Б.СОЛОНГО

Дэлхийн банкны эдийн засагч Ш.Алтанцэцэгтэй эдийн засгийн төлөв байдал, цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Саяхан өнгөрсөн са­рын эдийн засгийн үзүү­лэлтүүдийг статистикийн хорооноос зарлалаа. Эдийн засаг харьцангуй сэргэсэн гэж байна. Гэтэл иргэд сар шинийн өмнө өндөр үнэтэй мах, гурилнаас болж бага­гүй бухимдсан. Таны бод­лоор эдийн засгийн төлөв байдал ямар байна?

-Өнгөрсөн оны эцсээр эдийн засгийн өсөлтийн хурд 12.3 хувь байсан. Энэ бол бодит өсөлтийн хэм­жээ.

Гэхдээ энэ өсөлтийг өмнөх 2011 оны 17.5 хувь­тай харьцуулахад хурд нь саарсан. Ялангуяа манайх шиг эдийн засаг нь ихээ­хэн улирлын шинж чанар­тай улсын хувьд хоёр гу­рав­дугаар улирал чухал байдаг. Гэтэл өнгөрсөн оны хоёр, гуравдугаар улиралд өсөлт нэлээд саарсан бай­далтай байлаа. Тиймээс нийт дүнгээрээ бидний хүлээж байсан үр дүн буюу 15-16 хувийн өсөлт гарсангүй. Гэхдээ энэ бол чамлахаар үзүүлэлт биш. Өсөлтийн­хөө хурдаар Мон­­гол Улс дэлхийд хур­дацтай хөгжиж буй ор­нуудын эгнээнд явж бай­гаа эдийн засгийн ерөн­хий багтаамж, хэм­жээ­гээрээ жижиг орнуудын тоонд л явж байгаа. Сая статистикийн хорооноос хийсэн мэдээллийг хара­хад нэгдүгээр сарын мак­ро эдийн засгийн ихэнх үзүүлэлтүүд эерэг байна лээ. Би үүнтэй санал нэг байна. Жишээлбэл, нэг­дүгээр сард инфляц хэ­дий­гээр 13 хувьтай гарсан ч өмнөх 2012 оныг 14 хувийн инфляцтай үдэж байсантай харьцуулахад буурсан буюу хандлага нь эерэг болж. Өнгөрсөн онд мөнгөний бодлогын хү­рээнд инфляцийг нэг оронтой тоонд барихаар зорьж байсан боловч тэр зорилт хэрэгжиж чадсан­гүй. Энэ  онд найман хувьд барина гэж байгаа нь маш зоригтой бас амаргүй зорилт л доо. Ийм зорилт тавьчихсан байгаа үед шинэ оныг 13 хувийн инф­ляцтай эхэлнэ гэдэг нь тийм ч таатай үзүүлэлт биш.  Хандлага нь буурч байгаа нь сайшаалтай боловч 10-аас дээш ху­вийн инфляц гэдэг үнийн өсөлт өндөр хэвээр байгааг харуулж байна. Хүнсний үнэ тэр дундаа махны үнийн өсөлт инфляцийн гол шалтгаан болоод бай­на.

-Монголбанкнаас мах­ны үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлж бай­гаа шүү дээ. Энэ яагаад нөлөөгөө үзүүлэхгүй байна вэ?

-Махны бодит нөө­цийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч эхэлсэн. Үнийг тогтворжуулах хө­төл­бөр арваннэгдүгээр сарын сүүлээр хэрэгжиж эхэлсэн. Өнөөдөр махны үнэ өндөр хэвээр байгааг харахад энэ хөтөлбөрийн үр дүн хараахан мэд­рэг­дэж эхлээгүй байна гэж дүгнэхээр байна. Магад­гүй хаврын ули­ралд, ялан­гуяа махны нөөц ходсдсон үед нөө­цөлсөн мах хэрэг болж, тогтворжуулах хө­төл­бө­рийн үр дүн гарах байх гэсэн хүлээлттэй байна. Ямартаа ч өвлийн хоёр сард гарт баригдах хэм­жээний үр дүнг ха­руулж чадаагүй л байна, хуга­цааны хувьд хөтөл­бөрийн үр дүнг дүгнэж хэлэхэд арай л эрт байна.

-Шинэ оны эхний нэг сард төсөв ашигтай гарсан гэж байна?

-Энэ бол онцгой үзэг­дэл биш. Жилийн эхний саруудад дандаа л эерэг байдаг. Төсвийн орлого орж ирэх голдрилоороо орж ирдэг. Эхний хоёр сард бизне­сийн арга хэм­жээнүүд идэвхгүй байдаг. Олох орлогынхоо хэмжээг тодорхой хэмжээгээр тө­лөвлөчихсөн байдаг. Ямар ч жилийн эхэнд орлого бол төлөвлөсөн хэмжээнээсээ илүүдэлтэй байдаг. Бид­ний хувьд хамгийн чухал үе гурав, дөрөвдүгээр са­раас эхэлнэ. Өнөөдөр төсөв илүүдэлтэй гарна гэдэг сайн хэрэг. Дүгнээд хэлэхэд оны эхний сарын гүйцэтгэл эерэг дүнтэй гарлаа гэдэгтэй санал нэг байна. Гэхдээ үлдсэн 11 сарын хугацаанд, ялан­гуяа дунд талын хэдэн сард нөхцөл байдалд ан­хаарлаа хандуулж, нарийн дүн шинжилгээ хийх хэ­рэгтэй байна.

-Тогтворжуулах хө­төл­бөрийн үр дүн гэж мэдээлж байна. Танайхаас гаргасан тайланд үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр нь төсөвт ачаалал болохыг онцолсон байсан?

-2013 оны төсвийг өн­гөр­сөн оны сүүлээр батал­сан. Тэр төсвийг харж байхад тэнцвэржүүлсэн алдагдлын хэмжээг энэ онд ДНБ-ий хоёр хувьд барина гэсэн зорилт тавь­сан байгаа. Төсвийн тогт­вортой байдлын тухай хууль бүрэн утгаараа хэрэг­­жиж эхэлсэн учраас ийм зорилт тавьсан. Яг энэ зорилтыг ямар орлого олж, ямар зарлага гаргах гэж байгаа юм бэ гэдэг талаас нь бид судалсан. Ингэхэд орлогын төсөөлөл нэлээд өөдрөг байдлаар гарсан байна. Оны сүүлийн хоёр гурван сард орлогын хомс­дол ажиглагдсан. Орло­гын гол эх үүсвэр болох нүүрсний экспорт буур­сан. Хэрэв нөхцөл байдал энэ онд хэвээр үргэл­жил­вэл орлогын хомсдол үүсч болзошгүй. Хоёрдугаарт, хэд хэдэн том зарлагыг батлагдсан төсөвт оруулаа­гүй. Эхнийх нь үнэ тогт­воржуулах хөтөлбөр, нийт үнийн дүн нь 720 тэрбум төгрөг. Энэ бол төсөв бат­лагдсанаас хойш гарсан шийдвэр. Дараагийнх нь 1.5 тэрбум ам.долларын бонд. Энэ бондын хүү батлагдсан төсөвт суусан боловч, бондын үнийн дүн төсөвт суугаагүй. Тэгэхээр энэ хоёр том зарлагыг төсөвт нэмж тооцвол оны эцэст төсвийн алдагдлыг хоёр хувьд барих зорилт эрс­дэлтэй харагдаж бай­на. Асар их хэмжээний орлого оруулж байж энэ зорилтыг гүйцээх байх. 2013 онд орлогын төлөв­лөгөөг өм­нөх оны бат­лагдсан төс­вөөс 28.9 ху­виар нэмж тооцсон байгаа. Харин зарлагаа 17.9 ху­виар нэмж тооцсон. Мэ­дээж орлогын тооцоолол төлөвлөсний дагуу байвал асуудалгүй. Харин шинэ оны эхний сарын байд­лаас харахад ямар эрсдэл байна вэ гэ­хээр орлого олж эхэлнэ гээд тооцчихсон Оюу­тол­гойн үйлдвэрлэл эхлээгүй байна. Гэтэл бид хоёр­дугаар сарын 1-нээс эхэл­нэ гэж тооцож байсан. Дээрээс нь “Эрдэнэс Та­ван­толгой” нүүрсний экс­портоо тодорхой хэмжээ­гээр зогсоочихлоо. Энэ бүхэн олно гэж тооцсон орлогын хэмжээнд нө­лөөлж таарна. Тэгэхээр дараа дараагийн саруудад энэ бүхнийг тусгасан байд­лаар төсвөө шинэчлэх болов уу.

-Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн тухайд ху­далдагч талд хөнгөлөлттэй зээл олгосноор инфляц буурах уу. Түр зуурын аргацаасан үйлдэл гэсэн шүүмжлэл байна?

-Өмнө нь дан ганц мөн­­гөний бодлогын хэ­рэгс­лүүдийг ашиглан инф­­ляцийг тогтоон барих арга хэмжээнүүд авдаг байлаа. Одоо бол бүтцийн тал дээр илүүтэй анхаар­сан үнэ тогтвор­жуулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа. Манай байгуул­лагын зүгээс энэ хөтөлбө­рийн үр дүн ямархуу байна вэ гэдэг дээр өөрийн бие даасан үнэлгээг хийж эх­лээд байна. Урьдчилсан байдлаар харахад хил дээрх төмөр замын дам­жин өнгөрүүлэх чадавхийг сайжруулах талаар авч хэрэгжүүлж буй арга хэм­жээнүүд их үр дүнтэй бай­на гэж бид харж байна. Дээр нь бусад үнийн дэд хөтөлбөрүүд бий. Одоогоор нарийн дүгнэлт өгөх бо­ломжгүй байна.

-1.5 тэрбум ам.доллар эдийн засагт орж ирсэн нь чухал биш, харин түүний нөлөө эдийн засгийг сэр­гээж байна гэнэ. Та ямар бодолтой байна?

-Өнгөрсөн оны эхэнд төсвийн алдагдлаа нэг хувьд барина гэсэн зорилт тавьсан. Гэтэл энэ оны босгон дээр энэ тоо долоо болж, төсвийн алдагдал өндөр хувьтай гарсан. Гол шалтгаан нь Монгол Улс руу орж ирж байгаа шууд хөрөнгө оруулалтын хэм­жээ багассан, дээрээс нь гадаад худалдааны нөхцөл муудсан. Тэгэхээр энэ хөрөнгө оруулалт хомсд­сон орон зайг бондын хө­рөн­гөөр нөхсөн. Бондоор хөрөнгө босгосон нь эдийн засаг, нийгэмд давуу тал авчрахын зэрэгцээ эрсдэл дагуулж байдаг. Маш их хэмжээний мөнгө ам дол­лар хэлбэрээр ороод ир­чихсэн гэдэг нь эргээд олон нийтэд доллар эл­бэгшиж, төгрөгийн ханш чангарах байх гэсэн хүлээлт үүсгэж байсан ч бодит байдал дээр энэ хүлээлтийг зөв удирдаж болоод л байна. Гэхдээ юу л байна мөнгө л байна гэсэн сэтгэлгээгээр хан­даж болохгүй. Нэгэнт мөн­­гөө олсон юм чинь аль болох ухаалгаар, үр ашиг­тай төсөлд зарцуулах ёс­той. Мөнгөний үнэ цэнэ гэж бий. Барьцтай, үлдэц­тэй юм болгож зөв төсөлд шингээх хэрэгтэй. Ингэж чадвал бондын хөрөнгө хэт халалт үүсгэхгүй, гаж нөлөө үзүүлэхгүй, эдийн засгийг маань дэмжиж үр дүнгээ өгөх боломжтой.

-Бондын мөнгийг зар­цуулж эхлээгүй байна. Менежментийг нь Мон­голбанк хийж байгаа. Энэ тохиолдолд хүүгийн дарамт хүлээхгүй гэж байна. Таныхаар боломжтой юу?

-Хүү төлөхгүй гэсэн юм байхгүй л дээ. Хүүг төлж л таарна. Босгосон хөрөнгөө зарцуулж эхлээ­гүй байгаа тохиолдолд хүүг ямар эх үүсвэрээс төлж байна, гадаад валютын цэвэр нөөцөөс төлж байна уу, эсвэл тодорхой хэм­жээний гадаад дотоод зах зээлд менежмент хийх замаар орлого олж байна уу гэдгийг харах хэрэгтэй.

-Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ ойрын үед сэргэх хандлага байна уу. Эдийн засгийн өсөлтийн хэмжээг танайхаас яаж таамаглаж байна?

- Дэлхийн Банкнаас Монгол Улсын эдийн зас­гийг 2013 онд 16.4 хувь өсөх болов уу гэсэн тооцоог хийсэн. Энэ тооцоогоо бид бас шинэчилнэ. Харин Засгийн газар 18.5 хувь гэж тооцоолсон. Аль алиных нь тооцоог харахад энэ онд эдийн засгийн төлөв байдлыг их сайхан өөдрөгөөр харж байгаа. Харин өнгөрсөн онд гадаа­дын шууд хөрөнгө оруу­лалт буурсан байдал энэ онд үргэлжилбэл яах вэ. Бидний зүгээс хөрөнгө оруулалт буурсныг дан ганц гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиас болсон гэж үзэхгүй байгаа. Хүн бүр мэдэж байгаа, Оюутолгойн бүтээн бай­гуулалттай холбоотойгоор өнгөрсөн жилүүдэд их хэм­­­­­жээний тоног төхөө­рөмж, хөрөнгө мөнгө орж ирсэн. Өнгөрсөн оны сүү­лийн улиралд бүтээн бай­гуулалт дуусаад ирэ­хээр нийт хөрөнгө оруу­лалтын хэмжээ нэлээд багасч ха­рагд­сан байх. Мэдээж хуу­лийн нөлөө байгаа байх, түүнийг үгүйс­­гэхгүй.

-Олон улсын эдийн засаг ямар байна, ялангуяа Хятадынх?

-Дэлхийн хөгжлийн төлөв байдлыг тодорхой­логч гол орнуудын зах зээлийг бид судалдаг. Хөрш орны эдийн засаг өнгөрсөн оны дунд үед нэлээд болгоомжлолтой байсан. Эдийн засгийн өсөлтийг нь 7.5 хувиар тооцоолж байсан бол хам­гийн сүүлийн тайлангаар энэ тоог өсгөж наймаас дээш гарах болов уу гэсэн хүлээлттэй байгаа. Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт тогтвортой, өндөр байна гэдэг нь бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлдэг манайх шиг улсад маш чухал. Тиймээс Хятадын эдийн засаг өндөр өсөлт үзүүлнэ, дотоодын түүхий эдийн эрэлт хэрэгцээ нь өнгөрсөн оных шиг зогсонги байдалд орохгүй байх болов уу гэсэн хүлээлттэй байна.