З.БАТЦЭЦЭГ

Туркийн сонгууль болоход сар гаруйн хугацаа үлдлээ. Улс төрийн хурц ширүүн сөргөлдөөн, эдийн засгийн таагүй нөхцөл байдлаас үүдэн нэр дэвшигчид чанга дуугарч эхэллээ. Үүнд гадаад бодлогын сэдэв тусдаа байр эзэлж байна. Режеп Эрдоганы намын төлөөлөгчид АНУ-ыг эрс шүүмжиллээ. 
5-р сарын 14-нд Туркт бүх нийтийн парламентын болон ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Төрийн тэргүүн, “Шударга ёс, хөгжлийн” намын дарга Режеп Эрдоганы шийдвэрээр тус улс төрийн хүчнийг төлөөлж буй Туркийн засгийн газрын бүх гишүүдийг депутатад нэр дэвшүүлжээ.
Истанбулаас Дотоод хэргийн сайд Сулейман Сойлу, Анкарагаас дэд ерөнхийлөгч Фуат Октай, Анталя хотоос Туркийн дипломат албаны дарга Мевлүт Чавушоглу, Кайсери хотоос Үндэсний батлан хамгаалахын сайд Хулуси Акар, Эскишехирээс Эрчим хүчний сайд Фатих Донмез нарыг тус тус нэр дэвшүүлжээ. Энэхүү гэнэтийн, хачирхалтай шийдвэр нь ялалтын стратеги болж магадгүй л юм. Туркийн иргэд улс орныхоо бүхэл бүтэн улс төрийн чиг хандлага гэхээсээ илүү тодорхой намыг сонгож байгаа нөхцөлд гадаад бодлогын сэдэв онцгой ач холбогдолтой болж байна. Дотоод хэргийн яамны тэргүүн Сулейман Сойлу залуучуудтай уулзах үеэрээ дэлхий нийт АНУ-ыг үзэн ядаж байгаа бөгөөд барууны соёлын терроризм нь ердийн утгаараа терроризмоос хавьгүй илүү аюултай гэж мэдэгджээ. Европын тухайд С.Сойлу үүнд анхаарлаа хандуулахгүй байхыг уриалав.
Туркийн иргэд улс орныхоо бүхэл бүтэн улс төрийн чиг хандлага гэхээсээ илүү тодорхой намыг сонгож байгаа нөхцөлд гадаад бодлогын сэдэв онцгой ач холбогдолтой болж байна. Дотоод хэргийн яамны тэргүүн Сулейман Сойлу залуучуудтай уулзах үеэрээ дэлхий нийт АНУ-ыг үзэн ядаж байгаа бөгөөд барууны соёлын терроризм нь ердийн утгаараа терроризмоос хавьгүй илүү аюултай гэж мэдэгджээ. Европын тухайд Сойлу үүнд анхаарлаа хандуулахгүй байхыг уриалав.
"Дэлхий нийт Америкийг үзэн яддаг... Европ гэсэн ойлголт байхгүй. Түүний ач холбогдлыг бүү хэтрүүл. Америк байна. Европ бол Америкийн галт тэрэгний цувааны нэг хэсэг юм. Европ бол Африк дахь Америкийн гар хөл. Африк тивийн бүх улсууд тэднийг мөлждөг улс орнуудыг үзэн яддаг" гэж улс төрч хэлэв. Барууны орнууд бүрэн эрхт байхаа больж, зүгээр л "хуучин зуршлаа хадгалахыг" хичээж байна гэж сайд нэмж хэлэв: "Туркийн түүх энэ сонгуулиар бүрэн өөрчлөгдөнө. Тийм ч учраас Америк, Европ ийм шахалт үзүүлж байна... Энэ бол Тайип Эрдоганы сонголт биш, Туркийн ирээдүй хойч үеийнхний сонголт, Туркийн бүрэн тусгаар тогтнолын сонголт” гэжээ.
Туркийн Дотоод хэргийн яамны сайд анх удаа ингэж шүүмжилж байгаа биш юм. С.Сойлу АНУ руу байнга, маш дипломат бус үг хэллэгээр дайрдаг. Тухайлбал, хоёрдугаар сарын эхээр тэрээр Вашингтоныг тус улсын дотоод улс төрийн үйл явцад хөндлөнгөөс оролцож байна гэж буруутгаж, Америкийн элчин сайдыг "бохир гараа авахыг" шаардсан.
Режеп Тайип Эрдоган мөн өдөр үндэсний телевизэд өгсөн ярилцлагадаа, түүний хувьд удахгүй болох сонгууль бол "дэлхийн империализм"-ийн агентуудтай хийх тэмцэл гэж хэлээд сөрөг хүчний блокийн удирдагч Кемал Кылычдароглуг эдгээр "алуурчдын" нэг гэж нэрлэжээ. 
"Энэ сонгууль барууныханд дохио өгөх болно... Терроризмтой тэмцэх, эдийн засгийн бодлогоо тодорхойлохдоо барууныхан юу гэж хэлэх нь энэ улсад хамаагүй" гэж тэр нэмж хэлэв.
Дөрөвдүгээр сарын 13-нд Бүгд Найрамдах Улсын Гадаад хэргийн сайд Мевлүт Чавошоглу Саудын Арабтай идэвхтэй зөвлөлдөж, тус вант улсын дипломат албаны даргатай олон жилийн дараа анх удаа уулзалт хийх гэж байгааг зарлав. “Арабын хавар”-аас хойш тасралтгүй муудаж байсан хоёр орны харилцааг хэвийн болгох үйл явц 2022 онд эхэлсэн. Анкара сүүлийн жилүүдэд хөршүүд болох Сири, Израиль, Арабын Нэгдсэн Эмират, Египет зэрэг улсуудтай эвлэрэх маш үр дүнтэй бодлого явуулж байна. Түүнчлэн 2017 онд тасарсан Катар, Бахрейны дипломат харилцааг сэргээхэд Турк эерэг үүрэг гүйцэтгэсэн.
Ойрхи Дорнодын бүс нутаг, Туркийн энэ үйл явцад гүйцэтгэх үүрэг, амбиц нь Америкийн хэвлэлд аль хэдийн хариу үйлдэл үзүүлжээ. АНУ-ын цэрэг-аж үйлдвэрийн цогцолбортой холбоотой гэдгээрээ алдартай Politico компани Анкараг НАТО-гийн "толгойны өвчин" гэж нэрлэжээ. Т.Эрдоган Оросын эсрэг хориг тавиагүй бөгөөд харин ч Оросоос зенитийн пуужингийн систем худалдаж авдаг. Нэмж дурдахад тэрээр Швед, Финляндыг эвсэлд оруулах талаар идэвхтэй маргалдаж, АНУ-тай F-16 сөнөөгч онгоц худалдаж авах талаар шургуу хэлэлцээр хийж байна. Нөгөөтэйгүүр, "Политико" үр тарианы хэлэлцээрт Турк улс эерэг зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэж байгааг тэмдэглэж, Украины хямралыг цаашид зохицуулахад онцгой үүрэг гүйцэтгэхийг урьдчилан таамаглав.
Ардчилсан намтай ойр байдаг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд Т.Эрдоганы гол өрсөлдөгч Кемал Кылычдароглуг бүгдээрээ дэмжсэн байна. Тухайлбал, “Нью-Йорк Таймс” сонин түүнийг “Ерөнхийлөгчийн сүр дуулиантай үг хэллэгээс залхсан Туркийн сонгогчдын итгэл найдвар” хэмээн тодорхойлсон байна. Хэрэв Цагаан ордон үнэхээр түүнийг дэмжихээр шийдсэн бол С.Сойлугийн хэлсэн "дарамт" зөвхөн хэвлэл мэдээллийн дэмжлэгээр хязгаарлагдахгүй. К.Кылычдароглу өөрөө сөрөг хүчний цорын ганц нэр дэвшигчийн хувьд АНУ, ЕХ-той аюулгүй байдлын салбарт, ялангуяа бүс нутгийн болон дэлхийн харилцааг хэвийн болгох шаардлагатай гэж мэдэгдэв. 
Вашингтон Туркийн сонгуулийн асуудалд прагматик байр суурьтай байгаа бөгөөд үр дүнгийн хоёр хувилбарыг авч үзэж байна гэж, ХУЭИС-ийн Дорно дахины факультетийн Ойрхи Дорнодын орнуудын тэнхимийн ахлах багш Григорий Лукьянов хэлэв.
-Ямар ч байсан Турк бол АНУ-ын бүс нутаг дахь гол түнш юм. Тиймээс Цагаан ордон ямар ч байсан яриа хэлэлцээг аль нэг хэлбэрээр үргэлжлүүлэхийг хичээх болно. Үүний тулд Ж.Байдены засаг захиргаа Анкарад нийлүүлэх F-16 онгоцыг шинэчлэхэд тавьсан хязгаарлалтыг цуцалсан гэж шинжээч хэлэв. 
ОХУ-ын ШУА-ийн Нийгмийн шинжлэх ухааны мэдээллийн хүрээлэнгийн Ойрхи Дорнодын газрын дарга Владимир Аватков өөрийн телеграм сувагтаа “Турк улс Европоос ялгаатай нь дуулгаваргүй байдал, дургүйцлийг харуулж, дүрэм журам, давхар стандартаас залхсан босогч шиг аашилж байна. Энэ нөхцөлд сонгууль шийдвэрлэх ач холбогдолтой: Турктэй цаашдын харилцаа холбоо тогтоох арга хэрэгсэл нь үр дүнгээс хамаарна. Улс орныг нэг бол тайван замаар, харьцангуй сайн дураараа номхотгож чадах юм уу, эсвэл хүчээр дарж, гаднаас хадны эмх замбараагүй байдал үүсгэх хэрэгтэй болно. Америкчууд ингэж бодож байгаа ч Турк бол хатуу самар" гэж В.Аватков тэмдэглэв.
Тодорхой үе хүртэл Анкарагийн бодлогыг баруунд ч, дорнодод ч наймаа гэж үздэг байсан. Гэвч санал хураах өдөр ойртох тусам мэдэгдлүүд улам ширүүсэв. Т.Эрдоган тэргүүтэй Турк улс хэр зэрэг дэлхий дахины “Америкаас ангижрах” чиг хандлагад шилжих бодолтой байгаа нь сонгуульд ялсан тохиолдолд л тодорхой болох юм. Анкара Барууныхны хувьд чухал ач холбогдолтой. Мөн нэр дэвшигчид ч сонгуульд ойролцоогоор тэнцүү дэмжлэгийг авах магадлалтай тул эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл маш ширүүн байх болно. Вашингтон түүний үр дүнд нөлөөлөхийг оролдсоор байх нь эргэлзээгүй.

Эх сурвалж: www.zms.mn