Ж.ЦОГЗОЛМАА
Дунд сургуулиудад 1997 оноос эхлэн хэрэглээний эдийн засаг гэх хичээлийг төсөл болгон зааж эхэлсэн ч нэг их удаагүй юм. Хязгааргүй хэрэгцээг хязгаарлагдмал нөөц бололцоогоор хангах нь сампин сугавчлахын үндсэн зорилго гэдгийг арван жилийнхэнд ойлгуулах онцгой ач холбогдолтой энэ хичээл одоо сураггүй болжээ.
Адам Смитийн үл үзэгдэх гарын онолоор төрийн оролцоо өчүүхэн төдий, харин зах зээл өөрөө үнээ тогтоох хууль үйлчилдэг эдийн засгийн ухааныг сурагчдад олгох бэлтгэл уг нь тэр байлаа. Ингэхээр монголчуудын эдийн засгийн ухааны мэдлэг валютын ханшаас эхлээд олон зүйлд чамлалттай үлдсэн нь суурь боловсролын тогтолцоотой ч холбоотой байж мэдэх.
Үнэ гэгч эдийн засгийн “дэгдэмхий бодис” хуурай өвсөнд шүдэнз зураад хаясантай адил нүд ирмэхийн зуур тарж, түгэх хэв шинжтэй. Тэнд өсчээ гэсэн бол энд ялгаагүй л байдал үүснэ. Хачирхалтай нь, манай оронд бараа бүтээгдэхүүний ховор, элбэгээс үл шалтгаалан үнэ тогтож байна. Хараажаар, хоёрхон сая хүнээсээ хорь дахин олон малтай боловч махны үнэ тэрбум илүү иргэнтэй Хятадынхаас нэг их ялгаа алга. Тэнд ганц кг мах төгрөгөөр бол 10 мянга бол манайд түүнээс 1000 төгрөгөөр л хямд. Энэ утгаар Улаанбаатарын зах дээр Адам Смитийн биш харин дэлхийд танигдаагүй онол үйлчлээд байх шиг. Малчид өдөрт хэдэн зуун машинаар мах ачиж ирээд байгаа хэр нь ганц сая гаруй иргэнтэй нийслэлийн хэрэглээг хангаж үл барна. Гайхамшиг гэхээс өөр юу хэлэхэв. Эдийн засгийн хөгжлийн сайдаасаа авахуулаад эрдэмтэн судлаачид нь хүртэл хариултгүй болоод одоо махны ченж хятадуудад хэргийн эзний гуншинг тохох гэж оролдох болсон. “Үнэрч хүн өөрөө” гэдэг дээ, төр зах зээлийг зохицуулна гэсэн шинэ онол зохиочихсон ч юм билүү.
Инфляц гэж бас нэг дэггүй нөхөр бий. Тэрээр цалингаараа бор ходоодоо болгодог энгийн нэгнийх нь хэтэвчийг хоосолдог бол бийлэгжүү бусдад нь өгөөж болох жишээтэй. Энгийнээр тайлбарлавал төгрөгийн бяр чадлын хэмжүүр нь юм. Үндэсний мөнгөн тэмдэгт маань сульдаад суугаад эхлэхээр нь бид инфляц өслөө гэж дуу алдацгаадаг. Төгрөг хойморын суудлаа ногоон эсвэл улаан царайтай “хүн”-д тавиад өгчихвөл банкны зээл, хадгаламжийн хүү өөдөө цойлно. Бас үйлчилгээ, татвар, бараа бүтээгдэхүүний үнэ хүртэл өснө. Яагаад гэвэл төгрөг тэдний хэрэгцээг хангаж чадахгүй болчихоор үүнээс өөр сонголт зах зээл дахь тоглогчдод үлдэггүй учраас тэр. Ядууд нь хатуу, чадууд нь зөөлөн араншингаа инфляц яруу тодоор ингэж л харуулдаг. “Инфляц сар бүр өсч байна” гэж Үндэсний статистикийн хорооны Макро эдийн засгийн статистикийн газрын дарга Б.Бадамцэцэг хэлсэн юм. Гэхдээ гол үзүүлэлт бол, бид 40,9 сая мал тоолуулсан нь өнгөрсөн оныхоос 4,6 саяар нэмэгдсэн үзүүлэлт боловч махны үнийн өсөлт өнөөх төгрөгт нойтон хамуу шиг наалдсан хэвээр байгаа нь энэ. Гэхдээ Засгийн газар үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээ амлаад хэд хэдэн ажил хийгээд байна. Монголбанктай хамтран нөөцийн мах бэлтгэх компаниудад хөнгөлөлттэй зээл олгохоос энэ ажил нь эхэлж байгаа гэнэ. Угаасаа нэр муутай нөөцийн махыг гял цал чанартай болгоно гэдгээ Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайд мэдэгдэж, өөрийн биеэр шалгалт хийснээ ч зарласан. Гэхдээ л өнөөх мах нь алаг цоог байгааг иргэд эхнээсээ шүүмжилж байгаа. Л.Түдэвийн “Оройгүй сүм” романы эхэнд гардаг шиг шатам халуун элсэн говьд хур орсон ч төдөлгүй ууршдагтай адилаар нөөцийн махны нийлүүлэлт нийслэлчүүдийн хэрэгцээний хаана ч хүрэхгүй байгаа юм. Үнийн араас хөөцөлдсөн Засгийн газрын хөтөлбөрийн нэг хэсгийн үр дүн ийм байна.
Яруу найраг, уран зурагт гоо сайхныг магтан дуулдаг бол улстөрчид сонгууль бүрийн өмнө үнийн тухай шүлэг зохиох нь холгүй явдаг нь жам юм шиг болсон. С.Баярын таван төгөлдөршил, үе дамжсан Засгийн газрын өөр өөр нэртэй хөтөлбөрүүдэд үнэ гээчийн араас хэрхэн зууралдаж, хөөцөлдөж буйгаа дурдсан боть шиг болтлоо зузаарсан илтгэл, тайлан, судалгаануудаас их юм алга. С.Зоригийн хэргийг илрүүлнэ гэж худал амладаг шигээ үнийн өсөлтийн үнэнийг олно гэдэг дашин шог болох шив. Инфляц өсдгөөрөө өсч, тоо ярьсан мэдээнүүд хэвлэлийн хуудсанд үлдэнэ. Хэргийн эзэн, хэнгэргийн дохиур нь харин “Икс” ноёнтой болоод л үлдэнэ.
