбусуудын сайн гүйцэтгэлийг харуулсан. “Динамо” үйлдвэрт үйлдвэрлэсэн цахилгаан хүлээн авагчид ч гэсэн өө сэвгүй ажиллав.
Гурван станц байдаг байв. Беларусьско-Балтийский станц-Томскын нэрэмжит цэнгэлдэх хүрээлэн, дараа нь Аэропорт, төгсгөл нь Окружная төмөр замын эцсийн буудал. Түүнчлэн завсрын дөрвөн зогсоолтой. Эхлээд бага хурдтай явдаг байв, гэхдээ одоо ч троллейбус трамвайнаас хамаагүй хурдан явдаг ..."
200 км утас
1930-аад онд ЗХУ-ын Москва хотын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Лазарь Каганович байв. Никита Хрущев түүний орлогч байв. Тэрбээр дурсамждаа дарга нь троллейбусанд итгэлтгүй байсан гэж бичжээ. Тэр үед метро барих ажил ид өрнөж байсан. Бас И.Сталин ч троллейбусанд эргэлзэж байв.
"Ямар нэг шалтгааны улмаас олон хүн троллейбусыг, жишээлбэл, Горькийн гудамжинд - Төв телеграфын байрны ойролцоо уруудах үед унана гэж итгэж байсан" гэж Н.Хрущев дурссан байдаг. И.Сталин бүтэлгүйтлийг гадаадын суртал ухуулгад ашиглах вий гэж эмээж, туршилтыг хориглосон боловч хэтэрхий оройтсон байв. Туршилт амжилттай болж, троллейбус бидний амьдралд орж ирсэн юм...”
Н.Хрущев хамгийн алсын хараатай нь болж хувирсан боловч алдар нэрийг нь дарга нь үүрчээ. Анхны троллейбусыг "ЛК" гэж нэрлэсэн-Лазарь Каганович. 1935 онд Москвагийн метрог мөн түүний нэрэмжит болгосон.
Троллейбусууд, аль хэдийн дурдсанчлан, анхнаасаа трамвайнаас хурдан байсан. Тэд XXI зууны эхэн үеэс л машинуудын дунд гацаж эхэлсэн. Гэвч 1930-40-өөд оны үед болон дараагийн жилүүдэд Москвад замын хөдөлгөөн тийм ч хүчтэй биш байсан тул троллейбус хурдтай байв. Тиймээс тэд төмөр замаа хуулж, тогны утсыг хаа сайгүй татаж эхлэв.
Удалгүй троллейбусны шугамыг сунгав. Тверская гудамжаар Хувьсгалын талбай хүртэл. 1934 оны 12-р сард Арбатаас Дорогомилов хүртэл хоёр дахь шугам нээгдэв. Гурав дахь маршрут нь Петровкагаас Рижский өртөө хүртэл явсан. Энэ явдал 1935 онд болсон.
Аугаа эх орны дайны өмнө нийслэлд 17 маршрут ажиллаж байсан бөгөөд тэдгээрийн сүлжээ нь хоёр зуун километр хүртэл үргэлжилдэг байв. Хоёр давхар троллейбус явж эхлэв. Эхэндээ тэд экспортын англи, дараа нь дотоодын машинуудаар солигдсон. Троллейбусны тоогоор дэлхийд Лондонгийн /1,820/ дараа хоёрдугаарт Москва /599/ ордог байсан.
Зоригтнууд жолооны ард
Дайны үед хотын замын хөдөлгөөн маш төвөгтэй байсан. Зөвхөн гэрэл унтраахаас гадна зам, холбоо барих сүлжээнд байнга эвдрэл үүсдэг. Троллейбус, трамвайны айдасгүй жолооч нар (автобусыг фронтын хэрэгцээнд шилжүүлсэн) бөмбөгдөлтөөс болж амиа алдах тохиолдол гардаг байв.
“Троллейбус дээшээ явж байна. Жолооч нөхөр Сидоров машинаа саадгүй жолооддог” гэж 1941 оны намар Москвагийн “Транспортник” сонинд бичжээ. "Тэр гудамжны эргэн тойронд туршлагатай харцаар харна. Бүрэн харанхуйд ажиллах ур чадварыг аль хэдийн хөгжүүлжээ. Замын эргэлт бүрийг судалсан, уулзвар бүрийг мэддэг. Ойролцоох зогсоол бий. Явган хүний зам руу ойрхон зогсох хэрэгтэй. Гэнэт дуут дохионы түгшүүртэй улих чимээгээр хот дүүрэв. Сэтгэл түгшинэ. "Иргэд ээ, нуугдах байр руу яв." Хаалга нээлттэй байна. Зорчигчид бууж, тогоо салгана. Хотын захад зенитийн буугаар гал нээв... Бөмбөг исгэрч эхлэв. Тэдний нэг нь троллейбус дээр унаж, дээвэр, шалыг нь сэтэлж дэлбэрэв... Жижүүрийн цагдаа нар троллейбусыг өнхрүүлэхэд тусалсан. Тэд тэсрэх бөмбөгийг унтрааж, шатаж буй хэсгүүдийг элсээр бүрхэв. Машин бүрэн бүтэн хэвээр байв. Хоёр хоногийн дараа нөхөр Сидоровын машин дахин хуучин замаараа явж байв. Тааз, шалан дээр засварласан нүхний жижиг хэсгүүд л анзаарагдаж байна...” гэж бичжээ.
Москвагийн анхны троллейбусны, анхны жолооч П.Засыпкин фронтод явж, идэвхтэй армид партизаны отрядад тулалдаж байв. Тэр шархдаж, цэргийн шагналаар шагнагдсан. Харамсалтай нь түүний талаар бага мэдээлэлтэй. Уг нь Павел Михайлович бол Москвагийн түүхийг бүтээлцсэн хүмүүсийн нэг байсан юм.
Фронтод явсан эрчүүдийг эмэгтэйчүүдээр сольсон. Эхлээд энэ нь зайлшгүй шаардлагатай байсан, дараа нь энэ нь ердийн зүйл болсон. Троллейбусын хөдөлгөөн нь эмэгтэй хүний алхааг санагдуулдаг - хөнгөн, дэгжин. Мөн тэд машиныг эрчүүдээс илүү болгоомжтой жолооддог байв.
Дугуйтай хөлөг
1950-70-аад онд троллейбус оргил үеийг туулсан. Маршрутын тоо нэмэгдэж, машины тоо нэмэгдэв. Троллейбусууд эрт үүрээр эхлэн Тушино, Новогирево, Отрадное, Черемушки, Измайлово руу яаравчлана. “Эвэрт”-үүд өдөржин амардаггүй бөгөөд хот унтчихсан хойно буудаг байв. Эдуард Успенский энэ тухай хошин шүлэг бичиж байжээ.
Долоо хоногийн турш троллейбус
Хотыг тойрон давхилаа.
Долоо хоногийн турш троллейбус
Аймаар ядарлаа.
Тэгээд троллейбус
Орондоо хэвтэн амармаар байна
Гэхдээ троллейбус
Гүйхээс өөр аргагүй ээ...
Зохиолч, яруу найрагчид энэ төрлийн тээврийг ихэвчлэн “хүнтэй зүйрлэдэг”. Жишээлбэл, Михаил Анчаров "Би цэцэрлэгт хүрээлэнгийн ойролцоо хонож байсан, дэнлүүгээ унтрааж гэрэлтүүлсэн харанхуй троллейбусуудын цуваа дундуур алхав. Гудамжинд троллейбусууд нарийхан гараа толгойныхоо араар шидээд унтчихсан байв..” гэж зүйрлэн хэлсэн байдаг.
Цахилгаан автобусууд...
XXI зууны эхэн үед Москвад 100 гаруй маршрут байсан бөгөөд тэдгээрийн дагуу 1500 машин явдаг байв. Тус хотын 600 километрийн сүлжээ нь дэлхийн хамгийн том сүлжээ байв.
2020 оны зун тэд сүүлийн километраа явж байгаа нь аль хэдийн тодорхой болсон. Тэд нам гүмхэн, замаа тойрч байв. Мөн гунигтай жолооч нар бүхээгт сууна. Тэднийг орлуулсан залуу, гялалзсан цахилгаан автобуснууд троллейбусны хажуугаар өнгөрч, инээж байгаа бололтой.
2020 оны наймдугаар сарын сүүлээр “эвэрт” машинууд Москва даяар сүүлчийн удаа тойрч, парк руугаа явав. Мэдээжийн хэрэг, "тэтгэврийхэн" олон жилийн турш хотын иргэдэд үнэнчээр үйлчилсэн учраас гунигтай байсан.
Троллейбус Москваг орхисон боловч кинонд үлдсэн. "Машинаас болгоомжил!" киноны төгсгөлд Деточкин буцаж ирээд найзыхаа жолоодож явсан троллейбусны цонхонд хацраа наагаад "Люба, би буцаж ирлээ!" гэж баяр хөөртэй инээмсэглэж байсныг та санаж байна уу? Хэзээ нэгэн цагт “эвэрт” машинууд хотын гудамжинд эргэн ирж магадгүй л юм.
Эх сурвалж: www.zms.mn
