50 гаруй жилийн настай Дулааны гуравдугаар цахилгаан станцын үйл ажиллагаатай сэтгүүлчид танилцлаа. Дулааны цахилгаан станцууд ачааллаа дийлэхээ больж, алдагдалд орсон гэх асуудал сүүлийн хэдэн жил яригдаж байна. Гэвч тус салбарын асуудалд төдийлөн анхааралгүй явсаар энэ жилээс нийслэлчүүд цахилгаанаа хязгаарлуулж, өвлийн хүйтэнд халаалтгүй болж, хот хөлдөх эрсдэл үүсээд байгааг албаныхан учирлаж байна. Энэхүү цахилгаан станц үйл ажиллагааны хувьд 13 зуух, есөн турбин генераторуудтай. Үүнээс нэг турбиныг 2015 онд шинэчилсэн. Харин бусад нь ашиглалтын хугацаагаа хэтрүүлэн 220 мянган цагаас дээш ажилласан, хэзээ л бол хэзээ зогсоход бэлэн болжээ. Жил бүр алдагдалтай ажиллаж байгаагаас гадна засвар үйлчилгээ хийх төсөвгүй учраас хүчин чадлаа нэмэгдүүлж чадахгүйд хүртлээ туйлдсан байна. Иймээс эхний ээлжид цахилгаан, дулааны үнэ тарифыг нэмэх арга хэмжээ авахаас өөр аргагүйд хүрчээ. Энэхүү саналаа шийдвэр гаргах түвшнийхэнд хүргэсэн бөгөөд ажлын хэсэг гарч, хэрхэн шийдвэрлэх талаар төсөл боловсруулж байгаа юм.
ТЭЦ-3 Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 18 хувь, Улаанбаатар хотын дулаан хангамжийн 40 хувь, үйлдвэрийн технологийн уурын хэрэглээний 80 хувийг ханган ажилладаг. Энэ жил цахилгаан станц 14.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан тул ажилчдынхаа цалинг тавих чадваргүй болж өнгөрсөн долоо, найм, есдүгээр сард ажилчдынхаа цалинг банкнаас зээлж өгсөн гэлээ.
Тус цахилгаан станц нэг кВт/цаг цахилгааныг дунджаар 280 төгрөгөөр үйлдвэрлээд, дунджаар 216 төгрөгөөр зардаг байна. Үүнийг 29.6 хувиар нэмж, 280 төгрөг болгох санал гаргажээ. Дулааны тариф 33862 төгрөг байгаа бол бодит өртөг нь 62960 төгрөг болж, үүний зөрүүгийн хэмжээний алдагдал хүлээж байна гэв. Эрчим хүчний хэрэглээ 2030 онд 3330 мВт болж, эрчим хүчний чадлын дутагдал 55 хувьд хүрнэ. Эрчим хүчний станцуудыг нүүрсээр хангадаг Багануур, Шивээ-Овоо, Шарын голын уурхай нийт 493 тэрбум төгрөгийн өр төлбөртэй, алдагдалтай ажиллаж байгаа юм байна.
-Дулааны гуравдугаар цахилгаан станцын өвлийн бэлтгэл ажлыг бид 98 хувьтай хангаад байгаа. Гэхдээ энэ нь зөвхөн хөрөнгө оруулалтдаа тааруулж хангасан бэлтгэл. 2023-2024 оны өвлийн ачааллын үед 120 хоног тасралтгүй манай бүх тоног төхөөрөмж ажилласан. Энэ бол маш хүнд нөхцөл. Бид 45-60 хоногт нэг удаа урсгал засварын ажлыг хийдэг. Гэтэл энэ засварын ажлыг хийгээгүйгээс болж манай тоног төхөөрөмжүүд эвдэрч байгаа. Түүнийг нь засахгүй дахин ажиллуулснаар бидэнд маш том эрсдэл үүссэн. Өнөөдөр манай цахилгаан, дулааныг үйлдвэрлэдэг VII машиныг улсын салбарын хяналтын байцаагчийн дүгнэлтээр хаасан. Дүгнэлт нь металлын бүтэц бүрэн задарсан гэдэг дүгнэлт. Өөрөөр хэлбэл металл маань өөрөө ядаргаанд ороод дахин ашиглах боломжгүй болсон гэсэн үг. Хэрэв ямар нэг байдлаар дахин ажиллуулбал задрах, тэсрэх, дэлбэрэх аюул учирна. Энэ станцыг оросууд барьж, 35-40 жил ажиллах боломжтой гэж заасан байдаг. Гэтэл өнөөдөр манай тоног төхөөрөмжүүд 47-56 жил ажилласан байгаа. Цаашид манай турбинууд ажиллаж чадахгүй зогсоход бэлэн байгаа. Цахилгаан эрчим хүчний өсөлтийг эрчим хүчний систем 6-8 хувь гэж үзэж байна. Энэ өсөлтийг бид шинэ эх үүсвэргүйгээр хаах ямар ч боломжгүй. Магадгүй 30 градус хүйтэрч эрчим хүч талдаа доголдол үүсвэл бид хязгаарлалт хийнэ. Эрсдэлтэй байдал үүсэхийг үгүйсгэхгүй. Бид бүх чадлаараа хэрэглэгчдийг дулаан, цахилгаанаар хангахаар ажиллаж байгаа. Гэхдээ ийм байдлаар цааш үргэлжилбэл олон жил явахгүй байх гэж бодож байна. Олон жил үнэ тарифаа өртгөөс бага үнээр зарснаас болж эрчим хүчний салбар хүнд байдалд орсон.
- Бидний хувьд аль болох хэрэглэгчдэд бага ачаалал очих хувилбарыг эрэлхийлж тооцоолол гаргаж байгаа. Бид 140-ийг шууд 280 болгох гээгүй. Аль болох шатлалттай олон аргачлал гаргаж, хэрэглэгчдэд бага ачаалал очих дүнг сонгон ажиллаж байна.Бид тарифыг нэмж өртөгт хүргээд алдагдалгүй болохыг зорьж байгаа. Тариф нэмэгдсэнээр бидний тооцооллоор 2027 он гэхэд богино хугацаат өр төлбөрөө тэглэж салбар өөрөө богино хугацаат өр төлбөргүй болно. Харин урт хугацаат зээлээ графикийн дагуу төлөх нөхцөл хангагдана. Улсын төсвөөс татаасгүй болно гэсэн гурван том зорилтыг тавиад байна. Салбар өөрөө өөрийгөө эдийн засгийн хувьд тэтгээд аваад явдаг байвал зах зээлийн өнөөгийн үед хамгийн их хэрэгтэй.
-Манайх бүх дулааны цахилгаан станцууд болон 112 сум суурин газарт эрчим хүчний нүүрсийг нийлүүлж ажилладаг. Өнөөдрийн байдлаар авахад бэлэн нүүрсний нөөц 480 мянган тонн хүрсэн байх ёстой. Гэвч одоо 235 мянган тонн нөөцтэй байна. Яг энэ байдлаараа он шилжих мөчид 85 мянган тонн нүүрсний нөөцтэй болно. “Багануур” ХК хоногт 230 вагон ачиж байгаа. 11 сараас огцом өсөж 240 вагон хүрнэ. Бид ашиг тооцъё гээгүй өртөгт нь хүргэе гэж байгаа юм. Багануурын уурхай нэг тонн нүүрсийг 55700 төгрөгөөр олборлочхоод улсдаа 43 мянган төгрөгөөр зарж байгаа. Нэг вагон нүүрс ачихад 630 мянган төгрөг, хоногт 136 сая төгрөг, сардаа дөрвөн тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээж байна. Хэрэв энэ байдал удаан үргэлжилбэл он гаргаад дулааны цахилгаан станцад нийлүүлэлт хийж чадахгүйд хүрэх эрсдэлтэй.
- Манай цахилгаан станц 2023-2024 оны өвлийн ачаалалд үндсэн тоноглууруудаа 120 хоног тасралтгүй ажиллуулсан. Энэ нь маш их эрсдэл үүсгэдэг. Зуух 60 хоног, турбин 45 хоногт урсгал засвар хийх ёстой байдаг. Энэ засварыг хийхгүйгээр өнгөрсөн өвлийн ачааллыг авсан. Энэ өвлийн хувьд байдал дахин давтагдана. Магадгүй ТЭЦ III-д эрсдэл үүсвэл төвийн эрчим хүчний системд 14 МВт, Улаанбаатар хотын төвд дулааныг 31 хувь, уурыг 47 хувь авч буй хэрэглэгчид бүгд цахилгаан, дулаангүй болно гэсэн үг. Энэ бол маш том эрсдэл. Энэ эрсдэлийг үүсгэхгүйн тулд бид өвлийн бэлтгэл ажлыг тодорхой хэмжээнд ханган ажиллаж байна. 220 тонн уур үйлдвэрлэдэг зуухыг 13.6 тэрбум төгрөгийн засвар хийх нормтой байдаг. Гэтэл бид байгаа төсөвтөө тааруулж 5.5 тэрбум төгрөгөөр хэсэгчилсэн засвар л хийж байна. Хэсэгчилсэн засвар хийж өвлийн ачааллыг давах нь найдвартай ажиллагаа алдагдах эрсдэлтэй байна.
ТЭЦ-3 1968 онд, ТЭЦ-4 нь 1984 онд байгуулагджээ. ТЭЦ-4 -өөс хойш Улаанбаатар хотод эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр бариагүй. 1984 оноос хойш 40 жилийн хугацаанд хот тэлж, орон сууцны хорооллууд зай завсар үлдээхгүй баригдсан.
“Социализмын үед түлш, эрчим хүчний салбарыг түрүүлж хөгжүүлнэ” гэсэн уриан дор ажиллаж III, IV цахилгаан станцыг барьжээ. Эрчим хүчний салбар түрүүлж хөгжиж чадсан тул 40 жилийн ачааллыг нуруундаа үүрч өнөөг хүрсэн байна. Харин өнөөдөр нөөц шавхагджээ. Үүнээс цааш хэрэглээ нэмэгдсэн ч хангаж чадахгүй хэмжээнд хүрснийг станцын удирдлагууд учирлаж, олон түмэнд үнэнийг хэлж байна.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2024 ОНЫ АРАВДУГААР САРЫН 31. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 31 (7455)
