-Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг ил болгоё-

Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Пет­ро Чайна Дачин Тамсаг” ХХК-ийнхан дураараа дур­гиж хууль дү­рэмд захи­рагдахгүй байгаа төдий­гүй олборлосон тосоо хя­налт­гүй­гээр зөөж авч байна. Энэ бүхэн Монголын төр, засаг, хууль, хяналтын бай­гуул­лагынх­ны хараа хяналтаас ан­гид байгаа тухай манай со­нин цуврал нийтлэлээ­рээ гаргаж тавьсаар бай­гаа билээ.

Тэгвэл манай нийтлэ­лийн дараагаас эхлэн газ­рын тосны болон боловс­руулах үйлдвэр барих ту­хай унтаа болоод учир дутагдалтай байсан асууд­лыг бага ч атугай ярьж эхэллээ. Үүний нэг илрэл нь саяхан УИХ-ын дарга З.Энхболд тэргүүтэй аж­лын хэсэг зүүн аймгуудад ажиллах явцдаа “Петро Чайна Дачин Тамсаг”-ийн үйл ажиллагаатай нэ­лээд лавхан танилцсан явдал юм. Тэнд болсон ярианаас үзэхэд  өнгө төрх өөрчлөгдсөн мэт. Ол­борлогч компани долоон жилийн өмнө Засгийн газ­рын хэрэгжүүлэгч агент­лаг Газрын тосны газартай “Бүтээгдэхүүн  хуваах гэрээ”-г байгуулсан гэдэг. Гэтэл уг гэрээг одоо на­рийн мэдэж тайлбарлах хүн олддоггүй. “Гитле­рийн цахилгаан дайны төлөвлөгөө” гэгчтэй адил нууцын зэрэглэлтэй юм шиг байгаа юм. Уг гэрээнд заасан нэг тодорхой зүйл нь Бичигтийн боомт хүр­тэл хар зам тавих үүрэг гэрээ ёсоор “Петро Чайна Дачин Тамсаг”-т ногдож байгаа. Гэтэл одоо хүртэл уг замыг тавиагүй өдөрт 80-100 машинаар газрын тос зөөж боомт хүртэл 30 гаруй салаа зам гаргаж бэлчээр нутгийг сүйтгэ­сээр байна. Өмнө нь Мэ­нэнгийн тал, Тамсагийн сав газрын байгаль орчинд хохирол учруулсныхаа тө­лөө “Петро Чайна Дачин Тамсаг” компанийнхан 1.3 тэрбум төгрөгийг нөхөн төлөх тухай шүүхийн эц­сийн шийдвэр гарсан. Гэ­тэл тэр шийдвэрийг өнөөг хүртэл биелүүлээгүй бай­гаа. Нэг эх сурвалжийн мэдээлснээр шүүхийн шийд­вэр гүйцэтгэгчид тус компанийн данснаас 100-хан сая төгрөг гаргуулж, нэг дансыг хаасан гэж дуулдсан. Инээдтэй хэрэг биз. Монголын шүүх хүр­тэл гадныханд үйлчилдэг болсон гэсэн үг үү. Нэгэн үе 1998 оноос хойш олбор­лосон 5.3 сая баррель неф­тиэс нөхөн төлбөр авах тухай хэлэлцэж байснаа яасан нь мэдэгдэхгүй чи­мээ тасарсан байх юм.

Мөн олборлосон бү­тээг­дэхүүний 40 хувийг хятад компани хайгуул олборлолтынхоо зардалд, үлдсэн 60 хувийг 60:40 гэсэн хугацаагаар хоёр тал хувааж хүртэх тухай заа­жээ. Гэтэл гэрээний энэ заалт чухамдаа хэрхэн биелж байгааг манайханд хэлэх хүн байхгүй л байна. Яагаад гэхээр Ашигт малт­малын тухай хуульд бай­даг олборлогч бүтээгдэ­хүү­нээ борлуулах эрхтэй гэсэн нөгөө тэнэг заалт холбогдох байгууллага, хүмүүсийн хянах шалгах ажилд саад болж буй юм. Нөгөө талаар олборлоод экспортод гаргаж байгаа газрын тосыг хэмжих хэм­жүүр нь хилийн гадна буюу хүлээн авагчийн талд байдаг. Иймээс хэдийг олборлоод түүнийхээ хэ­дэн хувийг гаргаж байгаа талын тооцоо Монголын талд байхгүй. Хятадын талынхны амыг харж тэн­дээс өгсөн багцаа тоогоор ярьж байна. Ийм байхад “Петро Чайна Дачин Там­саг”-ийнхан урьдын да­вар­сан байдлаа давтаж байна шүү дээ. Тэд бид их хөрөнгө оруулсан. Түү­нийгээ нөхөн төлж чадаа­гүй байна. Тэгээд цаашид Монголын Засгийн газар, Газрын тосны тухай болон газрын тухай багц хууль­даа өөрчлөлт оруулаад авч буй татварын хэмжээг өс­гө­вөл бид төслөө зогсооно гэж айлгаж, дарамтладгаа сая бас л давтав. Олбор­лосноо хангалттай зөөж байгаа хэр нь Баян­хошуу­ны боомтын асуудлыг шийд­вэрлэж өгөөч гээд бүтээгдэхүүн хуваах гэ­рээг хэвээр нь үргэлжлүүл­нэ гэдэгт итгэж байна гэж ажлын хэсгийнхэнд тулга­сан байх юм. Үүнд УИХ-ын дарга ч тодорхой хариу хэлсэнгүй.

Энэ нь манайхны ха­рийнхны өмнө тал засч, дандаа бөхөлзөж байдаг дүр зураг бас ажиглагдсан гэж болно. Үүнээс үүдээд хэлэхэд “Петрочайна Да­чин Тамсаг” компанитай холбоотой асуудалд Мон­голын төр, Засгийн газар, хууль хяналтынхны хүч мөхөсддөг болсны цаана чухам хэний эрх ашиг бай­гааг илчлэх цаг болоод бай­на. Мөн тэр нууцын зэрэг­лэлд багтчихаад бай­гаа “Бтээгдэхүүн хуваах гэ­рээ”-г ил болгоё. Яагаад нууцын зэрэглэлд тэр гэ­рээг оруулсныгаа ч эрх мэдэлтнүүд тайлбарлах нь зүйд нийцэх биз ээ. УИХ-ын дарга З.Энхболдын хэлс­­нээс олзуурхууштай нь гэвэл “Цаашид гэрээ­гээр хүлээсэн үүргийнхээ дагуу замаа барихгүй бол тээвэр­лэлтийг зөвшөөрөх боломж­гүй. Хуулиа мөрдөх ёстой байтал ойр зуурын шалтаг шалтгаан ярьж болохгүй” гэсэн үгс бий. Цаашид газрын тосны асуудал ям­раар эргэхийг харж байя. Аж­лын хэс­гийнх­ний тэнд очсон үр дүн ямар байх бол...?