Д.АНГАР Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээч

Монгол Улсын Үндсэн Хууль болон бусад хууль тогтоомжийг зөрчиж Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийн худалдан авалтыг зөвшөөрсөн өмнөх Засгийн газрын тогтоолыг хүчингүйд тооцож тус хувийг улсын мэдэлд шилжүүлсэн шийдвэрийг өнгөрсөн долоо хоногт УИХ гаргасан билээ. Мэдээж “Монголын Зэс” компани болон тус компанийн зөвлөхөөр ажилласан Худалдаа Хөгжлийн банк үүнд гомдол гаргах нь дамжиггүй. Дараа дараагийн процесс Ерөнхийлөгчийн хориг, Үндсэн Хуулийн Цэц болон шүүх дээрх маргаан байдлаар үргэлжлэх болов уу. Харин одоогийн байдлаар төрийн мэдэлд 100 хувь ирээд байгаа Эрдэнэт үйлдвэрийн ирээдүй цаашид хэрхэн өрнөвөл зохистой вэ? Тус үйлдвэр нь үүсгэн байгуулагдсанаас хойш “улсын саалийн үнээ” буюу төсвийн орлогын томоохон хэсгийг дангаараа бүрдүүлдэг аж ахуйн нэгж байсан юм. Харамсалтай нь тус үйлдвэртэй холбоотой тендерийн шахаа, тодорхой этгээдэд давуу эрх  олгож зах зээлийн үнээс хэдэн дахин өндөр үнээр бараа нийлүүлэх, хэрэгцээ шаардлагагүй бараа шахах зэрэг зөрчлүүд сүүлийн 26 жил тасраагүй. Харин одоо 100 хувь улсын мэдэлд, өөрөөр хэлбэл 100 хувь Монголын улстөрчдийн мэдэлд ирсэн үйлдвэрийг цаашид ямар ч тендерийн шахаа, худалдан авалтын зөрчилгүй ажиллана гэх баталгаа үгүй. Тиймээс одоо энэхүү үйлдвэрийг нээлттэй хувьцаат компани болгож олон нийтийн оролцоо, хяналтыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллавал бүх талд ашигтай байх болно. Үүнд:

• Хувьцаат компани болсноор Эрдэнэт үйлдвэрийн засаглал нээлттэй ил тод, хариуцлагатай болно
• Хувьцаа эзэмшиг­чид шилэн данс хөт­лөхийг шахаж шаардана
• Ашиггүй, алдаг­далтай ажилласан Гүй­цэт­гэх захирлыг со­лих өөрч­лөхийг хувьцаа эзэм­шигчид шаарддаг болно.
• Иргэд цалингаасаа гадна хоёрдогч орлогын эх үүсвэртэй болно.
• Томоохон хэмжээний санхүүгийн арилжаатай холбоотойгоор дэлхийн нэр хүндтэй хөрөнгө оруулалтын банк, хөрөнгө оруулалтын сан, бусад санхүүгийн байгууллагууд Монголд үйл ажиллагаа явуулах нөхцөл бүрдэнэ.

Энэ бүгдийг хийсэн туршлага нь дэлхийд бэлэн байна. Англичууд төрийн өмчөө олон нийтэд хувьчилж хувьцаат компани болгосноор компаниуд нь ашигтай ажиллаж Лондон хот нь олон улсын хөрөнгө оруулалтын төв болсон бол Польш зэрэг Зүүн Европийн улсууд төрийн өмчөө хувьцаа компани болгож иргэдээ өмчтэй, орлогын нэмэлт эх үүсвэртэй болгосон байна. Хятад Улс нь 1990-ээд онд эхлүүлсэн өмч хувьчлалдаа гадаадын банк санхүүгийн томоохон байгуул­лагуудыг бодлогоор оролцуулсан нь тус улсын санхүүгийн сис­темийн хөгжилд эерэгээр нөлөөлсөн байна. Нэг онд байгуулагд­сан Шанхайн Хөрөнгийн бирж өнөөдөр дэлхийн дөрөв дэх том бирж болсон бол Монголын Хөрөнгийн бирж дэлхийн хамгийн жижиг гэсэн статуснаасаа салж чадахгүй л байна.