Бямбагэрэлийн БАЯРЖАВХЛАН
Нүүрсний метан гэдэг нь байгалийн хийн үндсэн бүрэлдэхүүн болох нүүрс устөрөгчийн нэгдэл юм. Метаныг намгийн хий ч гэх нь бий. Өөрөөр хэлбэл байгаль дээрх органик гаралтай ялзмагаас үүсч бий болдог хий юм. XVIII-XIX зууны сүүлээс Англи, Германд нүүрсийг далд уурхайгаас их хэмжээгээр олборложээ. Нүүрсний олборлолт дуусахад далд уурхайн бүх амыг хааж түгждэг байж. Энэ нь урт хугацаандаа метан хий хуримтлагдах эхлэл болжээ. Өөрөөр хэлбэл, газрын гүн дэх агуулах болон хувирсан байна. Тэгвэл метан хийг юунд ашигладаг вэ гэсэн асуулт гарч байгаа юм.
1950 оноос метан хийг ашиглан эрчим хүч, дулаан үйлдвэрлэж эхэлсэн түүхтэй. Тодруулбал, БНХАУ, АНУ, Канад, Австрали улсад метаны хийг түлшинд ихээр ашигладаг. Нүүрсийг бус хийн түлш хэрэглэх нь байгаль орчинд хөнөөл багатай гэдгийг тэд эрт ойлгож хэрэгжүүлсэн юм. Одоо ч тэд ашигласаар байна.
Харин нүүрсний метан хийг олборлохгүй бол агаар мандалд цацагдан нүүрс хүчлийн хийнээс хэд дахин их дулаан ялгаруулдаг. Энэ нь агаар мандлын геотмосфер дэх азоны давхаргыг нимгэлж, нарны хэт ягаан туяаг шүүж цэвэршүүлэх чадамжийг сулруулж “Озоны цоорхой” үүсэхэд нөлөөлдөг байна. Манай орны эрчим хүчний 78 хувь нь нүүрсээр ажилладаг дулааны цахилгаан станцуудаас хангагддаг. Дэлхий нийтээр хүлэмжийн хийг бууруулахаар зорьж байгаа энэ үед метан хийн судалгааг эрчимжүүлэх төрийн бодлого төлөвлөлт хэрэгтэй гэдгийг салбарын эрдэмтэд хэлсээр байгаа.
Түүнчлэн бусад орнууд метан хийг эдийн засгийн хөшүүрэг болгон ашиглаж байна. Манайх шиг нүүрсний олдоц ихтэй Австралид метан хий олборлож байгаа бүс орон нутагт амьдрах хүн амын тоо 400 хувь нэмэгдэж, 27 мянган ажлын байр бий болжээ. Амьдралын чанар сайжирч, бүтээн байгуулалт нэмэгдсэн. Хамгийн том хийн хоолойн дэд бүтцийг ч байгуулжээ. Манайх шиг цөөн хүн амтай улс илүү гарсан метан хийгээ хоёр хөршид борлуулах боломжтойгоос гадна гаднаас эрчим хүч, шатахуун авах шаардлагагүй болох юм. Манай улс метан хий дээр ямар бодлого баримталж байгаа гэдэг нь сонирхол татна. Метан хийн эрх зүйн орчин цөөн тооны ерөнхий хэдэн зүйл заалт, дүрэм журмаас бүрдэж байна. Энэ нь үйлдвэрлэлийн аргаар олборлож ашиглаагүйтэй холбоотой байх. Одоогоор гадны цөөн тооны компани бүтээгдэхүүн хуваах гэрээтэй эрэл хайгуулын ажиллагаа явуулж байна.
Засгийн газрын 2017 оны 98 дугаар тогтоолоор баталсан “Агаар орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр”- ийн 4.2.12 дахь заалтад тухайлан нүүрсний давхаргын метан хийн нөөцийн судалгааг эрчимжүүлж, нүүрс баяжуулах, гүн боловсруулах үйлдвэр болон нийлэг хийн үйлдвэр байгуулах үйл ажиллагааг дэмжихээр заасан. Мөн Засгийн газрын 2019 оны 214 дүгээр тогтоолоор баталсан “Хүнд үйлдвэрийн хөгжлийн хөтөлбөр”-ийн 3.3.2 дах заалтын хүрээнд нүүрсний давхаргын байгалийн хийг ашиглахаар заасан. Хамгийн сүүлд 2020 оны тавдугаар сарын 13-ны өдөр “Алсын хараа 2050”-д зааснаар бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд метан хийн үйлдвэрлэл технологийн парк зэрэг хүнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх асуудлууд багтжээ.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2023 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 6. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 69 (7054)
