Б.СОЛОНГО
Өрнөдөөс гаралтай эдийн засгийн хямрал өдгөө дэлхийг яг л аалзны тор шиг хэрж байна. Евро бүсийн хямралыг шийдэх оновчтой бодлого боловсруулж чадахгүй бол Герман улсыг холбооноос гарахыг сануулсан хатуухан үг хэвлэлээр “ниссээр”. Гэвч Грек, Португаль зэрэг өрөнд баригдсан орнуудын гол санхүүжүүлэгч болсон Германыг бүсээс гаргахад тийм ч амар биш гэсэн дүгнэлт ч байна. Хямралын гол буруутан болсон Евро бүсийнхэн болон АНУ-ын иргэдийн худалдан авах чадвар буурч, тэр хэрээр бараа бүтээгдэхүүний эрэлт багассан нь дэлхийн бусад хүчирхэг орнуудыг ээлж дарааллан хөлдөө чирч эхэллээ. Хямралд өртөгсдийн дунд нэр нь хараахан бичигдээгүй байсан Өмнөд Солонгос, Япон зэрэг Азийн томоохон эдийн засагтай улсууд мөн л сөхөрч эхэлжээ. Гадаад, дотоодын зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ суларснаас Өмнөд Солонгосын хөрөнгө оруулалт царцанги байдалд орж, мөн л хямралын шуурганд ганхаж байна. Японы Засгийн газар улсынх нь эдийн засаг хоёр улирал дараалан буурсан үзүүлэлттэй гарсан тухай мэдээлэв. Ийнхүү дэлхийн гурав дахь том эдийн засгийн өсөлт удааширч байгаа нь Азийн эдийн засагт түгшүүрийн харанга дэлдэж эхэлснийг санууллаа. 2008 оны эдийн засгийн хямралыг давгүй туулаад гарчихсан Хятад улс бууж өгснөө мэдэгдсэн. Америк, Европыг бүтээгдэхүүнээр хангадаг тус улсын хувьд худалдан авагчид нь ядуурсны улмаас мөн л хэцүүхэн байдалд ороод байна. Тэр дундаа Хятадын ган үйлдвэрлэлийн салбар бүрэн зогсолтод орж, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт, бөөгнөрөл дээд цэгтээ хүрчээ. Хэдийгээр банкууд хөрөнгө оруулж байгаа ч гангийн эрэлт огцом буурч, үйлдвэрүүд нь 1.9 тэрбум юанийн алдагдал хүлээгээд байгаа талаар мэдээлж байсан. Хятадын гангийн салбарын хямрал дэлхийн зах зээлд ашигт малтмалын, тэр дундаа нүүрсний үнийг огцом унагасан билээ. Томоохон улс орнуудын нэг нэгнээ мөрлөн унагаж буй хямралын сүлжээнд уул уурхайдаа хэт найдсан манайх мэт жижиг улс нь өртчихөөд байх юм. Экспортынх нь 70 орчим хувийг дангаараа эзэлдэг нүүрс, зэсийн үнэ дэлхийн зах зээлд хэдийнэ савлачихаад байхад манайх ажиг ч үгүй суусан. Татварын орлого нь бүрдэхгүй, аж ахуй нэгжүүд нь мөнгөгүй, улсын төсөв нь алдагдалтай гараад байхад хямралд өртөхгүй юм шиг л байв. Хоёрхон бүтээгдэхүүнээс хамааралтай улсын эдийн засгийг хэрхэн зөв залуурдах бодлого өнөө хэр нь гарсангүй. Гэтэл цаана чинь хямрал хэдийнэ ирчихэж. Үндэсний статистикийн хорооны мэдээлснээр манай улсын гадаад худалдаа 1595.6 сая ам.долларын алдагдалтай гарч өмнөх оныхоос 30 хувиар өссөн байна. Өнгөрсөн оны долдугаар сард манай улс экспортоос 348.9 сая ам.долларыг халаасалж байсан бол энэ оны долдугаар сард 285 сая ам.доллар болж буурсан байна. Улмаар өнгөрсөн сард ердөө 167.9 сая ам.доллар олжээ. Хилийн боомт дээр тонн тутамдаа 50-60 ам.доллараар хямдарсан нүүрс манай улсын экспортын 44 хувийг дангаараа эзэлдэг. Тэгэхээр нүүрсний наймаанаас олох орлого ингэж унах нь хэдийнэ тодорхой байлаа. Гэсэн ч зэс, нүүрсээс хамааралтай улсын төсвийг хамгаалах бодлого алга л байна.