Ц.МЯГМАРБАЯР
Монголын 500 гаруй геологич салбарынхаа тулгамдсан асуудлыг ярилцаж цаашдын бодлогоо тодорхойллоо. “Монголын геологи хайгуул 2013”сэдэвт энэхүү чуулганы үр дүнг төр, засагт уламжилахаар тогтлоо. Ерөнхий сайдын зөвлөх, Монголын үйлдвэрлэлийн геологийн холбооны ерөнхийлөгч Д.Бат-Эрдэнэ, Уул уурхайн яамны Стратеги бодлого төлөвлөлтийн газрын геологийн бодлогын хэлтсийн дарга Б.Баатарцогт, “Магма майнз” компанийн захирал Э.Мөнхбат нарын саналыг сонслоо.
-Лиценз олголтыг зогсоосон нь геологийн хайгуулыг багасгасан гэж үзэх хүмүүс байна. Үүнд та ямар хариулт өгөх вэ?
-1997 оноос хойш хайгуулын 4000 лиценз олгосноос одоо 2000 болж хумигджээ. Ерөнхийдөө 17 жил задгай байлаа. Төрийн бодлогоор зохицуулах нь зүйтэй. Засгийн газраас геологи, ашиглалтын ажлыг бодлогоор хумьж байна. Нөгөө талаар Голланд өвчин үүсч эхэллээ. Ийм учраас геологийн ажлыг хумьсан. Гэхдээ мэргэшсэн, санхүүгийн чадвартай, хариуцлага хүлээдэг компаниудыг дэмжих хэрэгтэй байна. Тайлан бичиж өгсөн хэрнээ газар дээр нь шалгалт хийхэд геологийн ажил хийж буй ул мөр байхгүй, эзэн нь олдохгүй, хуурамч тайлан бичих нь олширлоо. Нэг нэгнээ мэхлэх, гадны компанид хуурамч орд зарсан тохиолдол ч их гарч байсан. Энэ нь хүмүүсийн гарт олон лиценз тарж чанаргүй олон компани үүссэнээс үүдэлтэй. Үүнийг зогсоох цаг нь болсон. Юуг, хэнтэй, яаж хайхаа улс өөрөө мэддэг болох нь хамгийн чухал.
-Геологичдод хангалттай ажлын байр байна уу?
-Улсын төсвөөр хийх ажил эрс нэмэгдэж байна. Харин геологичдыг дахин сургах мэргэшүүлэх ажил дутагдаж байна. Мөн гадаадын уул уурхайн компанид ажиллаж, туршлага судлах хэрэгтэй. Монголд геологичид олширсон. Гадаадын компаниудад хээр ажиллах геологичид дутмаг байдаг. Тэгэхээр сайн геологичдоо тийш нь явуулах талаар анхны алхмуудаа хийсэн.
-Эдийн засгийн чадавхтай, хайгуулын ажил нь амжилттай хэдэн компани байна вэ?
-Геологийн ихэнх компани үйлчилгээний байгууллагууд. Өөрөөр хэлбэл, лицензтэй компанийн ажилд туслан гүйцэтгэдэг. Санхүүгийн чадвартай, өөрийн гэсэн баазтай 30 гаруй компани тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байна. Бусад нь хоёр гуравхан хүнтэй, зөвхөн тайлан бичдэг. Лиценз олширсон учраас компаниуд ажлаа мэдэхгүй, ачааллаа даахгүйгээс тайлангаа сайн геологичоор хөлсөлж бичүүлдэг. 2000 лицензид тийм хэмжээний тайлан бичих хэрэгцээ байгаа.
-Энэ жил долоон тэрбум төгрөгийг зөвхөн зураглалын ажилд зориулахаар боллоо. Хайгуулын ажилд төсөв баталаагүйг юу гэж ойлгох вэ?
-Хайгуулын ажилд төсөв батлаагүй. Долоон тэрбум төгрөгийг улсын төсвөөр хийгдэх зураглалын ажилд зориулна. Зураглалын ажлын явцад орд олдох магадлалтай бол түүнд хөрөнгө оруулж хайгуулыг гүн хийх шаардлагатай. Томоохон орд болохын цагт хувь эзэмших боломжтой болно. Хуулийн төсөлд шинээр заалт оруулж байгаа. Энэ бол бусад улс оронд байдаг түгээмэл заалт.
Уул уурхайн яамны Стратеги бодлого төлөвлөлтийн газрын Геологийн бодлогын хэлтсийн дарга Б.Баатарцогт:
Үнэлгээ ӨгӨх судалгааг 2016 он гэхэд 40 хувьд хҮргэнэ
-Геологи хайгуулын зураглал хийхэд хэрхэн анхаарч байна вэ?
-Шинэчлэлийн Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт геологи хайгуулын салбарт 1:50000 масштабтай геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлыг 40 хувьд хүргэж геологийн алба байгуулж, бэхжүүлэх зэргээр хэд хэдэн бодлогын чанартай асуудлыг хэрэгжүүлэхээр болсон. 1:50000 масштабтай эрлийн ажил зураглал хийнэ гэдэг нь зөвхөн гадаргуугаас хэдэн чулуу дээжилж үзэх биш ерөнхий эрлийг давхар хийдэг. Тухайн талбайд байгаа ашигт малтмалыг судалж үнэлгээ өгч хэтийн төлөвтэй, тодорхой илрэл байх магадлалтай тохиолдолд өрөм тавьж, геофизик, геохимийн судалгаа бүгдийг хамаруулна. Өнөөдөр ийм төрлийн судалгааны ажил Монгол орны нийт газар нутгийн 30 орчим хувь нь бүрхэгдсэн байна. 200 мянганы масштабтай зураглал бол маш тойм зураг. Геологийн салбар 70 гаруй жил хөгжиж байхад ашигт малтмалд үнэлгээ өгөх судалгаа 30 хувьд хийсэн гэдэг хангалтгүй. 2016 он гэхэд 40 хувьд хүргэх зорилт тавьж байна. Арван хувьд хүргэнэ гэдэг маш том ажил.
-Тэгвэл томоохон орд илрүүлэх боломж хэр байна вэ?
-Нөөц боломж байгаа. Өмнө нь эрэл судалгааны ажилд төсөв хуваарилдаг байсан.Ирэх жилүүдэд орд болох ашигт малтмалын хайгуульд төсөв зарцуулах төлөвлөгөө бий. Мөн геологийн судалгааг дагнан хийж мэдээлэл боловсруулдаг алба байгуулахаар болж байна. Боловсруулсан мэдээлэл дээр тулгуурлан хэтийн төлөв бүхий талбайг шинжлэх ухааны үндэстэй ялгаж тогтооно. Тогтоосон талбай дээр хөрөнгө зарж орд бий болгож улмаар эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах зорилготой. Геологийн албыг шинжлэх ухааны академийн эрдэмтдээс бүрдүүлнэ. Эрдэс, баялгийн мэргэжлийн зөвлөлд тэднийг татан оролцуулж байна. Эрдэс, баялгийн хүрээлэнтэй хамтран ажиллаж байна.
-Эрх зүйн шинэчлэл хийж чадаж байна уу?
-Ашигт малтмалын ордын нөөцийн ангиллыг олон улсын жишигт дүйцүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна. Энэ хүрээнд олон улсын нөөцийн хороонд гишүүнчлэлтэй болох зорилт тавьсан. Ингэснээр монгол хүний хийсэн ажил дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөх бололцоо нээгдэнэ гэсэн үг. Монгол хүн нөөцийн тайланг Австрали, Канадын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрүүлнэ. Нөгөө талаас гадаадын компанийн хийж байгаа ажил Монгол Улсад хүлээн зөвшөөрөгдөж дүйцэх бололцоо нээгднэ. Хоёр талдаа урсгал бий болгосноор Монголын геологичид дэлхийн төвшинд үнэлэгдэнэ.
“Магма майнз” компанийн захирал Мөнхбат:
ГЕОЛОГИ ХАЙГУУЛЫН ТУСДАА ХУУЛЬТАЙ БОЛМООР БАЙНА
-Чуулганд ямар асуудал түлхүү яригдаж байна вэ?
-Геологийн холбооноос геологи хайгуулын бодлогыг тодорхой болгож, геологийн судалгааны тухай хуулийг тусад нь гаргах хэрэгтэй байна. Чуулганд оролцогчид үзэл бодлоо хуваалцаж нэгдсэн нэг зүйл дээр тогтох хэрэгтэй.
-Геологийн суурь судалгааны боловсруулсан хуулийн төсөл бий юу?
-Боловсруулсан хуулийн төсөлд геологийн талаар тусгасан зүйл бага байдаг. Нэр томъёон дээр гардаг. Судалгааны хэсэгт товч дурдаад өнгөрдөг. Ихэнх нь уул уурхай, кадастарийн асуудлыг тусгадаг. Уул уурхай, кадастарын, геологийн хайгуулын тусдаа хуультай байх шаардлагатай. Геологи гэхээр эрж хайж орд олдог мэтээр ойлгодог. Геологи орчны болоод палентолги, бүх салбарыг хамарсан судалгаа хийдэг. Тэгэхээр бие даасан тусдаа хуултай болох зайлшгүй шаардлагатай. Чуулган болгон уриалга гаргаж эсвэл ажлын төлөвлөгөө ярьдаг. Харин бодлогоо тодорхойлдоггүй. Монголын геологийн холбоо эрх зүйн орчин, төрийн зохицуулалт, боловсон хүчний бодлого, техник технологи, арга аргачлал, хариуцлага зэрэг үндсэн асуудлыг тодорхой болгох байр суурьтай байна. Байгаль орчин, орон нутгийн оролцоо геологийн салбарын бүтэц зохион байгуулалт, боловсон хүчнээ яаж чанаржуулах зэрэг үндсэн зарчмуудыг тодорхой болгосон урт, дунд хугацааны хөтөлбөрүүд хэрэгтэй байна.
