Ж.ЦОГЗОЛМАА

БОРООТОЙ ХОТООС ЯМАР ЧИМЭЭ ИРЭВ?

Лондон хотноо Мон­голын хөрөнгө оруулалтын талаар бизнесмэнүүд хэ­лэлцүүлэг өрнүүлж байна. Засгийн газрын бонд гар­гаж, дэд бүтцийн чамгүй төслүүдийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө “цүнхэлсэн” шинэ цагийн Улаанбаатар гадаадаас мөнгө татах “соронз” нь болох гарц хумигдаж эхэлсэн хэмээн тэд үзэж байгаа юм. “Хө­рөнгө оруулалт нь “царц­сан”-ы дараа монголчууд уурхайчдад дахин хандлаа” гэсэн нийтлэлийг “Рой­терс” цахим хуудсандаа нийтэлжээ. Оюутолгой байр­наасаа хөдлөх үү, Таван­толгой гацаанд орсон уу гэсэн асуулт ха­риултаа хүлээж байгаа боло­хоор Лондоны энэ уулзалт ойрын өдрүүдийн гол сэдэв байх төлөвтэй.

“Монголын Хөрөнгө оруулалтын шинэ хууль гадаадын хөрөнгө оруу­лагчдын итгэлийг сэргээ­хэд чухал түлхэц болно” хэмээн дээрх нийтлэлд онцолсон байлаа. Өнгөр­сөн онд манай улс дахь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 17 хувиар буурч 3.9 тэрбум ам.долларт хүрсэн юм. Засгийн газар өнгөрсөн жил нүүрсний болоод зэсийн томоохон төслүүдийг хойш тавьсан нь үүнд нөлөөлсөн байж мэдэх. “”Рио Тинто”-той үүсгэсэн маргааныг хэд­хэн долоо хоногийн дотор шийдвэрлэж чадна гэдэгт Засгийн газар итгэлтэй байсан” хэмээн Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд О.Чулуунбат хэллээ. “Сүүлийн зургаан сар бид эдийн засгийн өсөлт хэр­хэн уруудаж буйг харлаа. Шалтгаан нь мэдээж, га­даадын шууд хөрөнгө оруу­лалт буурсантай хол­боотой. Тиймээс бид шинэ хуулийн төсөл боловс­руулсан. Бид Монголын ирээдүйн төлөө гадаадын хөрөнгө оруулагчдад тогт­вортой, тунгалаг орчныг санал болгох мэссэжийг илгээхийг хүсч байна” гэж О.Чулуунбат хэлжээ. Монголбанкны ерөн­хийлөгч Н.Золжаргал “Олон хөрөнгө оруулагч бидэнд хуулиа өөрчлөхийг санал болгодог” гэж “Ройтерс”-т ярьсан байна. Монголын шинэ ханд­лагыг хүлээж буй дэлхийд өгөх хариулт нь энэ хур­лаас гарах болохоор удахгүй батлагдах Хөрөнгө оруулалтын шинэ хууль чамгүй ач холбогдолтой байх нь. “Бүх зүйл мар­гааш шийдэгдчихнэ гэж үү, үгүй. Гэхдээ энд ярь­сан зүйлс гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтад хариу өгөхөд тусална, бас над шиг хөрөнгөө өсгөх сонирхолтой хүмүүст ч тусална” гэж “Firebird Management”-ийн сангийн менежер Жэймс Пассин хэлжээ.

ШИНЭ ХУУЛЬ БА БОДИТ БАЙДАЛ

“Төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг стратегийн, стратегийн бус гэж ангилж өгсөн ганц хуулиас болоод гадаадын хөрөнгө оруулалт саараад байгаа юм биш” хэмээн Сангийн сайд Ч.Улаан хэлсэн. Түүнтэй адил саналтай байгаагаа зарим эдийн засагч илэрхийлж байна. Оюутолгой гуравхан жилийн дотор Монголын эдийн засагт зургаан тэр­бум ам.доллар “цутга­чих­сан”-ы дараа түр завсар­ласныг нь шүүрч аваад мөнгөний урсгал саарлаа гэж шуугих нь өнгөц зүйл хэмээн шүүмжлэх хүн ч байна. Шинэ хууль хэрэгжсэнээр гадаадын хө­рөнгө оруулалт нэмэг­дэнэ гэдэгтэй О.Чулуунбат сайд санал нэгтэй байгаа юм. Гэвч шинэ хуулийг оновчтой болсон гэдгийн эсрэг байр суурьтай хү­мүүс бас бий. “Тогтвортой байдлын гэрээг гадаа­дын­ханд санал болгохдоо ор­доос нь хамаарч ялга­вартай хандах ёстой. Гэтэл шинэ хуульд энэ тухай хавтгайруулсан нь үн­дэсний эрх ашгаа гээсэн зүйл болоод байна” гэж эх сурвалж онцолж байна.

Хууль ярихтай зэрэг­цээд Монгол Улс уул уур­хайн хөрөнгө оруулалтын бодлогоо хэрхэн тодор­хойлох вэ гэсэн асуулт ургаад байна. Уул уурхайн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг боловсруулахаар ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Гэвч хоёр ч парламентын нүүр үзсэн бодлогын баримт бичиг одоо хэр нь батлагдсангүй. Ингэхээр үндэсний эрх ашиг хөндсөн, “захиалагчтай” лоббины хуулиуд олноор батлагдаж буй нь нууц биш юм. Эрх зүйн орчин сууринаасаа хэд дахин “нүүх” эрсдэлийг энэ бү­хэн бий болгож байна. Тухайлбал, Ашигт малт­малын тухай хуулийг 1994 онд анх баталснаас хойш гурван удаа өөрчиллөө, одоо дахиад өөрчлөхөөр зэхэж байна. Эцэст нь хүрз хатгахаар гарсан бизнесмэнүүд замынхаа дун­даас шантрах нь Монголд энгийн үзэгдэл боллоо. Ганц цооног өрөмдөхөд л хэдэн сая ам.доллар зарцуулдаг бо­ло­хоор эрсдэлтэй тоглоом. Зориг гарган орж ирж буй хувийн хэвшлийнхнийг урамшуулж, гадаад, до­тоодын гэлгүй ил тод бодлого хэрэгжүүлэх нь экспортод чиглэсэн эмзэг эдийн засгаа хөл дээр нь тогтоох “эм” гэдгийг Уул уурхайн үндэсний ассо­циацийн дэд ерөнхийлөгч Н.Алгаа хэлж байна. “Хамгийн гол нь уул уур­хайгаас орж ирж байгаа орлогыг Баялгийн сандаа хуримтлуулж, тэгш шу­дарга хуваарилалтыг бий болгох, тусгай зөв­шөөрлийг олгохдоо ил тод, тунгалаг засаглалаар ажиллах хэрэгтэй” гэж тэрээр онцлон тэмдэг­лэсэн юм. Өнгөрсөн оны эцэст нийт гадаадын хөрөнгө оруулалт дөрвөн их наяд төгрөг давсан байна. Улсын төсвийн тэн хагасаас илүү хэсэгтэй тэнцэх хэмжээний их мөнгө гадаадаас орж ир­сэн байна. Гэтэл мон­голчуудын хаагуур урс­чихсан болоод иргэн Дорж цалингаараа байр авч, хуримтлалаа хожмын өдөрт зориулан санас­наараа өсгөх эдийн засгийн эрх чөлөөг эд­лэхгүй байгаа нь эргээд л өнөөх үр ашиггүй бодлого, стратегитэй холбогдож байна. Засгийн газрыг тойрсон энэ долоо хо­ногийн маргааны үеэр Ерөнх­ий сайд “Таван­толгойг хамтраад босго­сон. Иргэддээ амласан нэг сая төгрөгөө өгөх гэж 350 сая ам.доллар зээлсэн. Тэрийг нүүрсээр төлөх гээд хүчрэхгүй байна. Оюу­толгой төсөл юу болсон билээ, 250 сая ам.долларыг хүүтэй урьд­чилж аваад иргэдэд бэл­нээр тараагаад дуусаа биз дээ” хэмээн ам алдса­наараа уул уурхай эдийн засгийн хөшүүрэг биш харин улстөрчдийн харцаар хэрхэн “хөглөрч” буйг хэлээд өглөө.

Энэ бүхний эцэст НҮБ-аас Монгол Улсад гадаадын хөрөнгө оруу­лалтын стратегийг санал болгосон байна. Эл саналд дурдсанаар Монгол Улс бодлогын шинэ зорилго, зорилтуудыг дэвшүүлэх, хөрөнгө оруулалтад хандах шинэ хандлага зэргийг эзэмших шаардлагатай. Монголчуудын хайгаад байгаа хөрөнгө оруу­лалтын орчин энд байна. Хэдэн уурхай нээгээд түү­гээрээ төсвөө түнтийл­гэснээ их юманд санах биш эдийн засгийг тэр чигт нь хөдөлгөж, эрс­дэлтэй нүүр тулж ашигт малтмал олборлохоор шу­луудсан хувийн хэвш­лийнхний оролцоог шин­гээсэн бодлого хэрэг­жүүлж байж хөрөнгө оруу­лалтын бодит үр ашгийн тухай ярьж болохоор байна. Их мөнгөний чимээ хаа сайгүй чих дэлс­сэн одоо болоод өн­гөрсөнд үндэсний эрх ашиг хэмээх ойлголт “гээгд­сээр” ирсэн юм. Зорилгоо мартсан хөрөнгө оруулалтын орчин амь бөхтэй байсаар ирсэн болохоор яах аргагүй ийм байдал газар авчихсан нь тэр. Шийдэл, шинэчлэлээ хүлээсэн энэ салбарт гэрэл хэзээ асах бол.