Ц.МЯГМАРБАЯР
Дэлхийн дулааралтай холбоотойгоор манай улсын ойн эко систем алдагдаж бидний амьсгалах эрх эрүүл ширхэг мод бүртэй хамааралтай болсоор буй энэ цаг үед хөнөөлт шавжид идэгдсэн нэг ч гэсэн модоо аврахын төлөө тэмцэлд нэгдэх нь чухал болсоор байна. Монгол орны ойн сан манай газар нутгийн найман хувийг эзэлж байна. БОАЖЯ-наас хийсэн судалгаагаар сүүлийн хоёр жилд цар тахлын хөл хорионы улмаас жил бүр хийгддэг ойн хөнөөлт шавжтай тэмцэх ажил хойшлогдон үр дүн багатай байснаас 2022 оны байдлаар хөнөөлт шавжийн тархалт гамшгийн түвшинд хүрч 737 мянган га ойн сан доройтон нийт хоёр тэрбум мод хөнөөлт шавжид өртсөн байна. Үүний 40 гаруй хувийг нь нэн хөнөөлт шавж түүн дотроо аранзалт эрвээхий болон Сибирийн хүр хорхой эзэлж байна.Тиймээс тэрбум мод тарихтай дүйцхүйц том ажлын нэг бол тэрбум мод аврах “Эрүүл ой” үндэсний хөтөлбөр юм гэж “Рио Тинто Монгол” компанийнхан үзэж байна.
“Рио Тинто Монгол” компани БОАЖЯ, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ойн газар, Олон улсын байгаль хамгаалах нийгэмлэгтэй хамтран хэрэгжүүлж буй “Эрүүл ой” төслөөр энэ онд хийх ойн хөнөөлт шавжтай тэмцэх ажлаа эхлүүлснээ өчигдөр танилцуулсан юм. Налайх дүүрэгт болсон энэ үйл ажиллагаанд БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэ, “Рио Тинто Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Х.Амаржаргал, ЗГХА Ойн газрын дарга Б.Оюунсанаа, Олон улсын байгаль хамгаалах нийгэмлэг ТББ-ын төлөөлөгч Пол Рийс болон “Томас Эйр” ХХК-ний захирал Х.Бүрэн-Эрдэнэ нар оролцов. БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэ хурлын эхэнд хэлэхдээ “Энэхүү төсөл нь 2022 оны зургадугаар сарын 24-ний өдөр Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам болон Рио Тинто Монгол ХХК-ийн хооронд байгуулсан “Уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилттэй тэмцэх чиглэлд хамтран ажиллах тухай харилцан ойлголцлын санамж бичиг”-ийн хүрээнд хэрэгжүүлж буй эхний томоохон ажил юм. Рио Тинто Монгол ХХК нь төслийн хугацаанд 7.4 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгож, Монгол орны ойн санг хамгаалах, боловсон хүчнийг чадавхжуулах, шинэ технологийг нэвтрүүлэх зэрэг ажилд тэргүүлэн оролцож байгаад талархалтай байна” хэмээн онцлов.
“Эрүүл ой” төслийн хүрээнд хөнөөлт шавжид өртөж, доройтолд орсон 300 мянган га ойд биологийн бэлдмэл ашиглан тэмцлийн ажил хийж ойролцоогоор 1.1 тэрбум модыг аврах юм. Мөн олон улсын шинэлэг арга, техникийг нэвтрүүлэх замаар тэмцлийн ажлын үр дүнг 90 гаруй хувьд хүргэх, урт хугацаанд ойг хөнөөлт шавжаас тогтвортой хамгаалах хөтөлбөрийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх, “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнийг дэмжих, Монгол Улсын ойн мэргэжилтнүүдийн чадавхыг нэмэгдүүлэх зэрэг ажлуудыг хийж байгаа гэдгийг хөтөлбөрийг санаачлагчид онцолсон юм. БОАЖЯ, ”Рио Тинто”, Засгийн газрын хэрэгжүүлэх агентлаг Ойн газар, Олон улсын байгаль хамгаалах байгууллагууд хамтран “Эрүүл ой” төслийг 2022 оны есдүгээр сараас албан ёсоор хэрэгжүүлж эхэлсэн. Уг төсөлд Рио Тинто компаниас 7.4 тэрбум төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж байна. “Рио Тинто Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Х.Амаржаргал “Байгаль дэлхий, хүрээлэн буй орчныг хайрлаж хамгаалах нь манай компанийн баримталдаг зарчим. Тиймээс “Рио Тинто” компани 2050 он гэхэд бизнесийн үйл ажиллагаанаас ялгарч буй хүлэмжийн хийг бууруулж, улмаар ялгарал, шингээлтийн харьцааг тэглэх зорилготой ажиллаж байна. Энэ хүрээнд бид Монгол орны ой моддыг хамгаалах төслийг БОАЖЯ болон Олон улсын мэргэжилтнүүдтэй хамтран хэрэгжүүлж, ногоон ирээдүйг хамтдаа бүтээж байгаадаа баяртай байна” гэдгийг тодотгов.
700 гаруй мянган га ойн сан доройтолд орох аюулын харанга дэлджээ
Түүний дараагаар ОУБХН-ийн хөтөлбөрийн төлөөлөгч, Пол Рийс үг хэлсэн юм. Тэрбээр “Монгол Улсын одоо байгаа ойн нөөцийг хадгалж, хамгаалахын тулд манай байгууллага дэлхийн түвшний мэргэжилтнүүдийг уг төсөл дээр ажиллуулж байна. Ойн сангаа тогтвортой хадгалах нийтлэг зорилгын хүрээнд ойн хөнөөлт шавжтай тэмцэх практик туршлагаар батлагдсан олон улсын шилдэг арга зүй хиймэл оюун ухаанд суурилсан EarthRanger программ нутагшуулж, үндэсний чадавхыг бэхжүүлэх чиглэлд анхааран ажиллаж байна” хэмээн онцоллоо.
Ойн хөнөөлт шавжийн тархалтыг тогтоох тоймчилсон судалгааны ажлыг 2022 онд 16 аймгийн 109 сумын нутаг дэвсгэрт хийж гүйцэтгэхэд ойн хөнөөлт шавжийн тархалттай талбайн хэмжээг 1.4 сая.га түүнээс голомтлон тархсан талбайн хэмжээ 729.8 мянган га талбай болохыг тогтоожээ. Тиймээс нэн даруй үр дүнтэй арга хэмжээ авахгүй бол 700 гаруй мянган га ойн сан доройтолд орох аюулын харанга дэлджээ. Хурлын дараагаар хөнөөлт шавжийн тархалтыг бууруулах ажлыг сүүлийн арван жилийн хугацаанд гүйцэтгэж буй “Томас Эйр” компани АТ-602 маркийн онгоцоо хөөргөж эко био бэлдмэлийг агаараас цацах энэ оны анхны нислэгээ үйлдсэн юм. Гэхдээ бэлдмэлийн оронд ус цацаж туршиж харуулсан. Өөрөөр хэлбэл, энэ өдрөөс эхлэн ойн хөнөөлт шавжийн тоог бууруулж, зохистой түвшинд хүргэх био бэлдмэл агаараас цацаж 300 мянган га газарт тэмцлийн ажлыг хоёр жилийн хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ. Хөнөөлт шавжийн тэмцлийн ажилд зориулж Итали улсад үйлдвэрлэсэн Cifarelli M1200 загварын үүргэвчин шүршигч 100 ширхгийг ашиглах юм байна. Мөн ойн хөнөөлт шавжийн нэг болох өрөөсгөл хүр эрвээхэйн өндгийг механик аргаар хусаж цэвэрлэх ажлыг илүү үр дүнтэй гүйцэтгэхийн тулд шар буурцгийн тос, golden pest spray oil, soybean oil, showa oil зэргийг тэмцлийн ажилд ашиглах арга нэвтрүүлж байгааг ЗГХА-ийн Ойн газрын дарга Б. Оюунсанаа сэтгүүлчийн асуултад хариулт өгөх үеэрээ онцолсон юм. Түүнчлэн судалгаа, ойн хяналтыг сайжруулах зорилгоор хиймэл оюун ухаанд суурилсан EarthRanger програмыг нэвтрүүлж Монголын ойн мэргэжилтнүүд ойн хөнөөлт шавжийн менежмент чиглэлээр АНУ-д практик туршлага судлахаар төлөвлөж байгаагаа дуулгав. Бас шавж судалгааны чиглэлээр суралцаж буй дөрвөн оюутанд судалгааны тэтгэлэг олгоно гэлээ. Энэхүү тэтгэлэг нь ойн хөнөөлт шавжтай тэмцэх, менежмент хэрэгжүүлэх чиглэлээр судалгаа хийж буй оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, мэргэшсэн ирээдүйн мэргэжилтэн буюу дутагдаад буй “ойн эмч нарыг” бэлтгэх ажээ. Хөнөөлт шавжийн сөрөг нөлөөллийг бууруулах, ойн хөнөөлт шавжийн олшрол, тэмцэл түүний хяналт, мониторингийн шинэлэг, үр дүнтэй арга, техник, технологийг нэвтрүүлэх зэргээр олон ажлыг энэ жил хийхээр төлөвлөсөн байна. Түүнчлэн “Рио Тинто” компанийн санаачлагаар олон улсын мэргэжлийн багийг монголд ажиллуулж, ойн хөнөөлт шавжтай тэмцэх олон улсад практик туршлагаар батлагдсан шилдэг арга, техник, технологийг нэвтрүүлэн ажиллаж байгаа гэлээ.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2023 ОНЫ ТАВДУГААР САРЫН 24. ЛХАГВА ГАРАГ. № 103 (7088)
