Б.ДАМДИН-ОЧИР
“Транспэрэнси Интернейшнл” олон улсын байгууллагын үүсгэн байгуулагч Петер Айген саяхан Монголд ирээд буцлаа. Тэрбээр “...Би ирээд Монгол Улсын Засгийн газар болон АТГ-аас хэрэгжүүлж буй авлигатай тэмцэх стратеги, хамрах хүрээтэй танилцсан. Энэ асуудлаар цогц системтэйгээр тэмцэх зураглалыг гаргаж ирсэн байна лээ. Жишээлбэл, байгалийн баялаг, уул уурхайн салбарын засаглалд анхаарч ажиллая гэсэн байгаа нь маш зөв.... Мэдээж хэрэг дотоодын авлигад анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Жишээлбэл, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгт байгаа хээл хахуулийг зогсоох хэрэгтэй. Гэхдээ миний бодлоор жижиг авлигаас илүү том авлигын хэргүүдээс урьдчилан сэргийлэх, түүн рүү чиглэсэн ажлыг хийх хэрэгтэй. Учир нь том авлига улсыг тэр чигээр нь доош нь татдаг. ...Монголын хувьд зөв замнал руугаа орж, зөв ажлууд хийж байна гэж би хувьдаа бодож байгаа. Тиймээс Монголд сайхан ирээдүй байна гэж харж байна” гэж “Өдрийн сонин”-д ярилцлага өгөхдөө хэлжээ.
Эндээс тодруулбал, Петер Айген “...Байгалийн баялаг, уул уурхайн салбарын авлигалтай цогц системтэйгээр тэмцэх зураглалыг гаргаж ирсэн нь маш зөв” хэмээжээ. Гэвч энэ маань цаашаа явах эсэх нь бүрхэг болоод ирлээ.
Уг нь төр ч, ард түмэн ч 2022 оны сүүлчээс эхлээд энэ “салбар”-ын авлигатай маш идэвхтэй тэмцэж эхэлсэн. Иргэд төв талбай дээр жагссан. Мөрдөх байгууллагууд, прокурорын хамтарсан ажлын хэсэг байгуулсан. “Эрдэнэс Тавантолгой”, жижиг “Тавантолгой”-д онцгой дэглэм тогтоосон. Нүүрсний оффтейк гэрээг нууцаас гаргасан. Мөрдөх байгууллагуудын ажлын хэсгээс “...Нүүрсний хулгайтай холбоотой” хэмээн 17 хүний нэрийг зарласан. Зарим хүнийг баривчилсан. УИХ-ын хоёр гишүүнийг чөлөөлж, нэг гишүүн сайн дураараа ажлаа өгснөөр гишүүн асан гурван хүн энэ асуудалд холбогдсон бүрэн эрхээ хураалгав. За, нэг иймэрхүү үйл явдлууд өнгөрсөн хагас жил гаруйн хугацаанд тун сүрхий өрнөлөө. Товчхондоо, нүүрсний хэргийг илрүүлэн шалгах ажиллагаа ингэж “дүрэлзэж” байв.
Харин 2023 оны дөрөвдүгээр сараас энэ эрч хаана хаанаа сулраад эхлэх шиг боллоо. Учир нь нөгөөх дуулиан шуугиан болоод байсан нүүрсний хулгайн асуудал “унтрах” тал руугаа оров уу гэж хүмүүс олон боллоо. Мөрдөх байгууллагуудын сүртэй гэгч нь зарлаад байсан хүмүүс нь “...Нүүрсний хулгайч мөн үү, биш үү” гэдэг улам тодорхойгүй болж байна. Прокуророос УБТЗ-д удирдах албан тушаал хашиж байсан С.Батдөлийн хэргийг л шүүх рүү шилжүүлэх сурагтай байна. “...Нүүрстэй нэр холбогдсон зарим гишүүнийг түдгэлзүүлэх асуудлыг Ерөнхий прокурор нь дахиад оруулна” гэсэн нь ч сураггүй болов. Шүүхээр шийдэгдсэн нүүрсний гэх томоохон асуудал одоогоор алга. Шуудхан хэлэхэд, нүүрсний хулгайн акулууд нь “далай”-даа, жараахайнууд нь л “аквариум”-д байна. Олон нийт ингэж шүүмжилж эхэллээ.
Гэхдээ энэ бүхнээс хамгийн чухал, тэр хэрээр нийгэмд хүлээлт үүсгээд байсан Нүүрсний нээлттэй сонсгол нам жим болов. Уг нь УИХ-аас томилсон Нүүрсний түр хорооны дарга Г.Ганболд “...Оффтейк гэрээ л нууцаас гарчихвал бүх юм болох гээд байна” гэсээр 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 8-нд хугацаагаа зургаан сараар сунгуулж байв. Тэгэхэд тэрбээр “...Өмнө нь чуулган дээр гишүүд нүүрсний хулгайн асуудлаар ярьсан ч хэн ч тоодоггүй байсан нь үнэн. Түр хороо ажиллаж, нүүрсний хулгайн асуудал нийгмийн анхаарлын төвд орсон. Оффтейк гэрээ нууц гэрээ учраас УИХ-ын гишүүд ч танилцах боломжгүй. Харин УИХ-ын Түр хороо хуулийн дагуу нууц гэрээтэй танилцах боломжтой. Гэрээ ил болохоор нэрс ил болно. Засгийн газраас гэрээг нууцаас ил гаргахад анхаарч байна” гэсэн юм. Гэтэл Засгийн газар үүний маргааш нь л гэрээнүүдийг нууцаас гаргачихсан. Гэсэн ч Г.Ганболдын ахалсан Түр хороо дорвитой “хөдөлгөөн” хийсэнгүй. Таг чиг шахам л байв. Явсаар 2023 оны гуравдугаар сарын 20-нд “...Нээлттэй сонсголыг 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 10-12-нд хийнэ” гэж товлосон. Тэгснээ дөрөвдүгээр сарын 3-нд хуралдаад “..АТГ санал гаргасан учир хойшлууллаа” гэсэн. Тэгээд л таг болсон. Одоо Г.Ганболдын ахалж буй Нүүрсний түр хороонд гурван долоо хоногийн хугацаа үлдээд байна. Хүсвэл Нээлттэй сонсгол байтугайг амжуулах хугацаа юм. Гэвч Г.Ганболд өнөөг хүртэл тэр талаар ам ангайсангүй. Хааяа дуугарахаар нь “...Нээлттэй сонсгол хийхгүй” гэж л ойлголт үлдэж байна. Ерөөс энэ нээлттэй сонсгол явахгүй байгаа нь л нүүрсний хэрэг дарагдаж эхэлж байгааг илэрхийлээд байгаа юм. Учир нь нээлттэй сонсголоор оффтейк гэрээнүүд, тендерүүд гээд нүүрсний гол хулгайнууд нийгэмд ил болох юм. Тиймээс сүүлийн үед Г.Ганболдын Түр хорооны хугацааг дуусахаар дахин шнээр байгуулах талаар яригдаж эхлээд байгаа бололтой.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2023 ОНЫ ТАВДУГААР САРЫН 17. ЛХАГВА ГАРАГ. № 98 (7083)
