Ж.ЦОГЗОЛМАА 
“Чалко” “Рио тинто”-гийн 19,5 тэрбум ам.долларын гэрээ дуулиан тарьсан 2009 оныг уншигчид мартаагүй байх. Тэдний олборлолтыг Австралийн сөрөг хүчин хүчтэй эсэргүүцэж, хууль тогтоогчид нь хөрөнгө оруулалтын хуулиа дахин хэлэлцэхэд хүргэж байсан билээ. Олон нийтийн хараа хяналтыг үлэмж сайжруулж, үндэсний эрх ашгийг дээдлэх учиртайг сануулсан нь энэ бүхний шалтгаан байлаа.
Харин монголчуудын хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж юусан билээ. Ард түмний зөвшөөрлөөр асуудлаа шийдэх уриатай шинэ Засгийн газар маань зорилгоо биелүүлж чадаж байгаа болов уу. Гадаад хүн гэхээр ам.доллар шиг харагддаг байсан үе саяхан. Банкны эзэн эсвэл пүүсийн захирал гэж эндүү ойлгож, гадаадын хөрөнгө оруулалт гэхээр баахан хөөрцөглөдөг байсан нь тэр. Орчин цагийн даяарсан эдийн засаг тив алгассан мөнгөн урсгалын эх ундаргыг тодруулж бодит байдлыг монголчууд шилний цаанаас харахаа больж байна.
ГАДААДААС ХАМААРАЛТАЙ БАЙХ СОНИРХОЛ
Ардчилалтай золгосноос хойш зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн монголчуудад тогтвортой хөгжил хэмээх хоёр үг бас л шинэ ойлголт. Угтаа хөрөнгө оруулалт оновчтой байж гэмээнэ тогтвортой хөгжил ч бүрэн утгаараа хангагдах учиртай юм. Яг л бизнесийн эргэлтийн мөнгө байнга урсан орж ирж чадвал данс нь улайчихалгүй ашгийн эрэлд гарч болохтой адил. Монгол дахь үйлдвэрлэгчдийн дийлэнхийг ажвал арай ядан хөл дээрээ тогтож байгаа. Яагаад гэхээр бизнесийг дэмжсэн хууль тогтоомж, төрийн бодлого гэхээр олигтой зүйлгүй, татварын дээрэнгүй бодлоготой, харин гадаадын хөрөнгө оруулалт бараг тэр чигтээ уул уурхайд урсчихдаг. Манайхаас гаргадаг цөөхөн нэр төрлийн экспортын 80 хувийг нүүрс бүрдүүлдэг, тэр нь төсвийнхөө амин зуулга болдог. Өнгөрсөн хэдхэн хоногт Хятадын хил дээр манай нүүрс хэрхэн “хог” болж байгаагаас ганц “морьтой” эдийн засгийн гамшгийг харж болно. Монголын ашиг сонирхол Орос, Хятадынхаас давж болохооргүй гинжин хэлхээ бий болчихсон болохоор төмөр замын бодлого нь хөгөө чирж, үндэсний бүтээн байгуулалт гэгддэг алдарт “Энержи ресурс” хүртэл алдагдалд “хүлэгдээд” байна. Оросууд шатахууны үнээр дарамталж, Бээжин нүүрсний үнээр “шоглоод” ирэхээр л Монгол ийнхүү хөсөр хаягдаж байгаа юм. Гадаад ертөнцөөс ийнхүү хэтэрхий хамааралтай байх эрх ашиг үндэсний аюулгүй байдлаас дээр тавигдаж байгаад л хамаг учир бий. Аль ч парламентын үед энэ тухай ярьдаг, бичдэг байсаар ирсэн. Гэхдээ өөрчлөлт ирээгүй. Ингэхээр яах аргагүй үндэсний үйлдвэрлэл маань даргын илтгэлд үлдээд, Монгол гадаад эздийн харцаар хөдлөхөд хүрээд байна.
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ХОЁР ТУЙЛ
Ашигт малтмалын хуулийг өөрчлөх тухай яриа “сэдрэхээр” л гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хаврын синдром хөдөлчихдөг. Монголоос нүүнэ, явна, дахиад эргэж ирэхгүй гэж ааштай эхнэрийн дүрд тоглодог болоод удаж байна. Өөрсдийгөө чингэлэг дүүрэн мөнгө ачаад ирсэн юм шиг баашилна. “Энэ хөрөнгө оруулагч гээд байгаа хүмүүс чинь Монголын нэрийг барьж л мөнгө босгосон шүү дээ. Түүнээс биш ганц ам.доллар авчирсан юм байхгүй” гэж Байгаль орчны иргэний зөвлөлийн гишүүн Ч.Мөнхбаяр хэлсэн юм. Өнгөрсөн рүү эргэж харвал, 2008 онд дөнгөж хоёр ам.долларын ханштай байсан “Айвенхоу Майнз”-ийн хувьцааны ханш Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулагдсаны дараа 16 ам.доллар болтлоо өссөн жишээ байна. Оюутолгойн “тархи”-ны үүрэг гүйцэтгэх болсон “Рио тинто”-д л гэхэд гэрээ батлагдахаас жилийн өмнө “Чалко” 20 орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн юм. Хөрөнгө оруулагчийн талаар иргэдийн байр суурь хоёр туйлд хуваагдчихаад байгаагийн цаад учир энд байна. Өнгөрсөн мягмар гаригт “Блүүмберг”-ийн мэдээг үзэж суутал “Монгол Улсын эдийн засаг 2019 он хүртэл эрчимтэй өснө, шалтгаан нь зөвхөн Оюутолгой” гэсэн утгатай мэдээ урсаад өнгөрөв. Энэ мэссэж бол Оюутолгойн гэрээг өөрчлөх юм бол монголчууд хоосон хононо шүү гэснээс ялгаагүй сэрэмжлүүлэг болоод байна. Харин цаадуул нь өөрсдийгөө Америк тивийг нээсэн Колумбтай зүйрлэцгээж “бид л байгаагүй бол Монголыг хэн ч мэдэхгүй байсан” ухааны юм яриад сууж байна. Ийм л хоёр туйлд хүрээд байгаа болохоор Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын ашиг шим, үр дагавар, хэтийн төлөв нь өөрөө асуултын тэмдэг болчихлоо.
ЦАГААН ХЭРМИЙГ ДАВСАН БОДЛОГО ХААНА БАЙНА?
НҮБ-ын Худалдаа хөгжлийн бага хурлаас гаргасан “Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын бодлогыг хянан үзэх” тайланд дурдсанаар Монголыг хоёр салаа зам хүлээж байна. Нэг нь тогтвортой хөгжил, нөгөө нь баялгийн хараал. Эхнийхэд нь хүрэх хөшүүрэг бол эдийн засгаа олон морьтой болгох зөв бодлого, дараагийнхад нь “хальтарч” болох эсрдэл нь авлига, хээл хахууль. Өнөөдрийн байдлаар манай эдийн засагт Хятадын нөлөө хамгийн өндөр байгаа бөгөөд тэр нь нэг цул болоод зөвхөн уул уурхай тийш хандлагатай байгаа юм. “Үйлчилгээ, аж үйлдвэрийн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт маш бага байна. Бодлогын төвшинд эрс шийдэмгий яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол энэхүү тэнцвэргүй байдал нь нэмэгдэх хандлагатай байна” гэж тус тайланд дурдсан байлаа. Тиймээс НҮБ-аас бидэнд гурван зөвлөмж хүргүүлсэн нь, бусад салбарыг гадаадынхны анхааралд хүргэх, газар зүйн төрөлжүүлэлт хийж гадаадынхныг тэдгээрт татан авчрах, хамгийн гол зүйл нь хөрөнгө оруулагчдыг төрөлжүүлэх хэмээн онцолсон байх юм. Өөрөөр хэлбэл, Цагаан хэрмийн цаана гарч сэтгэхийг тэд бидэнд сануулаад байна.
Уул уурхайн эх орон гэгддэг Австрали улс нийтлэлийн эхэнд дурдсанаар ч тэр томоохон хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах бүртээ хөрөнгө оруулалтын хуулиа эргэн хардаг жишигтэй. Үндэсний эрх ашиг хэмээх гурван үгэнд эдийн засгийн төрөлжилт, баялгийн хараалын “вакцин” агуулагддагаас ийн ханддаг байж мэдэх. Харин манай улсын хувьд хөрөнгө оруулалтын стратеги гэхээр барьцтай бодлого одоо хэр нь үгүй байгааг НҮБ-ын эл судалгаанд тэмдэглэсэн байна лээ. Тэгэхээр Цагаан хэрмээс цаадахыг харахгүй л бол шинэ ертөнц Монголыг таван ханатад амьдарч, мориор ажилдаа явдаг гэсэн “тасарсан” ойлголтоосоо салахгүй нь. Эцэст нь монгол хүн цалингаараа амьдарч, хүссэн бизнесээ эрхлэх эдийн засгийн эрх чөлөө сэдвийн гадна үлдэх гээд байна.
