Д.ОЮУНЧИМЭГ
Зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээс хойш иргэд бүхий л зүйлийг зээлээр авах боломж бүрдсэн. Тухайлбал, арилжааны банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршоо, ломбард. Бэлэн мөнгө цуглуулж, хуримтлал үүсгэж чадахгүйгээс хойш өр тавьж эд хөрөнгөтэй болно гэх иргэд олон. Манай улсад зээл олгодог хэд хэдэн төрлийн байгууллага бий. Түүний хамгийн том нь арилжааны банк. Иргэд илүү найдвартай, зээлийн хүү бага гэдгээр нь энд ханддаг. Харин хурдан шуурхайг нь бодвол хадгаламж зээлийн хоршоо, банк бус санхүүгийн байгууллагад очдог байна. Явдал чирэгдэл багатайг нь бодвол ломбард руу гүйдэг. Гэвч хүнд суртал, хүлээлт нь багасах хэрээр зээлийн хүү өндөр болдог аж.
АРИЛЖААНЫ БАНК
Арилжааны банкны хэрэглээний зээлийн хүү сарын 2.5-2.1 хувь хугацаа нь 3-24 сар байна. Нэгэн арилжааны банкнаас Сүхбаатар дүүргийн иргэн Б.Гэрэл 3.5 сая төгрөгийн зээл авахаар хүсэлт гаргаад 21 хоносон боловч бүтээгүй аж. Учир нь барьцаа хөрөнгө хүрэхгүй байсан гэнэ. Харин энэ талаар тус банкны эдийн засагч харилцагчдаа 21 хоногийн дараа дуулгажээ. Эндээс арилжааны зарим банк хэрхэн ажиллаж буйг харж болох юм. Энэ мэтчилэн банкныхны хариуцлагагүй, хүнд суртлаас болж цаг хугацаа алдсан олон иргэд байдаг байна. Энэ нь банкууд өрсөлдөх чадваргүй байгааг илтгэж буйг ч эдийн засагчид хэлдэг. Зээл авахаар хүссэн хүмүүс банкны эдийн засагчийг тойглосоор нэлээд хэд хоногийг өнгөрүүлдэг нь ч нууц биш болжээ.
БАНК БУС САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГА
Банк бус санхүүгийн байгууллагууд ихэвчлэн цаг хугацааг хэмнэсэн, хүнд сурталгүй, ямар нэг бизнес төлөвлөгөө, төсөл, орлого зарлага шаардахгүйгээр орон сууц барьцаалсан зээлийг өдөрт нь, хашаа байшин барьцаалсан зээлийг 24-36 цагийн дотор олгодог байна. Тухайлбал, 30 сая хүртэлх төгрөгийн зээлийг 1-24 сарын хугацаатай, 3.5-3.3 хувийн хүүтэй байдаг аж. Тухайн зээл хүсэгч нь материалаа бүрдүүлж өгснөөс хойш ажлын 1-3 хоногт гардаг байна. Банк бус санхүүгийн байгууллага нь арилжааны банкнаас хүү харьцангүй өндөр ч иргэдийг чирэгдүүлэхгүй, цаг хугацаа алдахгүйгээр шийдвэрлэж байгааг худалдаачин Д.Нарантуяа хэлсэн юм. Тэрээр 10 сая төгрөгийн зээлийг хоёр өдрийн дотор гаргуулж авчээ.
ЛОМБАРД БА МӨНГӨ ХҮҮЛЭГЧ
Ломбардуудын хувьд иргэний үнэмлэх, барьцаалах эд зүйл байхад л хэдхэн минутын дотор зээл бүтнэ. Харин сарын хүү 8-18 хувь, хугацаа нь 7-30 хоног байх бөгөөд хэдэн ч удаа сунгуулах боломжтой. Үүний дараа мөнгө хүүлэгчид гэж бас бий. Тэд худалдааны төв болон захуудад ихэвчлэн ажилладаг тухай хүмүүс хэлж байлаа. Тухайлбал, нэг сая төгрөгийг 10 хувийн хүүтэй, 25 хоногийн хугацаатай авсан зээлдэгч өдөр бүр 44 мянган төгрөг төлөх ёстой. Бага хэмжээний мөнгийг банкнаас бусад газраас авах нь илүү амар байдаг тухай иргэд хэлж байсан юм. Гэвч хүү нь өндөр, ашиг байхгүй ч амь тариа болж чаддаг ажээ.
БАНКНЫ ЗЭЭЛ УРТ ХУГАЦААНД ХОЁР ДАХИН НЭМЭГДДЭГ
Арилжааны банк бусад зээлийн байгууллага шиг, ломбард шиг үйлчилгээ үзүүлдэг гэдгийг эдийн засагчид, судлаачид хэлдэг. Тодруулбал, 20 сая төгрөгийн зээл авсан иргэн сард 527 мянга 236 төгрөг төлөх бөгөөд хүү нь 500 мянган төгрөг болж байна. Зээлийн хугацаа 10 жил буюу 120 сар гэж тооцвол 43 сая 268303 төгрөг төлөх тооцоо гарч байгаа юм. Эндээс харахад тухайн иргэн арилжааны банкнаас авсан зээлээ хоёр дахин нугалж төлөх нь. Мөн 20 сая төгрөгтэй дүйцэх валютын зээл авсан иргэний зээлийн тооцоог сонирхлоо. Иргэн Г.Сүрэн 2013 онд 20 сая төгрөгийн зээлийг ам.доллараар авчээ. Тухайн үед валютын ханш 1380 төгрөг байж. Харин одоо 1812 төгрөг болсон байна. Нийт 14689 ам.долларын зээлийг 10 жилийн хугацаатай авчээ. Тэрээр 28 мянга 179 ам.долларыг 10 жилийн дараа төлж дуусна. Энэ нь мөн л хоёр дахин өсгөн төлж буй дүн. Валютын ханшийн өсөлттэй холбовол энэ дүн хэд дахин нэмэгдэхийг таашгүй. Сард 235.83 төлдөг бөгөөд өнгөрсөн баасан гаригт 427 мянга 324 төгрөг төлжээ. Харин өнгөрсөн жил ханш өсөхөөс өмнө 325 мянга 445 төгрөг төлдөг байв.
Ийнхүү тооцоо хийхэд арилжааны банкууд мөнгө хүүлэгчдээс төдийлөн ялгарах онцлоггүй мэт харагдаж байна. Харин албаны хүний хэлж буйгаар валютын ханш, инфляц өндөр байгаа үед зээлийн хүү буурах үндэслэл байхгүй аж. Тиймээс арилжааны банкууд өрсөлдөх чадваргүйдээ бус эдийн засгийн таатай нөхцөл бүрдэхгүй байгаагаас зээлийн хүүг бууруулах боломжгүй байгааг эх сурвалж хэллээ. Арилжааны банкны өрсөлдөх чадвар, зээлийн хүүгийн бууралт зэрэг нь гаднаас орж ирэх банкнаас хамааран буурах боломжтойг судлаачид хэлсэн. Энэ нь эрх ашиг нь хөндөгдөх заримын эсэргүүцэлтэй тулгарч байгааг ч тэд хэлж байна. Арилжааны банкны хүү буурах боломж нь тэдний өрсөлдөх чадвартай холбоотой аж. Өрсөлдөх чадваргүй юу эсвэл хүсэхгүй байгаа юу гэдгийг цаг хугацаа харуулна. Харин тэд ломбард болон мөнгө хүүлэгчдийн тоо өсөхөд нөлөөлсөн гэв үү.
