Зах зээлийн эдийн засагт нийгэмд шилжсэн 1990-ээд оны үед маш олон үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, албан байгууллага татан буугдсан. Тэдгээрт ажиллаж байсан 300 ор­чим мянган хүн хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй болсон гэсэн судалгаа байдаг юм билээ. Тухайн үед хөдөл­мөр эрхэлсэн ч нийгмийн даатгалын шимтгэлээ төлүүлж чадаагүй, эсвэл бүр ажилгүйчүүдийн эг­нээнд шилжсэн олон хүн бий. Тэр ч байтугай олон хүүхэдтэй эмэгтэйчүү­дийн хүчээр тэтгэвэрт гар­гадаг байсан гэх. Тодруул­бал, та бидний аав, ээж одоо тодорхой ажил эрхэл­дэг ч нийгмийн даатгалын шимтгэлийн төлөлт нь 1990-2000 оны хооронд тасарчихсан байгаа бол түүнийгээ нөхөн төлөх боломжтой болсон. “Ажил­ласан жил, тэт­гэв­рийн даатгалын шимтгэ­лийг нөхөн тооцох” тухай хуульд зааснаар дээрх шалтгаантай хүмүүс хө­дөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцож шимт­гэлээ нөхөн төлөх юм бай­на. Хэрэв таны тасарсан жил 10 бол хамгийн дээд тал нь 78200 төгрөгийн шимтгэлийг нөхөж төлөх юм байна. Үүнээс бага жил тасарсан бол илүү багыг төлнө гэсэн үг.  Ин­гэс­нээр таны ажилласан жил нэмэгдэж, тэр хэрээр тэтгэврийн хэмжээ өснө. Хүн ам, нийгмийн хөгж­лийн яамнаас яг ямар шалт­гаанаар ажилгүй бол­сон хүмүүс энэ хуульд хамрагдах талаар тодруул­сан юм. Мөн ямар бичиг баримт бүрдүүлэх ёстойг асуулаа.

Ажиллаж байсан газар нь татан буугдсан, эсвэл цомхотголд орсон, мэргэ­жил, ур чадвар, эрүүл мэн­дийн хувьд ажилдаа тэн­цэхгүй болоод чөлөөлөгд­сөн, өөрөөсөө үл шалт­гаалж ажилгүй болсон хүмүүс даатгалаа нөхөн төлөх боломжтой гэнэ. Үүнд онцолж байгаа нэг зүйл нь тухайн онуудын хооронд өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа гарсан бол уг хуульд хамрагдахгүй юм байна. Нийгмийн даатга­лын шимтгэлээ нөхөн төлж, тэтгэврээ нэмж тоо­цуулсан хүмүүс 2014 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс нэмэгдсэн тэтгэврээ авах гэнэ. Харин ирэх оны наймдугаар сар хүртэл иргэдийн өргөдлийг хүлээж авах ажээ.

Хэрэв та шимтгэлээ нөхөн төлөхөөр шийдсэн бол оршин суугаа аймаг, дүүргийнхээ нийгмийн даатгалын хэлтэст өргөдөл гаргана. Өргөдөл гаргах­даа иргэний үнэмлэхний хуулбар, хөдөлмөрийн дэвт­рийн хуулбар, нийг­мийн даатгалын дэвтрийн хуулбарыг хавсаргах аж.

Иргэдийн хувьд ту­хайн үеийн хөдөлмөрийн дэвтрээ хаяж, үрэгдүүлсэн гэсэн зовлон бий. Ийм тохиолдолд тухайн аймаг, дүүргийн архиваас ажилд орсон тушаалын лавлагааг авах аж. Хэрэв байхгүй бол улсын төв архиваас ажил­ласан, эсвэл ажилласныг тодорхойлох боломжгүй гэсэн лавлагаа авчрах юм байна. Ямартаа ч өөрийгөө тухайн үед ажиллаж бай­сан, ямар шалтгаанаар ажилгүй болсон гэдгээ нотлох хэрэгтэй гэнэ. Нийг­мийн даатгалын хэл­тэс, орон нутгийн засаг захиргаа, архивын газрууд энэ хуулийг хэрэгжүү­лэхэд хамтран ажиллаж, хүнд суртал гаргахгүй байх үүрэг хүлээжээ.