Улс орны хувьд чухал ач холбогдолтой, олон нийтийн анхаарлын төвд байдаг том асуудлуудыг шийдвэр гаргагчид хэрхэн яаж хэлэлцэж, шийдэж байсныг “Зууны мэдээ” сонин “Чөлөөт хэвлэл бол нийгмийн ой санамж” булангаар уншигчдадаа хүргэж байгаа билээ. Энэ удаад УИХ-ын 2010 оны хаврын ээлжит чуулганы зургадугаар сарын 10-ны өдрийн хуралдаанаар "Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай" УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцсэн тэмдэглэлээс ямар нэг засвар, дүгнэлтгүйгээр нийтэллээ.
Түрүүч нь
УИХ-ын гишүүн З.Энхболд:
-Хуулийн 10.2-т заасан есөн гишүүнтэй ТУЗ-ийн гишүүдийн нэрийг хэлж өгөөч. Хэзээ томилогдоод юу хийж байгаа ямар улсууд байна вэ?
“Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Энэбиш: “Эрдэнэс Монгол” компанийн ТУЗ долоон гишүүнтэй. ТУЗ-ийн дарга нь ТӨХ-ны дарга Д.Сугар байгаа. Тэгээд холбогдох яам, агентлагиудын газрын даргын түвшингийн хүмүүс байгаа. Нэр дурьдах юм бол Эрдэс баялгийн яамны газрын дарга А.Эрдэнэпүрэв, Ашигт малтмалын газрын дарга М.Ариунбаяр, Хууль зүйн яамны харьяа Иргэний бүртгэлийн газрын дарга Л.Мөнхбаатар, Төрийн өмчийн хорооны газрын дарга Б.Цогтбаатар, мэргэжилтэн Л.Баатарчулуун, Сангийн яамны газрын дарга Б.Мягмарсүрэн гэсэн ийм долоон хүний бүрэлдэхүүнтэй байгаа. З.Энхболд гишүүний асуултад хариулаад бас нэг зүйл хэлье. УИХ-аас 2010 онд “Эрдэнэс Монгол” бага зэргийн олборлолт хийж улсын төсөвт 12 тэрбум оруулах ёстой гэсэн үүргийг Засгийн газарт өгсөн. “Эрдэнэс Монгол” компани энэ ондоо багтаж оруулна. Өдий хүртэл хүлээсэн шалтгаан нь шууд хэлэхэд, нээлттэй хэлэхэд ЭБЭХЯ-наас том Тавантолгой төслийн үзэл баримтлалтай уялдуул гэдэг үүднээс өдий хүрсэн. Үүрэг даалгавар биелүүлнэ.
УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил:
-Нэгдүгээрт, Ерөнхий сайд Тавантолгой орд газрыг ашиглаад олсон орлогоос Монголын залуучуудыг гадаад, дотоод өндөр хөгжилтэй орнуудад сургана гэсэн өгүүлбэр хэллээ. Үүнийгээ дэлгэрүүлж хэлж өгөөч, яг ямар санаа хэлээд байгаа юм бэ. Хоёр дахь асуултыг Ерөнхий сайдад хандаж асуухад, том орд газрууд ашиглалтад ороод эхлэхээр том эдийн засгийн бүтцийн асуудлууд яригдаад эхэлж байна. Дэд бүтцийн томоохон төслүүдийн асуудал яригдаад эхэлж байна. Үүнийг дагаад Монгол Улсын Засаг, захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн асуудал аяндаа босч ирээд байна. Үүнийг дагаад төвлөрлийг сааруулах асуудал аяндаа их хурцаар тавигдаж байна. Өмнөговь аймаг нэлээн баялагтай, тэр роялти буюу нөөц ашигласны нэлээн хэмжээнийхээ хөрөнгийг татаад аваад үлдчихэж байна. Бусад аймгууд нь тийм бололцоо гарахгүй байна. Энэ тэгшитгэлийг яаж хийх вэ. Энэ төвлөрлийг яаж сааруулах вэ?
Ерөнхий сайд Сү.Батболд:
-Хүний хөгжил сангаараа шийдвэрлэх нийгмийн, эрүүл мэндийн, боловсролын зорилтуудыг шийдүүлэхийн зэрэгцээ онцгойлж, өндөр хөгжилтэй орнуудад Монголын залуучуудыг Монгол Улсын өнцөг бүрээс, дүүрэг, хороо, сум бүрээс авах энэ зарчмыг боловсруулж, тодорхой журам болгоод хийх ёстой гэж үзэж байна. Энэ чиглэлээр Засгийн газар судалгаа, тооцоо гаргаж, анхаарна. Хоёрдугаарт нь, Үндэсний хөгжлийн үзэл баримтлал, бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал гэсэн энэ асуудлуудаа бид бүхэлд нь авч үзье. Намрын чуулганаар бүсчилсэн хөгжлийн шинэ үзэл баримтлал, мөн энэ эдийн засгийн хөгжлийн шинэ төвүүд, энэ бүгд цаашдын хандлага, дунд болон урт хугацааны бодлогыг Засгийн газар Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хороо, бусад яамдуудын оролцоотойгоор боловсруулж байгаа. Энэ нэлээн эрчимтэй явж, өнөөдөр ажлын хэсгийн хуралдаан хийгдсэн. УИХ-ын намрын чуулганд бодлого, хөтөлбөрөө оруулж ирсэн.
УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь:
Энэ томоохон төсөл, гэрээнд дотоодын ханган нийлүүлэгчийн асуудал их чухал байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, дотоодын ханган нийлүүлэгчдээс бараа бүтээгдэхүүн, түүхий эдээ нэлээд авна гэсэн. Энэ юу болж байна вэ?
ЭБЭХ-ний сайд Даш.Зоригт:
-Энэ гэрээ өмнөх гэрээнүүдээсээ арай онцлогтой. Яагаад гэвэл төр 100 хувь эзэмшиж байгаа орд газар учраас дотоодын ханган нийлүүлэлтийн талаар бүтэн бүлэг оруулсан, 14 дүгээр бүлэг гэсэн ийм заалт байгаа. Энэ дээр хөрөнгө оруулагч нь Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээдийн үйлчилгээ болон Монгол Улсад байгаа тоног төхөөрөмж, түүхий эд, хангамжийн материал, сэлбэг хэрэгслийг тэргүүн ээлжинд худалдан авна гэсэн заалт байгаа. Дээрээс нь уул уурхайн техник, тоног төхөөрөмжийн ханган нийлүүлэлт, засвар үйлчилгээ, үйлдвэрийн болон бусад зориулалтын барилга, байгууламж, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, нийтийн тээвэр, харилцаа, холбоо, боловсрол, соёл, эрүүл мэнд, худалдаа үйлчилгээтэй холбогдон бий болох ажил үйлчилгээг Монгол Улсын аж ахуйн нэгжээр тэргүүн ээлжээр гүйцэтгүүлнэ гэсэн. Үйлдвэрүүдийг нь авахад тодорхой заагаад өгсөн байгаа нь цаашид яриа хэлэлцээр хийхэд дэм болох болов уу гэж бодож байгаа юм.
УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ:
-Оюу толгойн гэрээг батлахдаа яг л ингэж ярьж байсан. Тэр үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр “Хариуцлагыг нь би өөрөө хүлээнэ” гэж зарлаж байгаад л Оюу толгойн гэрээг батлуулж байсан. Одоо хариуцлага хүлээх хүн нь хаана байгаа юм бэ? Оюу толгойн гэрээний асуудал өнөөдөр ээдрээтэй, өдөр ирэх тусам Монголын ард түмний нуруун дээр үнэхээр ямар байдлаар буух нь тодорхойгүй болчихоод байна. Хоёрдугаарт гэвэл, Тавантолгойн талбайг хоёр хуваахыг би үнэхээр буруу. Хоёр талбай дээр гадаад, дотоодын гэж ялгаад талбай олгочихдог. Гадаадынхан л давуу эрх эдэлнэ шүү дээ, тэнд. Яг ний нуугүй хэлэхэд худалдан авагч тал нь хаанах билээ, 100 хувь бараг л Хятадын талд гаргана. Тэгвэл Хятадын хөрөнгө оруулалттай, Хятадын мэдлийн компаниуд орж ирсэн тохиолдолд нүүрсний борлуулалт, экспортын асуудал нэлээн хүндэрнэ. Энэ дээр хийсэн судалгаа тооцоо байгаа юм уу. Хоёрдугаарт, Ерөнхий сайд таныг Тавантолгой буюу “Энержи Ресурс”-ийн хувьцаа эзэмшигч байсан гэж сонссон. Энэ асуудал чинь хэрхэн яаж шийдэгдсэн талаар би мэдээлэл сонсоогүй. Танд энэ ордтой холбоотой эрх ашгийн зөрчил, оролцоо байгаа юу. Үүнийг тодруулж хэлж өгөхгүй юу. Гуравт нь, яахаараа энэ “Эрдэнэс Монгол” чинь заавал Тавантолгой дээр л ажиллаад, бусад дээр нь ажилладаггүй юм бэ. Оюу толгойн 34 хувь, Эрдэнэтийн 51 хувь, Шивээ-Овоо гээд орд уурхайнууд байна. Энэ дээр яагаад ажлаа явуулдаггүй юм бэ. Нэг дүлий компани миний мэдэхийн 4-5 жил боллоо. ТУЗ-д ямар үндэслэлээр яагаад энэ долоон хүнийг хэн, хэзээ томилсон юм бэ. Хууль дээр чинь Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо, санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн төв байгууллагын төлөөлөл байх ёстой юм байна. Энэ төлөөлөл чинь алга байна шүү дээ. Ингээд хуйвалдааны шинж чанартай, ордны хуйвалдааны маягаар энэ гол ордууд дээр хуйвалдаан хийдгээ болиоч та нар.
Ерөнхий сайд Сү.Батболд:
-С.Эрдэнэ гишүүнийхээ ярьж байгаа шиг яривал харин гоё ярьж байна гэж бодоод байгаа юм. Бид нар ингэж яриад 20 жил болчихлоо л доо. Айхтар эх оронч юм уу, ерөнхий шүүмжилж яриад, тэгээд асуудлуудаа ерөөсөө явуулсангүй. Оюу толгойн асуудлыг Оюу толгойн асуудал ярихаараа ярья. Тавантолгой дээр хоёр компани үүсгэж байгаа нь зарчмын асуудал. Тэгээд дураараа зах зээлийг нь булаалгачихдаг юм ерөөсөө байхгүй. Монгол Улсын Засгийн газар бодлого гаргаад, УИХ-аас тоог нь хязгаарлаж өгнө, квотоор хязгаарлана. Дураараа ухаад, дураараа зөөгөөд явдаг тийм юм байхгүй. Үүнийгээ бид нар журамлаад л гаргана. Зах зээлийг нь Засгийн газар хооронд ярина. Тэр зарчмаараа л ярина. Бид нар бүх талаас нь үзээд ийм хоёр хувилбарыг нь оруулж байгаа нь дотооддоо аж үйлдвэрлэл, нэмүү өртгийг бий болгох бодлогыг дэмжье гэж байгаа юм. Гадна талдаа транзит тээвэр, далайн боомт, хөнгөлөлттэй тарифыг авах асуудлыг бас шийдвэрлэх ёстой. Энэ нөөц маань асар их учраас энэ ачааллаа авъя гэж оруулж байгаа юм. “Энержи Ресурс”-ийн хувьд надад сонирхлын зөрчил байхгүй. Би үүнийг зориуд хэлье. Би иргэн хүний хувьд, энэ лицензийг 1999- 2007 он хүртэл найман жил эзэмшиж ирсэн юм. Лицензийнх нь төлбөрийг хадгалаад, найман жил төлбөрийг нь төлөөд, энэ яриад байгаа гаднын компаниудад өгөхгүйгээр хадгалж ирсэн юм. Энэ Орос, Хятад, Япон, Солонгосын компаниуд бүгд өндөр үнээр авья гэхэд нь зараагүй. Зараагүй монголчууддаа хадгалж ирсэн, нэгд. Хоёрдугаарт, эндээс ямар нэгэн нүүрс олборлоогүй байсан. Нэг хүрз нүүрс ч аваагүй. Зөвхөн хадгалж ирээд, ингээд одоо энэ орд газрын лицензийг стратегийн орд, ард түмний эрх ашиг гээд буцааж төрд авсан. “Энержи Ресурс” компани өөрийнхөө оруулсан зардлын хүрээнд тэнд оролцсон компаниуд Ухаа худгийн ордыг авсан. Энд бол тэр 14 компани УИХ-ын гишүүд оролцсон, бизнесийн компаниа ёстой төрд байгаагүй байж байгаад бизнесийн үйл ажиллагаагаараа оролцуулж ирсэн аж ахуйн нэгжүүд, тэнд оролцсон оролцоогоо бизнесийн зарчмаар “Энержи Ресурс” компаний гол хувьцаа эзэмшигч нарт нь зараад гарсан байгаа. Үүнтэйгээ холбогдсон зарсан, татвар төлсөн асуудлаа тодорхой шийдэж тавьсан. Тийм учраас энэ асуудлаар тодруулга сонирхвол танд тодруулгыг би хувь хүний хувьд гаргаж өгч болно, нээлттэй зүйл. Нэг үгээр хэлэх юм бол “Энержи Ресурс” компанид сонирхлын зөрчил, эрх ашгийн оролцоо байхгүй гэдгийг би энд хариуцлагатайгаар хэлье.
ЭБЭХ-ний сайд Даш.Зоригт:
-Энэ орд газрыг 100 хувь төрийн мэдэлд аваад явуулъя гэж байгаа юм. Тэгээд дотоодын хөрөнгийн бирж дээр бид нар гаргая гэж байгаа. Хөшөөтийн уурхай өөрийнхөө хөрөнгийн биржийг Гонконгд гаргахад болдог, түүнийг нь дэмжиж болдог. Таван толгойн орд газрыг бид дотоодын Хөрөнгийн бирж дээр гаргаад, иргэддээ эзэмшүүлье гэхээр асуудалтай байгаа бол тодруулж мэдээлэл өгөхөд бэлэн байна. Оюу толгойн хувьд бол энэ орд газрыг УИХ-ын олонхи гэрээг нь дэмжсэн. Яг гэрээнийхээ дагуу хэрэгжилт явж байгаа. Тэнд 2000 монгол хүн үйл ажиллагаагаа явуулж, өндөр мэргэжлийн ажил явуулаад 1300 метрийн гүнд 200 гаруй монгол залуу ажиллаад, Монгол Улсад байдаггүй ийм гүний уурхай бүтээж байна. Мэдээллийг бүрэн өгөхөд бэлэн байгаа. Ийм өнгөцхөн дүгнэлтээр явж байгаа ажлыг нураах нь амархан байдаг юм. Гэхдээ 20 жил бид нураах замаар явлаа шүү дээ. Одоо хамтраад энэ бүтээх ажил руу орж байна. Энэ тал руугаа л яривал яасан юм бэ.
Сангийн сайд С.Баярцогт:
-Би Эрдэнэ гишүүн, өмнө асуусан Энхболд гишүүн хоёрын асуултад Ерөнхий сайдын хариулт дээр нэмье. Оруулж ирж байгаа төсөл ямар ч хуультай зөрчилдөөгүй. Сая Хүний хөгжлийн сангийн хуулийг асууж байна. Үндсэн хууль, Иргэний хууль, Компанийн хууль, Хүний хөгжлийн сангийн хуулийн дагуу хийгдэж байгаа. Хүний хөгжлийн сангийн хуулийн 8.4 дээр давуу эрхийн хувьцаа гаргана гээд заачихсан. Компанийн хуулиар бол компани энгийн хувьцааг заавал гаргах ёстой. Давуу эрхийн хувьцааг гаргаж болно. Суурь хувьцаа нь энгийн хувьцаа, тэгэхээр энэ компанинй суурь, энгийн хувьцаа нь төрийн өмчийн мэдлийн байна. Харин давуу эрхийн хувьцаагаа гаргаад, ард түмэндээ гаргаж өгнө. Давуу эрхийн хувьцаа бол гурван төрлийн давуу эрхтэй. Тэгэхээр энэ дээр ямар нэгэн хуулийн зөрчил, энэ гэрээтэй холбогдуулж байхгүй гэдгийг ёстой хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна. Энэ суурь хуулиудаараа дамжиж орж ирсэн. Анхнаасаа ч ингэж ойлголцсон. Харин би С.Эрдэнэ гишүүний хэлж байгаа нэг зүйлтэй санал нэг байна. Хэрвээ Хүний хөгжлийн сангийн асуудал, хуулийн асуудал хоёрыг цэгцлэх ёстой гэвэл стратегийн орд газар гэж нэрлэгдсэн тэр 15 орд газар, УИХ-ын тогтоолоор батлагдсан бүх орд газрууд “Эрдэнэс Монгол”-ийн дор харъяалагдах ёстой. Бид хувьцаагаа хөрөнгийн зах зээл дээр гаргая гэвэл “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Эрдэнэс Оюу толгой”, “Эрдэнэс Шивээ-Овоо”, “Эрдэнэс Багануур”, “Эрдэнэс Эрдэнэт”, “Эрдэнэс Төмөртэй” ч гэдэг юм уу, ийм маягаар гаргаж хувьцааны үнэ цэнийг өсгөж, ард түмний хүртэх ёстой хувьцааны ашгийг нь нэмэгдүүлэх ёстой. Үүнийг хийж, хэрэгжүүлэх ёстой.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2023 ОНЫ ЕСДҮГЭЭР САРЫН 21. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 188 (7173)
