Дархан-Уул, Орхон айм­гийн­хан цахилгаан, дулааны асуудалгүй болох өдрүүд ойрхон байна. Одоо­гоор саатаж, гачигд­сан зүйл үгүй ч цаашид тул­гарч болох эрсдлээс хам­гаалах зайлшгүй шаард­лага бий гэнэ. Тий­мээс дээрх хоёр аймагт ойрын үед эрчим хүчний нэмэлт эх үүсвэр байгуу­лахаар боллоо. Эр­чим хүч­ний дэд сайд Д.Дорж­пүрэв өнгөрсөн ам­­ралтын өдрүү­дэд Дар­хан-Уул, Орхон ай­магт ажилласан юм.  Тө­­вийн болон хангайн бү­сийн аймгуудаа цахил­гаан, дулаанаар хангадаг станцуудын ажил, цахил­гаан түгээх, дулаан дам­жуулах байгууллагуудын өвлийн бэлтгэлтэй танил­цах, цаашлаад эрчим хүч­ний нэмэлт эх үүсвэр бай­гуулах боломж бий эсэ­хийг судлахаар дэд сайд дээрх хоёр аймгийг зорь­сон хэрэг.

“Өвөлжилтийн бэлтгэл сайн хангагдсан. Нүүрс­ний нөөц хангалттай” гэ­сэн сайн мэдээгээр Дар­хан-Уул аймгийн Дулаа­ны цахилгаан стан­цын­хан биднийг угтсан юм.

Үүдээ нээгээд 48 жил болсон Дарханы дулааны цахил­гаан станц энэ жил төлөв­лөсөн ажлынхаа 98 хувийг хийж гүйцэтгэжээ. Тус компанийнхан Дар­хан хо­тыг дулаанаар хан­гахаас гадна Дархан, Сэ­лэн­гийн бүс нутгийг ца­хил­гаан эрчим хүчээр бү­рэн хан­гадаг аж.

Дархан-Уул аймгийн Дулааны шугам сүлжээ компанийн хувьд 1964 онд байгуулагдсан учир тех­ник, тоног төхөө­рөм­жөө шинэчлэх зайлш­гүй шаард­лага байгааг сал­ба­рынхан нь хүлээн зөв­шөөр­чээ. Тий­мээс ч стан­цын дэргэд 35 МВт-ын хүчин чадалтай өргөтгөл барих ажил эхний шатан­даа явж буй юм. Үүнээс гадна хүн ам жи­лээс жилд өсч байгаа, цаашид бо­ловс­руулах үйлд­вэр бари­хаар тө­лөв­лөж байгаа учир эрчим хүчний нэмэлт эх үүсвэр найрамдлын Дар­хан хотод зайлшгүй хэрэг­цээ­тэй бай­гаа гэж үзэн дээрх өр­гөтгөлөөс гадна 100 МВт-ын хүчин чадал­тай томоо­хон блок байгуу­лахаар болжээ. Шинээр байгуу­лах 100 МВт-ын хүчин ча­далтай блок бай­гуу­ла­хыг яамны зүгээс дэм­жиж бай­гааг дэд сайд Д.Дорж­пүрэв илэрхийлээд ТЭЗҮ-г ойрын үед боловс­руулах чиглэл өглөө.

Харин Дархан, Сэлэн­гийн цахилгаан дамжуу­лах сүлжээ компанийн хувьд хэрэглэгчдэд нэг тариф­тайгаар үйлчилж байгаа тухай гомдол дэд сайдын чихэнд хүрчээ.  Уг нь Зас­гийн газрын шийд­вэр гарч, өдөр, шөнийн ца­хилгааны тарифыг өөр өөрөөр тог­тоосон боловч Дархан-Уул аймагт зөвхөн өдрийн та­рифыг мөрдөж байгаа аж. Тиймээс иргэ­дийн хэрэг­лэж буй тари­фыг өдөр, шөнийн ялгаа­тай тооцдог бо­ло­хыг ойрын үед эхлүү­лэ­хийг Дархан, Сэлэнгийн Ца­хил­гаан түгээх сүлжээ ком­­панийнханд үүрэг болгов.

Эрдэнэт хотын хувьд ч өвлийн бэлтгэл хангагд­сан, ажил хэвийн үргэл­жилж байна. Одоогоор энд 30 МВт-ын хүчин чадал бүхий өргөтгөл байгуула­хаар төлөвлөжээ. Харин станцын үйл ажиллагаа­тай танилцсаны дараа дэд сайд өргөтгөлөөс гадна 100 МВт-ын шинэ нэмэлт үүс­­вэр байгуулах болом­жийг судлах ажлыг төрийн өмчит тус компанийн удирд­­лагуудад даалгалаа.

Эрчим хүчний дэд сайд очсон байгуул­лага бүрийнхээ ажилчдын нийг­мийн асуудал, орон сууцны нөхцөл, цалин­гийн талаар заавал лав­лаж, үйлдвэрчний хороо­ны дарга нартай уулзаж байлаа. “Орон сууц, ца­лин­гийн асуудлаас болоод чадвартай боловсон хүч­нүү­дээ хувийн компаниу­дад алдсаар байна. Ард тү­мэнд илч гэрэл түгээж, дулаан, тав тухтай амьдрах нөхцлийг бүрдүүлдэг сал­барынхан өөрсдөө зутруу амьдарч болохгүй. Тий­мээс эрчим хүчний сал­барын хүрээнд ажилч­дынхаа нийгмийн асуу­далд голлон анхаарна.” гэсэн баяртай үгсийг хэлж, дэд сайд салбарын­хаа нийт ажилчдын нийг­мийн асуудалд анхаарахаа амлав.

Өвлийн бэлтгэл сайн, цаашдын төлөвтөө анхаа­ра­хаас биш ойрын үед тулгамдсан асуудалгүй гэсэн үгсээр угтсан ч оч­сон төрийн өмчит компа­ни бүр алдагдалтай ажил­лаж байгааг дуулгаж бай­сан нь харамсалтай. Дар­хан-Уул, Орхон айм­гийн эрчим хүчний зургаан бай­гууллагын ажил­тай та­нилцахад Дар­ха­ны дулаан дам­жуулах тө­рийн өмчит компанийн орлого, зар­лага тэнцсэн баланстай, бусад нь алдаг­далтай ажил­лаж байгаа аж.

Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэвтэй цөөн хором ярилцлаа.

-Монголын томоохон суурин болох Дархан, Эр­дэнэтэд хоёр хоног ажил­лалаа. Тэдгээр бүсэд хоёу­­ланд нь өргөтгөл бай­гуу­­лах тухай төлөвлөсөн. Үүнээс гадна 100 МВт-ын хүчин чадал­тай шинэ эх үүсвэр байгуу­лах тухай та ярьж байсан. Шинэ эх үүсвэр байгуулах зайлшгүй ямаршаардлага бий гэж үзэж байна?

-2013-2014 онд шил­жих өвлийн ачааллын үед эрчим хүчний дутаг­далд орох магадлалтай байгаа. Тэгэхээр үүнээс өмнө асууд­лаа яаж зохи­цуу­лах вэ, одоо байгаа боломжуу­даа яаж ашиг­лаж 2013-2014 оны өвлийг хэмнэлт­тэй­гээр давах вэ гэсэн асуудал ярьж байгаа. Хоёр­дугаарт, энэ бол хэт  богино хугацааны үйл ажил­лагаа учраас үүн­тэй залгаад одоо байгаа суурь хүчин чадлуудаа богино хугацаанд нэмэх, ингэс­нээр ойрын хоёроос, гур­ван жилийн ачааллыг ба­гас­гах тухай асуудал зайлш­гүй юм. Одоо ярьж байгаа Тавдугаар цахил­гаан станцыг 2016-2017 онд багтааж барихаар тө­лөв­лөсөн. Харин үүнээс өмнө бусад нэмэлт болом­жоороо ачааллыг тэнцвэр­жүүлэх, нөөцөлж авах хэ­рэг­цээ бий. Дархан-Уул, Орхон гэсэн хоёр томоо­хон айм­гийн хувьд техник те­хно­логийн шинэчлэ­лийг зайлш­гүй хийх шаардлага байна. Мөн аль алинд нь өөрсдийн боломжоо ашиг­лаад нэмэлт эх үүсвэр байгуулах арга замын та­лаар ярилцлаа.

-Энэ ажлыг ямар хуга­цаанд хийх вэ?

-Дарханы Дулааны ца­­­хил­­гаан станцын хувьд өргөтгөлийн 35 МВт-ын асуу­дал үндсэндээ ший­дэгд­­чихсэн. Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан стан­цын хувьд 30 МВт-ын өр­гөт­гөлийн асуудал төс­лийн хэмжээнд яриг­даж эхэлж байна. Уг нь энэ өргөтгөлийн ТЭЗҮ аль эрт 2005 онд бэлэн болсон юм билээ. Гэтэл манайхан нэг саад гарангуут нөгөө аж­лаа орхичихдог жиш­гээр үргэлжлүүлээгүй. Үүнээс бо­лоод одоо ТЭЗҮ-г дахин шинэч­лэх тухай ярьж бай­на. 2005 онд хийгдэж бай­сан ТЭЗҮ одоогийн нөх­цөлд тохирохооргүй, өөрч­лөгдөх шаардлагатай бол­чихсон. Энэ хоёр өргөтгө­лөөс гад­на нэмэлт 100 МВт-ын блок барих аж­луу­дыг бид ярилцсан. Гэх­дээ 2013 оны төсөвт суу­гаа­гүй учир өөр бусад эх үүсвэрээс хэрэгжүүлэх үү, Хөгж­лийн банк руу хандах уу, эсвэл гадны зээл тус­лам­­жаар хийх үү гэдгээ хэ­лэл­цэж тохироод ажлаа эхлүүлнэ.

-Төрийн өмчит компа­ниу­д алдагдалтай ажиллаж байгаагаа хэлж байсан. Яагаад ал­даг­далд ороод байна вэ. Ашигтай ажил­лах боломж байгаа юу. Ялан­гуяа эд­гээр станцуу­дын хувьд өргөтгөл бариад, нэмэлт блокоо байгуулчих­вал ал­дагд­лаа багасгах, ашигтай ажиллах боломж нэмэгдэх болов уу?

-Өргөтгөл хийгээд, одоо ярьж бай­гаа шинэ эх үүсвэрүүдээ байгуулчих­вал энэ хоёр дулааны ца­хил­гаан стан­цуудын бү­тээг­дэхүүний өртөг хям­дар­на. Ингэс­нээр алдаг­дал нь эерэг тийшээ шил­жих, цаашид ашигтай ажил­лах боломж байгаа. Дарханы дулааны цахил­гаан станцын хувьд гэхэд 1964 онд байгуулагдсанаас хойш хийгдсэн ажил үр дүнгийн хувьд тухайн үедээ л нийцэж байснаас биш хэтдээ үр ашгаа хан­галттай өгч байсангүй. Үүнээсээ болоод үйлдвэ­рүүд алдагдалтай ажиллах нөхцөл бүрдчихэж. Хоёр­дугаарт, тэнд ажиллаж байгаа менежментийн ба­гийн асуудал. Тэнд үнэ­хээр сэтгэлээсээ хан­даж, эх үүсвэрүүдийг зөв зохис­той ашиглаж байсан бол ашигтай биш юм гэхэд алдагдлын хамгийн бага төвшинд очиж болох бай­сан гэдгийг удирдлагууд нь ч өөрсдөө ойлгосон.

-Энд ярьж байгаа хоёр өргөтгөл, хоёр нэмэлт эх үүс­вэрийн санхүүжилт хаа­наас хийгдэх бол. Бүгд ул­сын төсвөөр байгуулах хө­рөнгө оруулалтын ажил уу?

-Эх үүсвэрүүдийн хувьд өөр өөр хэлбэртэй. Гадаадын зээл туслам­жаас гадна төсвөөс сан­хүү­жүүлэх юм.

-Эрчим хүчний үнийг бодохдоо хоёр тарифыг мөрдөхгүй байгаа тухай иргэдийн гомдол ирж бай­гаа гэсэн. Үүнд ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Иргэдэд зориулж, тэд­­ний нуруун дээр байгаа ачааллыг бууруулах зорил­гоор энэ хоёр тарифыг бий болгосон. Үүнийг за­рим нь  хэрэгжүүлээгүй байна. Энэ нь ч олон талын шалт­гаантай байх. Гэхдээ шалт­гаан тоочих нь гол биш. Тийм учраас нэ­гэнт хууль журам гарсан л бол түүнийгээ дагаж мөр­дөх ёстой. Хувийн ч бай, тө­рийн ч бай компаниуд хуулиа дагаж ажиллана. Хоёр тарифыг мөрдсөнөөр иргэдийн хувьд тодорхой хэмжээний санхүүгийн хувьд ачаалал багасна. Цаашлаад эрчим хүчний хэмнэлт хийх боломжууд гарч ирэх талтай.