Д.МОЛОМЖАМЦ
Сангийн сайд, Монголбанкны ерөнхийлөгч асан,
эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор
Манай улсын төрийн байгууламж, нутаг дэвсгэр, засаг захиргаааны тогтолцооны дагуу бүрэлдэн тогтсон аймаг, хот, сумдын төсөв нь орон нутгийн төсвийг бүрдүүлж, улсын нэгдсэн төсөвт чухал байр эзэлдэг билээ. Улсын болон орон нутгийн төсөв хоорондын харилцааг боловсронгуй болгох зорилт нь практикийн төдийгүй онолын хувьд ихээхэн сонирхол татсан асуудал байдаг. Барууны эрдэмтдийн боловсруулсан төсвийн федерализмын тухай онолын гол зарчим нь нийгмийн баялгийг хуваарилалтаар дамжуулан улсын төвлөрсөн төсөвт төвлөрүүлэхийг багасгах, улсын болон орон нутгийн төсөв хоорондын харилцааны оновчтой харьцааг тогтоох, энэ зорилгоор төсвийн орлого болон зарлагын төвлөрлийг багасган орон нутгийн төсөвт илүү ач холбогдол өгч, энэ дагуу татварын болон төсвийн бодлогыг тодорхойлж хэрэгжүүлэх явдал мөн. Нөгөө талаар орон нутгийн төсөв бүрийн бие даасан байдлыг хангах, төсвийн орлогыг төвлөрүүлэх, төсвийн хөрөнгийг зарцуулах талаар төрийн захиргааны төв болон орон нутгийн байгууллагын хүлээх үүрэг хариуцлагыг зааглан тогтоон хуульчлах, улсын болон орон нутгийн төсвийн харилцааг зохицуулах эрх зүйн үндэс болон арга зүй, нормативыг оновчтой тогтоох, улсын төсвөөс орон нутгийн төсөвт үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн хэлбэрийг зөв олохыг төсвийн федерализмын онол чухалд үзсэн байдаг билээ.
Төсвийн орлогын бүрдэлтийг төсвийн системийн хүрээнд оновчтой хийж, зөв хуваарилахаас төсвийн тогтвортой байдал төдийгүй улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжил ихээхэн хамаардаг билээ. Зах зээлийн харилцаа гүнзгийрэхийн хэрээр улсын болон орон нутгийн төсөв хоорондын харилцааг боловсронгуй болгох шаардлага ч хурцаар тавигдах боллоо. Засаглалын шат бүрд эрх мэдлийг оновчтой хуваарилах, хариуцлага тооцох, аймаг орон нутгийн тогтвортой хөгжлийг хангах, бүс нутгийг жигд хөгжүүлэх, төсвийн тогтвортой байдлыг дунд хугацаанд тогтвортой байлгах зэрэг асуудал нь эцсийн дүнд улсын болон орон нутгийн төсвийн харилцаа ямар түвшинд байгаагаас шууд шалтгаална. Манайд төрийн удирдлагын босоо тогтолцоо бий болоод нэлээд хугацаа өнгөрч байна. Энэ тогтолцооны давуу тал нь орон нутгийн төр, захиргааны байгууллагууд иргэд, ард түмэнтэй улам ойр байж, тэдний санал хүсэлтийг мэдэрч, төрийн бодлогыг орон нутагт хэрэгжүүлэх боломж олгож байгаа байгаа билээ. Харин босоо тогтолцооны хэрэгжилтийн үндсэн механизм нь орон нутгийн төсөв билээ. Үүнээс харахад орон нутгийн төсвийн үүрэг ролийг нэмэгдүүлэх шаардлага тавигдаж байгаа нь тодорхой байна.
Сүүлийн жилүүдэд аймаг орон нутагт эрх мэдлийг шилжүүлэх талаар төр засгаас анхаарч нэлээд арга хэмжээ авч байгаа билээ. Улсын төсвийн орлогод төвлөрдөг байсан цалин, хөдөлмөрийн хөлс, шагнал, урамшуулал болон тэдгээртэй адилтгах хөдөлмөр эрхлэлтийн орлогын албан татварыг орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлэх болсон нь орон нутгийн төсвийн “өнгө царайг” илт засаж, түүний орлогын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлж чадсан чухал арга хэмжээ болсон билээ. Зөвхөн энэ арга хэмжээний үр дүнгээр 2009 онд гэхэд орон нутгийн төсвийн орлого бараг 100 шахам тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж байсан байна. 2008 оны байдлаар 16 аймгийн төсөв орлогоороо зарлагаа нөхөж чадахгүй алдагдалтай гарч байсан бол 2011 онд 11 аймаг улсын төсвөөс санхүүгийн дэмжлэг авчээ. Мөн арав гаруй аймаг бие даан төсвөө бүрдүүлдэг болоод байна. Энэ бол улс, орон нутгийн төсвийн харилцаанд гарч байгаа нааштай үзэгдэл мөн.
Гэсэн хэдий ч өнөөдөр манай улсын нэгдсэн төсвийн орлогын 70 гаруй хувь, зарлагын 60 шахам хувь тус тус улсын төсөвт төвлөрч байгаагаас үзэхэд засаглалын эрх мэдлийг орон нутагт түлхүү шилжүүлэх болон төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох зорилтуудын хооронд нэлээд зөрүүтэй байгааг харуулж байна. 2011 оны гүйцэтгэлээр 11 аймаг 29.439,9 сая төгрөгийн татаас улсын төсвөөс авч алдагдлаа нөхжээ. Мэдээж газар нутгийн байршил, үйлдвэрлэх хүчний хөгжил, байршил, байгалийн баялаг, эрдэс түүхий эдийн ашиглалт, зам харилцааны хөгжил гээд зарим аймгийн төсвийн зарлага нь орлогоосоо давж байгаа бодит шалтгаан байгаа нь ойлгомжтой. Гэвч улс, орон нутгийн төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох зорилтын хүрээнд орон нутгийн төсвийн орлогын бааз, суурийг өргөтгөх, төсвийн зарлагын зарцуулалтыг оновчтой болгох замаар улсын эдийн засгийн хөгжилд орон нутгийн төсвийн үүрэг ролийг дээшлүүлэх боломж байгаа юм.
2010 оны 10 дугаар сард УИХ-ын чуулган дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлсэн үгэндээ “…Монголд мөнгө дагасан амьдрал яваад байна. Мөнгөө дагаад эрх мэдэл нь төвлөрөөд байна. Мөнгөө иргэд рүүгээ, орон нутаг руу шилжүүл. Мөнгөө дагуулаад эрх мэдлийг шилжүүл. Монголд байгаа 5 төгрөг тутмын 5 төгрөг Улаанбаатарт яригддаг биш 5 төгрөг тутмын 4 төгрөгнийх нь хувь заяа орон нутагт шийдэгддэг байг…” гэж тэмдэглэсэн нь цаг үеэ олсон туйлын зөв санал гэж би үздэг юм. Харамсалтай нь энэ дагуу тодорхой арга хэмжээ одоогоор аваагүй байна. Ерөнхийлөгчийн энэ санал бол улсын болон орон нутгийн төсвийн хооронд өнөөдөр тогтсон харилцааг өөрчлөх тухай асуудал юм. Өнөөдөр манай аймгуудын төсвийн бараг тал хувь нь (10 гаруй аймаг) алдагдалтай ба санхүүгийн дэмжлэг нэрээр улсын төсвөөс татаас авч байна. Гэтэл нөгөө талаас эдгээр аймгийн нутаг дээр бий болсон төсвийн орлогын нэг хэсгийг улсын төсөвт шууд авч байна. Хэрэв эдгээр орлогын тодорхой хэсэг тухайн аймгийн төсөвт орох байдлаар эрх зүйн зохицуулалт хийвэл манай улсын нэгдсэн төсвийн орон нутгийн төсөв бараг бүхэлдээ ашигтай болж болно.
Иймээс орон нутгийн төсвийн орлого, зарлагын ангиллын одоогийн тогтолцоог боловсронгуй болгон улсын төсвөөс татаас авдаг аймгуудыг эдийн засаг, санхүүгийн хувьд бие даасан байдлыг дээшлүүлэх хэрэгтэй. Мөнгө, эрх мэдлийн хэт төвлөрөл нь орон нутгийн хөгжилд сөрөг нөлөөлөөд зогсохгүй албан тушаалаа урвуулан ашиглах, авилга, хээл хахуульд өртөх гээд олон сөрөг үр дагавартай болохыг анхаарах хэрэгтэй юм. Орон нутгийн төсвийн орлогын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх нь эдийн засаг, нийгмийн олон асуудлыг төвд биш газар дээр нь шийдвэрлэх талаар орон нутгийн төр захиргааны байгууллагын эрх, үүргийг өргөтгөх, хөдөө орон нутагт үйлдвэрлэл явуулах, ажил эрхлэх замаар бизнесийг дэмжих, хот руу чиглэсэн нүүдэл, шилжилтийг багасгах гээд өөртөө олон асуудлыг багтаасан том зорилго байх ёстой. Хөрөнгө мөнгийг орон нутагт шилжүүлэхтэй холбогдуулан эрх мэдлийг тийш нь өгөх, өөрөөр хэлбэл хөрөнгө, мөнгө дагаж, эрх үүрэг, хариуцлага шилжиж байх нь төсвийн харилцааны нэг чухал зорилт билээ. Орон нутгийн төсвийн алдагдлыг санхүүгийн дэмжлэг нэрээр улсын төсвөөс шууд нөхөж байгаа одоогийн механизм нь аймгийн Засаг дарга, түүний Тамгын газрыг төсвийн орлогын баазаа өргөтгөх, зарлага санхүүжилтийг хэмнэлттэй, үр ашигтай зарцуулах сонирхол төрүүлсэн хөшүүрэг болж чадахгүй харин ч бие амар дээрээс бэлэн мөнгө аваад суух идэвхгүй байдалд ч оруулж байж болзошгүй юм.
Улс, орон нутгийн төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох өөр нэг чиглэл нь төсвийн зарлагын зарцуулалтын талаарх яам, тусгай газар, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлагуудын болон орон нутгийн гүйцэтгэх засаглалын байгууллагын үүргийг оновчтой, улам тодорхой болгож, энэ талаарх эрх зүйн зохицуулалтыг сайжруулах явдал юм. Төсвийн хөрөнгийг зарцуулах талаар төсвийн бүх шатны захирагч нарын эрх нь дэндэж, үүрэг, хариуцлага нь сул байгааг анхаарах. Аймаг, хотын Засаг даргын хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төсвийн төслийг хянан үзэх үндсэн дээр улсын төсвөөс авах санхүүгийн дэмжлэг эсвэл улсын төсөвт төвлөрүүлэх орлогын хэмжээг тогтоон өгөх замаар улсын болон орон нутгийн төсвийн хоорондын харилцааг бүрдүүлэх механизм үйлчилж байгаа хэдий ч энэ бүх үйл ажиллагааг эрх зүйн зохицуулалтад бүрэн хамруулж чадаагүй байна.
Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэх үүрэг, ролийг дээшлүүлэх нь чухал байна. Төсвийн нэгдмэл байдлыг хангахад улсын нэгдсэн төсөв чухал үүрэгтэй. Өнөөдөр манайд 2002 онд УИХ-аас баталсан Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тухай товчхон хууль байдаг. Энэ хуульд нэгдсэн төсвийн төсөл боловсруулах, түүний гүйцэтгэлийг тайлагнах, нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийн явцад хяналт тавих зэрэг олон асуудлын эрх зүйн зохицуулалт хагас дутуу хийгдсэн юм шиг санагддаг. Улсын болон орон нутгийн төсвийн хоорондын харилцааны эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, улсын болон орон нутгийн төсвийн харилцааны үндсэн зарчмуудыг хуульчилж нэгдсэн төсвийн тухай хуульд тусгаж өгөх нь чухал. Улсын төсөвтэй харилцах харилцаанд аймаг бүрийн төсөв тэгш эрхтэй оролцох эрх зүйн үндсийг бий болгож өгөх, мөн энэ зарчим аймаг, нийслэлийн төсөвтэй харилцах сум, дүүргийн төсвийн харилцаанд нэгэн адил үйлчлэх ёстой.
Нөгөө талаар Улсын нэгдсэн төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, улсын нэгдсэн төсвийн төслийг гаргах, түүнийг УИХ-д танилцуулах арга хэлбэрийг тодорхой болгох, улсын нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг тайлагнах талаар Сангийн яам, аймаг, хотын гүйцэтгэх үүрэг, хариуцлагыг тодорхой болгох, макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтүүдийг улсын нэгдсэн төсвийн орлого, зарлагатай харьцуулан гаргаж, улсын эдийн засгийн болон нийгмийн хөгжлийн чиг баримжааг тодорхойлж байх, нэгдсэн төсвийн төслийн прогнозыг 2-3 жилийн байдлаар гарган эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн чиглэл, хандлагыг тодорхойлох суурь баримт бичиг болгон ашиглах зэрэг асуудлыг хуульчилж өгөх нь зүйтэй санагдана. Монгол улсын нэгдсэн төсвийн хүрээний мэдэгдлийг Монгол Улсын хуулиар баталж, түүнд нэгдсэн төсвийн орлого, зарлагын дээд хязгаарыг тогтоон өгч байгаа ч тэр дагуу боловсруулсан нэгдсэн төсвийн орлого, зарлагын талаар хууль тогтоох дээд байгууллагаас ямар ч шийдвэр гардаггүй. Тэгсэн мөртлөө нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийг болохоор УИХ-аар авч хэлэлцэж, шийдвэр гаргадаг, энд зарчмын буруу зүйл байхгүй, гэхдээ энэ бүх процессыг эрх зүйн бүрэн зохицуулалтад оруулж өгвөл улсын эдийн засаг, санхүүгийн харилцаанд нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэх үүрэг роль дээшлэх болно.
Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сан болон орон нутгийн хөгжлийн сангуудын эх үүсвэрийн бүрдэлтийг дахин хянан үзэж, эдгээр сангуудыг орон нутгийн төсвийн алдагдлыг арилгах, төсвийн орлогын баазыг өргөтгөх нэг гол хэрэгслэл болгон ашиглах боломжтой.
Татварын ерөнхий хууль болон бусад холбогдох хуульд зохих өөрчлөлт оруулах замаар улсын төсвийн орлогод төвлөрдөг зарим орлогын тодорхой хэсгийг орон нутгийн төсөвт оруулдаг болгох замаар төсөв нь одоо алдагдалтай байгаа аймгуудын төсвийг алдагдалгүй болгох асуудлыг ойрын 2-3 жилд багтаан шийдвэрлэх боломж бий. Жишээ нь, алт, зэс, зэсийн баяжмалаас бусад төрлийн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг бүхэлд нь орон нутагт төвлөрүүлэхэд л олон аймгийн төсвийн бүтцэд ихээхэн нааштай өөрчлөлт орох болно.
Одоо мөрдөж байгаа Төсвийн тухай хуульд төсвийн алдагдлыг ямар эх үүсвэрээр нөхөх талаар тодорхой заагаагүй, зөвхөн санхүүгийн дэмжлэгээр түүний алдагдлыг хаахаар ерөнхий тусгасан байдаг. Зүй нь төсвийн хуульд улсын болон орон нутгийн төсвийн алдагдлыг хаах эх үүсвэрийг тодорхой зааж өгөхийн хамт ер нь орон нутгийн төсвийн алдагдал нь тухайн аймгийн жилийн төсвийн орлогын хэдэн хувиас хэтрэхгүй байх хязгаарыг ч манай нөхцөлд тодорхой хугацаанд зааж өгч болох юм. Зах зээлийн харилцаа гүнзгийрэхийн хэрээр төсвийн алдагдлыг нөхөх гол эх үүсвэр нь үнэт цаасны хүүгийн орлого байх чиглэл байх болов уу. Орон нутгийн төсвийн алдагдлыг нөхөх, орон нутгийн төсвийн улирлын чанартай орлогын дутагдлыг санхүүжүүлэх хөрөнгийн нэг тогтвортой эх үүсвэр нь орон нутгийн шинж чанартай үнэт цаасны орлого байх эрх зүйн үндсийг бүрдүүлж өгөх замаар яваандаа хот, аймгууд бие даан үнэт цаас гарган санхүүгийн зах зээл дээр арилжаалах боломж олгох нь зүйтэй юм. Хэдийгээр Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд аймаг, нийслэлийн засаг дарга үнэт цаас гаргах эрхтэй гэж заасан хэдий ч энэ зориулалтаар гаргах үнэт цаасанд тавигдах шаардлага, үнэт цаас гаргагчийн үүрэг, хариуцлага, үнэт цаасны орлогын зориулалт зэрэг олон асуудлыг хуульчилж, нэгдсэн төсвийн тухай хуульд тусгаж өгөх нь зүйтэй юм. Ингэж чадвал төсвийн харилцаанд төдийгүй санхүүгийн зах зээлийн хөгжилд том өөрчлөлт гарч, орон нутгийн төсвийн бие даасан байдлыг дээшлүүлэх, аймаг, хотууд бие дааж өөрсдийн асуудлыг шийдвэрлэх бас нэг боломж гарч ирнэ.
Улсын төсвөөс санхүүжүүлж байгаа зарим байгууллага, төсөл, арга хэмжээг орон нутгийн төсөвт шилжүүлж, хөрөнгийн төвлөрлийг багасган орон нутгийн төсвийг тэлэх, эрх мэдлийг орон нутагт шилжүүлэх арга хэмжээ авах, мөн улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн төвлөрлийг аль болох багасгах нь улс, орон нутгийн төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох шаардлагад нийцнэ. Олон улсын практикт төсвийн харилцаанд өргөн хэрэглэдэг төсөв хоорондын хөрөнгийн зохицуулалтын аргууд болох төсвийн зээл олгох, тодорхой хугацаанд хэрэгжих нэр заасан арга хэмжээг дээд шатны төсвөөс буцалтгүй санхүүжүүлэх (олон улсын практикт субвенц-subvention гэж нэрлэдэг), тодорхой төслийг улсын болон орон нутгийн төсвөөс хамтран санхүүжүүлэх байдлаар дээд шатны төсвөөс орон нутгийн төсөвт санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зэрэг аргуудыг өөрийн нөхцөлд тохируулан хэрэглэх эрх зүйн үндсийг бий болгох нь зүйтэй санагдана.
Орон нутгийн төсөв зохиох, гүйцэтгэлийг зохион байгуулах талаар орон нутгийн иргэдийн хурал болон засаг дарга нарын хариуцлагыг дээшлүүлэх чиглэлээр улсын нэгдсэн төсвийн тухай болон бусад холбогдох хуулиудад өөрчлөлт оруулах. Бүх шатанд төсвийн хариуцлагыг дээшлүүлэх зорилгоор тусгай хууль үйлчилдэг гадаадын орнуудын туршлагыг ч судалж үзмээр санагдана. Социализмын үед манайд төсвийн хариуцлагын хатуу тогтолцоо үйлчилж, санхүүгийн хяналт чанга байсан билээ. Өнөөдөр манайд санхүүгийн хяналтын хүч тарамдаж, улсын болон орон нутгийн төсвийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлд тавих хяналт суларсан байна. Иймээс ч сүүлийн үед хэд хэдэн аймгийн засаг дарга нар төсвийн хөрөнгийг дураараа зарцуулж, хэрэгт холбогдож байна. Санхүүгийн хяналтыг Сангийн сайдын эрхлэх хүрээний асуудалд хамруулж, санхүүгийн мэргэжлийн хяналтын тогтолцоог шинээр бүрдүүлж өгмөөр санагдана.
Төсвийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлд тавих санхүүгийн хяналтын одоогийн тогтолцооны талаар манай холбогдох хуулиудад тусгасан заалтуудыг нэг мөр болгон цэгцлэх зүйтэй нь санагдана. Одоо мөрдөж байгаа төсвийн тухай хуульд төсвийн хяналтын тогтолцооны талаар заагаагүй зөвхөн төсвийн ерөнхийлөн захирагч бүр аудитын албыг байгуулж, төсвийн орлого, зарлага, гүйцэтгэлд хяналт тавих санхүүгийн дотоод хяналтын талаар заасан байдаг. Мэдээж төрийн аудитын байгууллагаас улс, орон нутгийн төсвийн орлого, зарлагын гүйцэтгэл, төсвийн байгууллагын үйл ажиллагаанд шалгалт хийж байгаа. Гэхдээ энэ бол зөвхөн гүйцэтгэлийн хяналт тавьж байгаа хэрэг. Мөн төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн хуульд заасны дагуу засгийн газар нь төсвийн байгууллагад санхүүгийн хяналт тавьж байгаа болно. Төсвийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлийн явц, биелэлтэд тавих урьдчилсан хийгээд урсгал болон гүйцэтгэлийн хяналтыг хэрэгжүүлэх ямар тогтолцоо байхыг хуульд тодорхой зааж өгөх нь зүйтэй. Тухайлбал улсын нэгдсэн төсөв, түүний дотор улсын болон орон нутгийн төсвийн төлөвлөлт, биелэлтийн явц, гүйцэтгэлд хууль тогтоох байгууллага, гүйцэтгэх засаглалын байгууллага, санхүүгийн мэргэжлийн хяналтын байгууллага болон төрийн сангийн шугамаар тавьж байгаа санхүүгийн хяналтын тогтолцооны талаар нэгдсэн төсвийн тухай, эсвэл төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулж болох юм.
Өнөөдөр манайд хөрөнгийн баталгаа гаргах санхүүгийн болон эрх зүйн зохицуулалт дутагдалтай байна. Зах зээлийн харилцаа өндөр хөгжсөн орнуудад засгийн газрын хөрөнгийн баталгааны хатуу тогтсон механизм үйлчилдэг бөгөөд түүгээр дамжуулан гадаад болон дотоод зах зээл дээрээс хөрөнгө дайчлах, тодорхой төсөл арга хэмжээг санхүүжүүлэх боломжтой байдаг. Хөрөнгө оруулагч нар ч хөрөнгийн баталгааны энэ механизмыг илүүд үзэж, хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой байдаг. Иймээс Засгийн газраас болон аймаг, хотоос хөрөнгийн баталгаа гаргах санхүү, эрх зүйн үндсийг тогтоон улсын нэгдсэн төсвийн тухай хуульд тусгаж өгөх нь зүйтэй юм. Төсвийн тухай хуулийн 51 дүгээр зүйл “Засгийн газрын баталгаа” гэсэн нэртэй хэдий ч энэ зүйлд зөвхөн “Засгийн газар хуульд заасан үндэслэлээр өрийн баталгаа гаргаж болно” гэж явцуу заажээ. Аймаг, нийслэл эрх хэмжээнийхээ хүрээнд баталгаа гаргаж байх эрх олгох нь зүйтэй юм. Нөгөө талаар засгийн газрын болон аймаг, нийслэлийн баталгаа гаргах үйл ажиллагааны процесс, баталгааны нөхцөл, бүрдүүлбэр, түүний дагуу хүлээх үүрэг, хариуцлага зэргийг хуульчлах шаардлагатай. Мөн гадаад орнуудын жишгээр Засгийн газрын баталгааны бусад механизмуудыг өргөн ашиглах эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох боломжтой.
Төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох арга хэмжээний хүрээнд холбогдох хуулиудад нэмэлт тодруулга хийх замаар шийдвэрлэх ёстой өөр нэг асуудал нь улсын гадаад болон дотоод өрийн удирдлагын эрх зүйн болон эдийн засгийн зохицуулалтыг улам тодорхой болгох нь зүйтэй юм. Төсвийн тухай хуульд Засгийн газрын бүрэн эрх гэсэн хэсэгт “Засгийн газрын зээл болон улсын өрийн удирдлага, түүний стратегийг тодорхойлж, хэрэгжүүлэх”, мөн хуулийн 53.2.-д “Хөрөнгө, өр төлбөрийн удирдлага, Засгийн газрын зээл авах, зээл олгох, дамжуулан зээлдүүлэх, өрийн баталгаа гаргах, тэдгээрт тавигдах шаардлага, нөхцөл, хязгаарлалт, болзошгүй өр төлбөрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг хуулиар зохицуулна” гэж заасан байдаг. Одоо энэ дагуу улсын Нэгдсэн төсвийн болон Төсвийн тухай хуулиудад нэмэлт тодруулга хийж, зөвхөн засгийн газрын төдийгүй улсын хэмжээний гадаад болон дотоод өр авлагын удирдлагыг хэрхэн хэрэгжүүлэх, энэ талаар УИХ-аас авахуулаад холбогдох бусад байгууллага ямар эрх, үүрэгтэй байх, өр, төлбөрийн тайлагнал, бүртгэл, мэдээллийн сангийн бүрдэл, удирдлагыг хэрхэн хэрэгжүүлэх зэрэг асуудлыг хуулиар зохицуулмаар юм.
Эцэст нь тэмдэглэхэд улс, орон нутгийн төсвийн харьцааг боловсронгуй болгох асуудлын хүрээнд холбогдох аймгуудын төсвийн тэнцлийг сайжруулж, алдагдалгүй болгох арга хэмжээг зөвхөн орон нутгийн төсөвт олгох санхүүгийн дэмжлэгийг механикаар нэмэгдүүлэх замаар бус харин иж бүрэн байдлаар, тухайлбал тухайн аймгийн эдийн засгийн хөгжлийг түргэтгэх, бүс нутгийн хөгжлийг дэмжих, Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хэлсний дагуу “Мөнгөө иргэд рүүгээ, орон нутаг руу шилжүүл. Мөнгөө дагуулаад эрх мэдлийг шилжүүл” арга хэмжээ авах, орон нутгийн төсвийн орлогын баазыг өргөтгөх, орон нутгийн төр, захиргааны байгууллагаас өөрийн төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх, зарлага санхүүжилтийг хэмнэх эдийн засгийн сонирхлыг бий болгох, төв рүү чиглэсэн нүүдэл, шилжилтийг багасгах зэрэг орон нутгийн хөгжлийн тулгамдсан олон асуудлыг хамруулж, иж бүрэн багц байдлаар шийдэх нь зүйтэй юм.
Өнөөдөр манайд хөрөнгийн баталгаа гаргах санхүүгийн болон эрх зүйн зохицуулалт дутагдалтай байна. Зах зээлийн харилцаа өндөр хөгжсөн орнуудад засгийн газрын хөрөнгийн баталгааны хатуу тогтсон механизм үйлчилдэг бөгөөд түүгээр дамжуулан гадаад болон дотоод зах зээл дээрээс хөрөнгө дайчлах, тодорхой төсөл арга хэмжээг санхүүжүүлэх боломжтой байдаг.
