Эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор, Гавьяат эдийн засагч   

       Монголын нийгмийн тогтолцоо өөрчлөгдөж, зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжих  та­лаар 1990-ээд оны эхнээс хойшхи өнгөрсөн 20 гаруй жилд манайд зах зээлийн харилцаа төлөв­шиж, эдийн засаг, сан­хүүгийн гол гол үзүү­лэл­түүд нэлээд тогтворжиж, дундаж цалин хийгээд бодит орлого өсч, өмчийн олон хэлбэрт суурилсан цалин хөлсний систем бий боллоо. Манай эдийн засгийн өсөлтийн 60 гаруй хувийг хувийн өмч дээр суурилсан аж ахуйн нэгж хангаж байна. Цаашид ч хувийн секторын гүйцэт­гэх үүрэг улам нэмэгдэнэ. Улсын төсөв бүрдүүлэх, зарцуулах хуучин тогтол­цоог хальж, төсөв, татвар, гаалийн шинэ тогтолцоо бий боллоо. Банкны хоёр шатлал бүхий хөгжиж, төрийн өмч дээр суурилсан улсын даатгалын сис­темийг өөрчилж, хөрөн­гийн бирж байгуулагдан төрийн өмчийн үйлдвэ­рийн газрыг хувьчилж, хувьцааг хөрөнгийн бир­жээр дамжуулан худал­даа­лах эрх зүйн үндсийг бүрдүүлж, зохион байгуу­лалтын арга хэмжээ авсны үр дунд   санхүүгийн зах зээл хөгжих эхлэл тавигд­сан билээ.

Монголын нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн харилцаа гүнзгийрэхийн хэрээр амьдралаас урган гарч ирж байгаа асуудлыг практик төдийгүй онолын талаас нь сайн судалж, зөв шийдвэрлэх шаардлага тавигдаж байна. Нөгөө талаар дэлхийн засаг даяарших үйл явц гүнз­гийрэх тусам манай улсын үндэсний эдийн засаг, дотоод зах зээлийг нэг талаас хамгаалах, нөгөө талаас олон улсын хамтын нийгэмлэгийн хүрээнд өөрийн гэсэн орон зайгаа олж аван дэлхийн ул­суудтай харилцан ашиг­тайгаар хамтран ажиллах арга замыг ч зөв сонгох шаардлага зүй ёсоор та­вигдаж байна. Төрөөс эдийн засгийг зохицуулах арга хэлбэрийг боловс­ронгуй болгох шаардла­гатай болж байна. Олон улсын тавцан дээр ул­сынхаа нэр хүндийг дээш­лүүлэхийн тулд зээлийн рейтингээ дээшлүүлэх олон улсын хэмжээнд нийт­лэг мөрддөг стандарт, үзүүлэлтүүдэд хүрэхийн төлөө эрчимтэй ажиллах нь чухал болж байна.

Манай нийгмийн өмнө тулгараад байгаа эдгээр болон бусад асууд­луудыг ул үндэстэй, зөв шийдвэрлэхэд эрдэм шин­жилгээ, судалгааны бүтээл, эрдэмтдийн санал бодол чухал үүрэгтэй билээ. Манай шинжлэх академийн ихэнх хүрээ­лэн, институтууд  ямар нэгэн хэмжээгээр зах зээ­лийн эдийн засгийн хөгж­лийн чиг хандлагыг ба­римтлан зах зээлийн нийг­мийн хөгжилтэй хөл ний­лүү­лэн хөгжихийн төлөө чармайж,  судалгаа, шин­жилгээний ажлаа үргэл­жилүүлэн явуулж, улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулж байгаа нь  сай­шаалтай хэрэг. Гэвч шинж­лэх ухааны нэг гол салбар болох эдийн зас­гийн чиглэлээр манайд судалгаа, шинжилгээний дорвитой ажил хийгдэж чадахгүй байна. Би энд эдийн засаг судлалын шинж­лэх ухааныг хөг­жүү­лэх асуудлыг товч хөн­дөх гэсэн юм. Социа­лизмын үед манай ШУА-ын дэргэд Эдийн засгийн хурээлэн ажиллаж тухайн үеийн нийгмийн тогтол­цооны хэрэгцээ, шаард­лагын дагуу эрдэм шин­жил­гээний ажлууд хийж байсан. Мөн зарим яам, тусгай газрын дэргэд хүр­тэл эрдэм шинжилгээний институт ажиллаж, эдийн засгийн тодорхой асууд­лаар судалгааны ажил хийж байсан түүхтэй.

Шинж­лэх ухааны нэг гол салбар болох эдийн зас­гийн чиглэлээр манайд судалгаа, шинжилгээний дорвитой ажил хийгдэж чадахгүй байна.

Харин 1990-ээд оны эхээр Эдийн засгийн хүрээлэнг татан буулгаж, МУИС-ийн  сургуулийн Эдийн засгийн сургуульд үүргийг нь шил­жүүл­сэн  байдаг юм.  Энэ шийдвэрийг гар­гахдаа их, дээд сургуулиудыг тү­шиг­лүүлэн эрдэм шин­жил­гээний ажлыг явуулах чиглэлээр манай шинж­лэх ухааны байгуулла­гуудыг өөрчлөн зохион байгуулахаар төлөвлөж байсан гэж би хувьдаа бодож, энэ санааг дэмжиж байсан юм. Гэвч манай шинжлэх ухааны байгуул­лагын сүүлийн 20 гаруй жилийн хөгжлийн явцаас харахад бүтцийн өөрчлөл­тийн энэ замыг сонгоогүй болох нь тодорхой байна. Иймээс шинжлэх ухааны байгууллагын өнөөгийн зохион байгуулалтын бүт­цийг боловсронгуй болгох зорилтын  дагуу шинээр байгуулж, улсын хэм­жээнд судалгаа, шинжил­гээний ажлыг явуулах үүрэг бүхий  эдийн засаг судлалын хүрээлэнг ши­нээр зохион байгуулж ажил­луулах нь зүйтэй санагдана. 

Академич Т.Намжим, П.Лувсандорж, Б.Энх­түвшин, Т.Дорж, С.Ням­загд гээд манай нэртэй эдийн засагч, эрдэмтдийн мэдлэг боловсролыг ашиг­лаад залуу эрдэмтэн, эдийн засагчдын мэдлэг боловсролд тулгуурлаад эдийн засаг судлалын ажлыг зохион байгуу­лалтад оруулах нь чухал байна. Төрийн шинжлэх ухааны бодлого боловсруулах үүрэгтэй Боловсрол, шинжлэх ухааны яам юм уу манай ШУА-ын тэргүүлэгчдийн газар санаачлагыг гартай авч ажиллах юм биш үү. Төр, засгийн газрын зүгээс ч эдийн засаг судлалыг сэргээн хөгжүүлэхэд зориуд анхаарч, дэмжлэг үзүүлмээр байна. Манай ШУА-ын ерөнхийлөгч, дэд ерөнхийлөгч нар хоёулаа эдийн засгийн эрдэмтэн шүү дээ. Эдийн засаг судлалыг хөгжүүлэх асуудлыг тэд анхаарах учиртай.

Сүүлийн жилүүдэд гадаад орнууд болон дотоодод манай олон залуу эрдэмтэн эрдмийн зэрэг хамгаалж, бүтээл туурвиж, асуудалд олон ургальч үзлээр хандан чөлөөтэй сэтгэн өөрсдийн  санал бодлыг дэвшүүлж байна. Тэдгээрийн оюуны потенциал, мэдлэгийг улс орны хөгжлийн шаардлагын  дагуу ашиглах ажлыг зохион байгуулалтад оруулмаар байна. Нөгөө талаар нийгмийн эдийн засгийн сэтгэлгээг хөгжүүлэхэд шинжлэх ухааны байгууллага, тухайлбал эдийн засаг судлалын хүрээлэн чухал үүрэг гүйцэтгэх естой.

Манай улсын эдийн засаг түргэн хурдацтай өсч, зах зээлийн харилцаанд шилжих үйл явц гүнзгийрэхийн хэрээр практикиийн төдийгүй онол, арга зүйн талаас судалж, шийдвэрлэх ёстой олон асуудал гарч байна. Эрдэс баялгийн нөөцөө түүхийгээр нь гадагш гаргахад тулгуурласан Монгол Улсын хөгжлийн өнөөгийн загвар хэр үр өгөөжтэй вэ гэдэг асуудлаас авахуулаад эдийн засгийн өсөлтийн оновчтой загварыг бий болгох, улсын төсвийн төсөвлөлтийг сайжруулах, хөдөлмөр цалин хөлсний оновчтой тогтолцоог бий болгох, ядуурлыг бууруулах,  хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэх, улс орон нутгийн төсвийн харилцааг боловсронгуй болгох замаар орон нутагт эрх мэдлийг шилжүүлэх, төрийн мөнгөний бодлогын боловсронгуй болгох, валютын ханшийн бодлогыг оновчтой болгох, нийгмийн даатгалын тогтолцоог өөрчлөх, санхүүгийн болон үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн чиглэлийг зөв тогтоох, санхүүгийн зах зээл дээр арилжаалагдаж байгаа үүсмэл хэрэгслүүдийн үр дүнг тооцох, хяналтын системийг бий болгох, манай эдийн засгийг хямралаас хэрхэн хамгаалах гээд олон асуудлыг  шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судлах шаардлагатай байна. Манай улсын нийгэм-эдийн засгийн хөгжлийн өнөөгийн шаардлагаас урган гарч байгаа эдгээр болон бусад олон асуудлыг онолын хийгээд практик талаас нь судалж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хариу өгөх, дүгнэлт гаргах нэг гол талбар нь эдийн засгийн хүрээлэн мөн.