Ж.ЦОГЗОЛМАА
Энэ сарын 31-нд нийслэлчүүд төмөр хөлгөө “чөдөрлөж”, төв зам цэлийх амралт тохионо. Хөдөлгүүрийн чимээ хэсэгхэн холдох энэ өдрийн хүндтэй зочин нь Японы Ерөнхий сайд Ш.Абэ байх юм. Улаанбаатарын “нойрон” дунд туучаад өнгөрөх энэ айлчлалыг угтсан мэдээллүүд дэлхийн хэвлэлийн хуудаснаа хэдийнэ шуугиулаад эхэлжээ. Эзэн хааны ордон үе, үеийн Ази дахь айлчлалаа Бээжингээс эхлүүлдэг бичигдээгүй хууль тогтоод байсан ч энэ удаа Монголыг тэргүүн ээлжиндээ тавьсан нь учиртай хэмээн тал бүрийн шинжээчид анхаарлаа хандуулаад байна. “Жи жи пресс” агентлагийн дамжуулснаар хоёр орон ховор металлын олборлолтод хамтрахад саналаа илэрхийлэх нь энэ айлчлалын үр дүнг тодорхойлох аж. Энэ зуур наран улсын судлаачид Номхон далайн ёроолоос ховор металлын томоохон орд илрүүлснийг “Ройтерс” мэдээлэв. 5800 метрийн гүнээс олдсон энэхүү үүц нь Хятадынхаас 30 дахин өндөр агууламжтай байсан нь шинэ мэдээ болоод байна. Энэ ашигт малтмалын 90 хувийг дангаараа Бээжин хангадаг нь нэг ёсондоо ганц тоглогчтой зах зээлийг бий болгоод байгаа. Хэн хүнгүй энэ ашигт малтмалд ийн хошуураад байгаагийн шалтгаан нь өндөр технологи үйлдвэрлэхэд гол түүхий эд нь болдгоос тэр.
Мартагдах шахсан Дорноговийн Лугийн гол хийгээд Өмнөговийн Хотгорын ордын сэдэв дахиад сөхөгдөх нь. Учир нь энэ ордууд дэлхийн шинжлэх ухаанд ч гүйцэд судлагдаагүй энэ металлыг агуулж буйгаараа содон. Лугийн голын хувьд солонгосууд ирж судалсан судлаагүйгээс эхлээд хаанахын ямар компани ашиглах талаар маргаан урт настай үргэлжилж байна. Иймд энэ удаад японууд Лугийн голын асуудлыг нэг тийш болгоход нэмэртэй шийд гаргана хэмээн судлаачид найдаж байна. Анх энэ ордыг 1998 онд судалж эхэлсэн ч лиценз нь хаана, хэнд байгаа нь тодорхойгүй болчихоод байгаа юм. Энэ ордын тухайд Геологи уул уурхайн сайд асан, доктор Ч.Хурц “Тэр үед Монголын янз бүрийн нэртэй компани үүсэн гарч, Монгол Улсын геологийн санд байсан онц нууц материалыг өөрсдөөр нь судлуулж, өөрсдөөр нь лиценз бичүүлээд, халааслаад, өнөөдөр зараад сууж байгаа хүмүүс ч бий” хэмээсэн юм. Гэвч өнөөдрийг хүртэл газрын ховор металлыг биш харин алт, зэс, нүүрсний тухай яриа төр, засгийн хүрээнд өрнөж байна. Лугийн гол болоод бусад байршилд байгаа энэхүү нэн ховор ашигт малтмал ярианы сэдвээс гадуур өнгөрөөд байгаа нь нууц биш. Зориглон араас нь хөөцөлдөлгүй хашилтанд үлдээсэн энэ сэдэвт салхи оруулах эзэд нь энэ удаа тодорно хэмээн үзэх хүн олон байна.
МАНАЙ УЛСАД ГАЗРЫН ХОВОР ЭЛЕМЕНТИЙН 246 ОРЧИМ ИЛЭРЦ БИЙ
Өнөөдрийн байдлаар манай улсад ховор шорооны элементийн орд бүхий таван томоохон орд бий. Нийт 246 орчим ховор элементийн илэрц манай улсад бий гэсэн тооцоо байдаг. Хүдэр дэх газрын ховор шорооны элемент нь агуулгаараа дэлхийд өндөрт тооцогдох баян эрдэсжилттэй. Газрын ховор шорооны элементэд лантанийн бүлгийн 20 гаруй, церийн бүлгийн 10-аад элемент хамаарах бөгөөд тэдгээрийн мөн чанар, ашигтай сайн талуудыг нь хүн төрөлхтөн бүрэн дүүрэн нээж илрүүлээгүй аливаа хэрэгцээ, хэрэглээний түүхий эд болгон ашиглах технологи нууц хэвээр байгаа юм. Тийм учраас сансрын технологи, электрон-техникийн үйлдвэрлэл, плазмын металлургийн технологи гүнзгий нэвтэрч, шинэ өвөрмөц шинж чанарыг агуулсан металлын хайлш, түрхэц бэлдмэл, нийлэг бүтээгдэхүүн бий болгох боломжид XXI зууны гэгдэх эдгээр металлыг ашиглах юм. Стронци, европи хэмээх элементийн хайлш, түрхэцийг ашиглан өнгөт телевизорын дэлгэцээс ялгарах рентген соронзон хэлбэлзлийн туяанаас хүний нүд болон эд эсийн хордлогоос хамгаалж байна. Ниоби ба церийн хайлшаар галд тэсвэртэй ган үйлдвэрлэн сансрын хөлгийн гадаргуу бүрхэвчийг үйлдвэрлэж байна. Ниоби элемент зөвхөн 30 гр-ыг нэг тонн ганд нэмэлт болгон хийхэд мөсөн далайн гүнд шумбах атомын хөдөлгүүрт хөлгийн гадаргуу бүрхэвчийг хийхэд тэнд мөсдөлт үүсдэггүй орчин болох жишээтэй.
ХЯТАД ДҮРЭМТЭЙ ТОГЛООМ
Дээр дурдсанчлан Цагаан хэрмийн эзэд манай гаригийн ховор элементийн нийлүүлэлтийн 90 хувийг хангаж байгаа. Анх 1800-гаад онд шинжлэх ухаанд танигдсан энэхүү элементийн тоонд 17 металл багтаж байна. Хаа сайгүй илрэл нь гарсаар байгаа газрын ховор элементийн нийт нөөцийн тэн хагасаас илүү нь Хятадын хилийн гадна байгааг сүүлийн үеийн судалгаанууд харуулаад байгаа. Тэгсэн хэр нь Бээжин энэ зах зээлийн гол тоглогч хэвээр байгаа нь Лондон, Сидней, Вашингтоны толгойн өвчин болоод байна. “Хятадад үйлдвэрлэв” номд дурдсанаар бол бизнес эрхлэх, шилдэг бүтээгдэхүүн гаргахын тулд гадаадын компаниуд хаана ч амсахааргүй хүнд бэрхийг Бээжинд л туулдаг. Ажиллах хүчний хийгээд их мөнгөний илүүдэлд орчихоод байгаа болохоор юуг л бол юуг ухаж, угсарч чаддаг нь энэ тоглоомынх нь боломж болдог биз. Дэлхий нийтэд энэ металлын экспортоо гэнэт хязгаарласан Хятадын бодлого 2010 оны гол шуугиан байлаа. “Далласан газар нь ил гарч, далайсан газар нь далд орно” гэгчээр гадаад зах зээл луунуудын эрхшээлд байж, аргадах зөөллөхийг хослуулж байгаа нь энэ.
ЯАГААД МОНГОЛ ГЭЖ?
Ерөнхий сайд Ш.Абэ Хятадыг алгасч Монголд буудаллана гэсэн мэдээ гарсан нь тэгтлээ гайхахаар зүйл биш хэмээн тайлбарлах хүмүүс ч бий. Өндөр технологийн өлгий болсон энэ нутгийн эзэд Хятадаас ховор металлын хэрэгцээгээ бараг л бүрэн хангадаг гэхэд болно. Энэ сарын дундуур “Ройтерс”-ийн мэдээлснээр тэд Филлипинд газрын ховор элемент гаргаж авах үйлдвэр байгуулахаар болжээ. Ирэх жил үүдээ нээх энэ үйлдвэр нь өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг нь хангахад нэмэртэй. Хөгшин тивд хямрал нойтон хамуу шиг “наалдчихаад”, хэрэглэгчдийнх нь хэтэвч улам бүр нимгэрсээр байгаа нь экспортод эдийн засгаа даатгасан Япон улсын хувьд сорилт болоод байгаа. Автомашин, электрон хэрэглэл гээд хамаг л өндөр технологийн бүтээгдэхүүнийг сорчлон бүтээдэг тэд Вьетнам, Энэтхэг, тэгээд одоо Филлипинд түүхий эдийнхээ үүцийг зэхэж байна. Харин манай улсын хувьд Японтой энэ салбарт хамтарсан туршлага арвин. Өнгөрсөн 2010 оны сүүлчээр тус улсын өмнөх Засгийн газрын тэргүүн Наота Кан манай Ерөнхий сайдтай Нью-Йоркт уулзах үеэрээ ашигт малтмал, дэд бүтэц болон бусад салбарт хөрөнгө оруулалт хийх, газрын ховор элементийг ашиглах чиглэлд хамтран ажиллахаар ярилцсан нь бий. Энэ хүрээнд наран улсын судалгааны баг Монголд ирсэн. Бас ажиглалтын хиймэл дагуулаа манай улсад худалдаж, шинэ орд илрүүлэхэд ханцуй шамлан дэмжихээр болсон удаатай.
Тэгэхээр энэ удаагийн Ш.Абэгийн айлчлал эхэлсэн ажлаа дуусгах алхам нь байхыг үгүйсгэх газаргүй. Өөрөөр хэлбэл, удтал унтаа байдалд байсан Дорноговийн Лугийн гол хийгээд Өмнөговийн Хотгорын ордыг “сэрээх” илгээмжийг Токио илгээсэн нь энэ байж мэдэх.
