Ж.ЦОГЗОЛМАА
УИХ-ын энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад Шилэн дансны тухай хуулийн төсөл багтсан. Үзэгддэггүй, харагддаггүй бүхнийг ил болгож, дарга, төсвийн мөнгөөр гадаад, дотоодод аялж зугаалагчид болоод татвар төлөгчдийн мөнгөөр тансаглагчдыг байх, суух газаргүй болгоход энэ хууль чиглэжээ. Хууль хэрэгжвэл яамд, Тамгын газраас өгсүүлээд төсөвт байгууллага бүхэн иргэдэд данс, тооцоогоо тэг ч үлдээлгүй тайлагнаж, эргэлзээ гэдэг зүйл үгүй болох юм гэсэн.
Энэ хуулийг ярьж эхлэхээс өмнө Монголын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар хөндөх зүйл их байна. Төсөв, мөнгөний зарцуулалтаа тайлагнадаг байгууллага манайд ховор. Даатгалын компаниуд болоод хэдэн банк л компанийн засаглалыг хэрэгжүүлж, харилцагчдадаа тайлангаа улирал бүр хүргэдэг юм билээ. Үүнийг эс тооцвол төсвийн, эсвэл хувийн хэвшлийнхний дотор “Таны мөнгийг ингэж зарцуулсан. Ийм ийм хөрөнгө оруулалт хийлээ” гээд бариад ирдэг цаас үзсэн хүн байхгүй л байх. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд, иргэдийн татаас, хураамжаар санхүүждэг сууц өмчлөгчдийн холбоод, орон сууцны конторууд гэх тусгаар тогтносон хаант улсуудын хэрэм хаалт улам зузаарч байхад хууль хэрхэн хэрэгжих нь анхаарал татаж байна. Өнгөрсөн жилийн турш сууц өмчлөгчдийн холбоодын дарга нарын идсэн, уусан тухай маргаан бишгүй л гарсан. Уг нь хамгийн түрүүнд СӨХ-дод энэ шилэн данс гээч зүйл хэрэгжиж байж дараа нь улсын төсвийн том том байгууллагад үр дүнгээ үзүүлэх учиртай. Одоо хүртэл СӨХ-д нь төсвийн зарцуулалтынхаа талаар оршин суугчдадаа тарааж чадахгүй сууж байхад яам, Тамгын газрын дарга нар идсэн ууснаа цахим хуудастаа зураг хөрөгтэй нь дэлгээд тавих уу. Ёстой гонжийн жоо байлгүй. Жижгээсээ том хүртлээ шилэн биш ширмэн данстай явж ирсэн Монголд дээрх хууль батлагдлаа гээд олигтой өөрчлөлт гарах нь бас юу л бол.
Мөрөөдлийн чанартай, уриалгын шинжтэй гэж зарим хүн Шилэн дансны тухай хуулийг тайлбарлаж байна. Наанадаж иргэдийн нийгмийн даатгалд төлсөн шимтгэл юунд, хэрхэн зарцуулагдаж байгаа талаар мэдээлэл алга. Хоёр их наяд орчим төгрөг энэ санд байх ёстой ч улсын төсөвт цутгачихсан талаар УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар дэлгэн тавьж байлаа. Миний төлсөн мөнгө хэн гэдэг даргын өдрийн хоол, унах унаа болоод явж байгааг мэдэхгүй байхад шилэн дансны тухай үлгэр аргагүй л хол сонсогдож байна. Өнгөрсөн жил авлигатай, хөөсөрсөн төсөв гэж Засгийн газар баахан шоудсан. Барилгын тендерийг будлиулдаг, дундаас нь монждог хэргийн эздийг илрүүлнэ гэсэн яриа анх гэнэт гарсан шигээ гэнэт нам гүм болчихсон. Ийм байхад шилэн данс гэдэг ойлголт хөрсөн дээр буух цаг ойрхон гэхэд эргэлзэхээр.
Нээлттэй нийгэм форумаас Төсвийн ил тод, нээлттэй байдлын шуурхай мониторингийн тайланг өнгөрсөн оны хоёрдугаар сард тайлагнажээ. Ингэхдээ Засгийн газрын 29 тусгай сангийн 26-г нь сонгон авч судалжээ. Ингэхэд сангуудын цахим сайт, харгалзах яам, газруудын цахим сайтад тэдгээр сангийн төсөв хөрөнгийн зарцуулалтын мэдээллийг 2011 оноос хойш нэг ч тавиагүй байжээ. Эрх бүхий төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын яамдын төрийн нарийн бичгийн дарга, эсвэл бие даасан ажлын албатай бол сангийн захирлуудад шууд хандаж 2011-2012 оны эхний хагас жилийн төсөв хөрөнгийн орлого, зарцуулалтын тайланг төрийн бус байгууллага, судлаачид болон иргэд нягтлан үзэж дүгнэлт хийх боломж олгосон задаргаатайгаар хуульд заасан хугацаанд бичгээр өгөхийг тус форумаас хүссэн байна. Гэтэл ихэнх нь санхүүгийн тайлангаа өгсөн ч задаргаагаа өгөөгүй байх юм.
Ийм байхад Шилэн дансны тухай хууль батлагдлаа ч ойрын тав арван жилдээ хэрэгжинэ гэдэг юу л бол. Гадаад улсуудад иргэд нь төлсөн татварынхаа зарцуулалтыг аль ч яамны цахим хуудаснаас түвэггүй олж харж байна. Төлсөн даатгалын шимтгэл нь ч хэн нэг даргын гарын салаагаар урсаагүй гэдгийг баталсан олон хуудас санхүүгийн тайлан, задаргаа гэрийн хаягаар нь хүргэгдэж байна. Ийм жишиг Монголд тогтсон цагт л шилэн данс хэрэгжинэ найдъя.
