Монголчууд ноолуураа биржээр арилжаалдаг болоод сар гаруй хугацаа өнгөрчээ.  Энэ хооронд 800 гаруй тонн эл түүхий эдийг зах зээлийн үнээр эздэд нь хүргэжээ. Өчигдөр тус бирж Архангай, Хөвсгөл аймгийн ноолуурыг 62-64 мянган төгрөгөөр хэлцэл хийлээ. Арил­жааны мэдээг тэр дор нь орон нутаг, малчдад хүргэдэг аж. Биржийн арилжаа ажлын таван өдөр 11.00-12.00 цагт үргэлжилдэг. Гэхдээ зарим малчны захиалсан үнэ зах зээлийн ханшаас хол давдаг нь арилжаанд оролцох боломжгүй бол­годгийг зарим брокер хэллээ.

БИРЖЭЭР АРИЛЖААЛААГҮЙ НООЛУУРЫГ ЭКСПОРТЛОХГҮЙ

Өнгөрсөн онд манай улс урд хөрш рүү 600 гаруй тонн ноолуур гаргажээ. Харин үндэсний үйлд­вэрүүд 1200 тонныг цуг­луулсан байна. Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамны тооцоолж буйгаар өнгөр­сөн жилийн монгол ямааны гарцаас 3200 тонн ноолуур дутаад байна. Энэ жилээс бирж ажиллаж эхэлснээр хичнээн тонн ноолуур хаашаа явсан нь тодорхой болох юм. Бирж үүдээ нээснээр үндэсний үйлдвэрүүдийн захиалсан түүхий эдийг саадгүй нийлүүлэх зам бий болжээ. Монголын зах зээл дэх ноолуурын ний­лүүлэлт баруун аймгуу­даас бүрддэг. Зүүн гурван аймаг, Төв, Дорноговь, Дундговийн ноолуур цай­вар өнгөтэй үнэд хүрдэг ч нийт ноолуурын 30 хувийг эзэлдэг байна. Биржид захиалсан аймгийнх нь ноолуур хэд хоног дараал­лан орж ирэхгүй бол тухайн газруудын түүхий эд буруу гараар одож буй гэсэн дүгнэлтийг тэн­дэхийн­хэн өгөөд байна. Зарим өдөр 1.5 тэрбум төгрөгийн ноолуур худал­даж авах санал ирсэн ч  500 сая төгрөгийн ноолуур зарах тохиолдол гардаг байна. Энэ түүхий эдийн арилжааг зүүн бүсийн гурван аймаг гэхгүйгээр улсын хэмжээнд зохион байгуулах шийдвэрийг салбарын яамнаас гарга­сан. Мөн Гаалийн ерөн­хий газар биржээр арил­жаалаагүй угаасан, сам­на­сан ноолуурыг хилээр гаргахгүй байх үүргийг Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамнаас авчээ.

Д.Мандалбаатар: НООЛУУРАА АРИЛЖВАЛ ТАТВАР ТӨЛӨХГҮЙ 

Хөдөө аж ахуйн бир­жид 30 гаруй брокерын компани арилжаа хийж байна. “Ханбүргэд Хэн­тий” компанийн брокер Д.Мандалбаатараас зарим асуултад хариулт авав.

-Брокероор дамжуулж ноолуураа арилжаалснаар үйлчилгээний төлбөрт хэдэн төгрөг төлөх вэ?

-Арилжаанд орж байгаа ноолуураас татвар авдаггүй. Биржээр дам­жуулж ноолуур арилжсан тохиолдолд үнийн дүнгийн 0.3-0.6 хувийг биржид үйлчилгээний шимтгэл гэж төлөх юм. Мөн зуучилж байгаа брокер ийм хэмжээний төлбөр авдаг. Тэгэхээр нийт зарах ноолуурынхаа нэг хувьтай тэнцэх хэмжээний мөн­гийг биржээр үйлчлүүлсэн хөслөнд төлнө.

-Малчид арилжаанд хэрхэн оролцох вэ?

-Аймаг болгонд бир­жийн төлөөлөл, брокерын гишүүн байгаа тэднээр дамжуулаад хувь хүн, байгууллага Санхүүгийн зохицуулах хорооноос зөв­шөөрлөө авсан брокерын компанид хандаж дансаа нээлгэж, гэрээ хийнэ. Тэгээд л малчны өмнөөс тухайн брокерын ажилтан ноолуурыг нь зарж өгнө. Харин малчид аймгийн­хаа итгэмжлэгдсэн агуулахад түүхий эдээ хүлээлгэж өгнө.

-Арилжаанд үндэсний үйлдвэрүүд хэр оролцож байна вэ?

-Үндэсний томоохон компаниудаас захиалга ирдэг. Малчдад үндэсний үйлдвэрлэгчдэд ноолуураа шууд зарах боломж бас бий. Ноолуурын үйлд­вэрүүд эцсийн бүтээг­дэхүүн үйлдвэрлэдэг гэдэг утгаараа биржээр дамжин арилжаа хийх шаардлага­гүй. Хуульд зааснаар ан­хан шатны боловсруулалт хийн ноолуур экспортлох хүмүүст биржээр дам­жуу­лан арилжах нөхцөлийг тавьж байгаа.

-Арилжаанд ноолуурын үнийг хэрхэн тогтоодог вэ?

-Хүмүүс ноолуур авах, зарах саналаа компьютерт оруулна. Зарах гэж  байгаа саналд дуртай үнээ хэлж болно. Зах зээлийн, нөх­цөлт гэсэн хоёр янзын захиалга өгөх боломжтой. Тэрийг нь бирж дээр гар­гахдаа авах, зарах захиал­гын дундаас бодож үзээд хамгийн  их хэмжээний бүтээгдэхүүн арилжаалс­наар нь тогтооно. Тухайл­бал, 62 мянган  төгрөгөөр хамгийн их буюу хоёр тонн гаруй ноолуур зарлаа гэхэд тухайн өдрийн зах зээлийн үнэ болчихож бай­гаа юм. Харин 61 мян­ган төгрөгөөр зарах санал өгсөн хүний ноолуур 1000-аар ахиу зарагдаж байна гэсэн үг. Биржийн компью­теруу­дад арил­жаа­ны захиалгын бүрт­гэлийн программ суулга­сан. Орон нутгаас энэ программ дээр захиал­гаа шивээд явуулахад нийс­­лэлд байгаа бро­керууд захиалгыг нь 11.00-12.00 цагийн хоо­ронд шивж оруулдаг. Захиал­гын цаг  дуусан­гуут  дуудлага худалдаа­гаар үнийг нь бодоод тогтоодог.

Б.Буянхишиг: МАХНЫ ҮНЭД ЧЕНЖҮҮД НӨЛӨӨЛӨХ БОЛОМЖГҮЙ БОЛНО

Хөдөө аж ахуйн биржийн Клиринг, төлбөр тооцооны албаны захирал Б.Буянхишигээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Хөдөө аж ахуйн бир­жийн дараагийн үйлчилгээ юу байх вэ. Энэ талаар ямар төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна?

-Түүхий эд бол том зах зээл. Ноос, ноолуур гэхэд жилдээ  330 тэрбум төгрөг болдог гэсэн тооцоо бий. Үүнийг зохион байгуу­лалт­тайгаар зах зээлд  оруулаад банкны системээр дамжуулж төл­бөр тооцоог нь хийвэл манай  эдийн засагт өгөөж­тэй. Ноо­луурын арилжааг үргэлж­лүүлээд ирэх зунаас ноосны арил­жааг хйихээр төлөвлөж байна. Одоо дотоод систем, программ дээр ажиллаж байгаа. Мөн махыг Хөдөө аж ахуйн биржээр арилжих талаар ярилцаж байгаа. 1-2 жи­лийн дараа махыг биржээр арилжих төлөв бий.

-Махыг биржээр арилжс­наар ямар өөрчлөл­түүд бий болох бол?

-Манхы чанар, үнэд өөрчлөлт гарна. Амьд малын арилжаа гэж 800 гаруй тэрбум төгрөгийн маш том зах зээл бий. Амьд малын зах зээлийн үнээс хамаарч махны  жижиглэнгийн үнэ зөв тогтож эхэлнэ. Мах бэлт­гэлийг үйлдвэрийн аргаар стандартын дагуу хийвэл чанарт бас нэг ахиц гарна. Мөн хянах, шаардлага тавих боломж гарч ирнэ.