Б.УРАН
“Financial Times”-ын сэтгүүлч Jude Webber-ийн бичсэн нийтлэлийг товчлон хүргэж байна
Хэрэв та эрдэс баялгаар баян боловч багахан эдийн засагтай, жижигхэн улсад амьдардаг бол улсынхаа төлөө юу хийх байсан бэ. Үүний хариулт нь Чилийн туршлагыг хуулбарлах.
Чили бол зэсийнхээ нөөцөд түшиглэн ухаалаг бодлого явуулж, хөгжиж чадсан, 2008-2009 оны дэлхийн эдийн засгийн хямралыг тойрч гарсан туршлагатай улс. Тэд мөн л жижгээс эхэлсэн. Үүгээрээ Монгол Улсад төгс үлгэр жишээ болж чадна.
Азийн цээжинд орших Монгол Улс гайхалтай сонин, дуулиантай үйл явдалд бэлэн байгаа. Энэ юу гэвэл тус улсын эдийн засаг ирж буй жилүүдэд томоохон төслүүдийнхээ ачаар гурав дахин өснө гэдгийг олон улсын шинжээчид тооцоолсон. Дэлхийн зэсийн таван том уурхайн нэг нь энэ улсад олборлолтоо эхлэх гэж байна. Мөн уул уурхайгаас бусад салбарын хөрөнгө оруулалт асар хурдан өсч байна. Гэхдээ гуравхан жилийн өмнө Монголын эдийн засаг мөн л гал мэт дүрэлзэж, гэрэлтэж байсан билээ. Ердөө 2004-2008 оны хооронд эдийн засаг нь есөн хувиар өссөн.
Харин 2009 онд энэ өсөлт 1,3 хувь болж буурав. Уул уурхайгаас хэт хамааралтай байсны гайгаар банкны салбараасаа эхэлж хямарсаар улсын төсөв нь тасалдаж, эдийн засгийн оновчгүй бодлогынхоо үнэн дүр төрхийг илчилсэн юм. Тэр үед амжилтгүй төсөл, оновчгүй хөрөнгө оруулалтын багахан мөнгөө хэдэн хэсэгт хуваагаад дуусдаг байв. Өөрөөр хэлбэл ядуу байлаа.
Монгол Улсын санхүүгийн хэцүү байдал Дэлхийн банк, ОУВС, Азийн хөгжлийн банкны туслалцааг авсны дараа бага зэрэг сэргэж эхэлсэн. Гэхдээ тус улсад өөрсдийн гэсэн оновчтой бодлого хэрэгтэй хэвээр л байна. Дэлхийн банкнаас ингэж зөвлөсөн байдаг:
“Монгол Улс үргэлж тогтворгүй хэлбэлзэж байдаг уул уурхайн бүтээгдэхүүний ханшаас төсвөө хараат бус байлгах ёстой. Валютийн ханшийн өсөлтөөс зайлсхийх, халамжийн зардлыг багасгах, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Харин нийгмийн салбарт, дундаж давхаргынхныг төрөөс дэмжиж, уул уурхайгаас олсон орлогыг тэгш зарцуулах ёстой. Энэ шинэчлэлийг Оюутолгойн гэрээ болон алс хэтийн уул уурхайн томоохон төслүүдэд тусгах хэрэгтэй юм” гэжээ.
Одоо Чили улсын тухай ярих цаг боллоо. Өмнөд Америкийн орон. Дэлхийд хамгийн том зэсийн үйлдвэртэй. Үүгээрээ ижил төстэй үйлдвэрлэл явуулдаг компаниудад хамгийн их халгаатай улс. Зэсийн үнэ яаж өөрчлөгдсөн ч төсвийн орлогоо зөв хуваарилж чаддаг. Уул уурхайгаас хэт хамааралтай байдлаа өөрсдөдөө ашигтайгаар эргүүлж чадсан туршлагатай. Өнөөдөр хөгжлийнхөө төвшингөөр Латин Америкийн орнуудыг тэргүүлж байгаа бөгөөд ирэх 15 жилийн хугацаанд нэг хүнд ногдох орлогоо 25000 ам.доллар болгох томоохон зорилт тавьжээ. Чилийн хөгжлийн энэхүү нууц нь Засгийн газрынх нь оновчтой бодлого, төр, хувийн хэвшлийн үр дүнтэй хамтын ажиллагаатай салшгүй холбоотой билээ.
Монголчууд Чилитэй адил Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуультай болсон. Удахгүй хэрэгжүүлж эхэлнэ. Тэгэхээр Монгол ч мөн энэ замаар явж байна.
