З.БАТЦЭЦЭГ

Энэтхэгийн улстөрч, ерөнхий сайд асан Жавахарлал Неру хэлэхдээ "Та Гималайн нурууг дүрсэлсэн Рерихийн зургуудыг харахад эдгээр сүрлэг уулсын амин сүнсийг шингээсэн мэт санагддаг. Уран зураачийн зургууд нь бидний түүх, сэтгэлгээ, соёл, оюун санааны өвийг их сануулж, Энэтхэгийн өнгөрсөн үеийг төдийгүй мөнхийн зүйлийн талаар сануулж байдаг тул бид Николай Рерихт их өртэй гэдгээ мэдрэхгүй байхын аргагүй юм” гэжээ.

Зураач болсон нь

Николай Рерихийн Гималайн оргилд хүрэх зам Оросын хойд нутгаас эхэлсэн. Ирээдүйн зураач, гүн ухаантан, зохиолч, аялагч 1874 оны есдүгээр сарын 27-нд /шинэ тооллоор аравдугаар сарын 9/ Санкт-Петербург хотод нотариатын конторын эзний гэр бүлд төрсөн. Түүний аав Константин Федорович хүүгээ хуульч болж, сайн мэргэжилтэй болно гэж мөрөөддөг байв. Гэсэн ч хувь заяа өөрөөр шийдэв. Николай ан хийх сонирхолтой болж, байгальд дурлажээ. Дараа нь өөр нэг хобби гарч ирсэн нь археологи байв. Нэг удаа Рерихийн гэр бүлийн найз уран барималч Михаил Осипович Микешин түүний зургуудыг олж харжээ. Тэрбээр аавд нь Николайг урлагаар сургах хэрэгтэй гэж зөвлөв. Үүний дараа Николай уран барималч М.Микешинийн урланд байнга зочилдог болов.

Ахлах сургуулиа төгссөний дараа тэрбээр Урлагийн академид элсэн орж, зөвхөн уран зураг төдийгүй амьдралынхаа зөвлөгч Архип Иванович Куинджитэй уулзсан юм. Дараа нь залуу зураач эртний Оросын түүхийн сэдвээр хэд хэдэн зураг зуржээ. Энд л түүний археологийн мэдлэг хэрэг болсон. А.Куинджи шавийнхаа хувийн онцлог, өвөрмөц хэв маягийг дэмжиж, хөгжүүлсэн. 1900 онд Н.Рерих Парист Франц Кормоны удирдлага дор үргэлжлүүлэн суралцжээ. Удалгүй Н.Рерихийн зургууд алдар нэрийг олж авав. 1901 онд тэрбээр Урлагийг дэмжих нийгэмлэгийн хорооны гишүүн, нарийн бичгийн даргаар сонгогджээ. Үүний зэрэгцээ тэрбээр эх орныхоо түүхийг эрчимтэй судалж, археологийн малтлага хийж, аялж байв.

Археологи нь түүний хувьд "амьд шинжлэх ухаан" байсан. Газар шорооноос гаргаж авсан эртний үсгээр бичсэн бичвэрүүд түүний зураг дээр "амилах" мэт байв. Түүгээр ч барахгүй зураач өөрийн гэсэн хэв маяг дээр шаргуу ажиллаж, Европ, Орос, Дорнод ялангуяа, Энэтхэгийн философид ихэд анхаарал хандуулсан. Тэрбээр урлаг, гоо үзэсгэлэн хүн төрөлхтнийг аварна гэдэгт итгэдэг байв. “Урлаг хүн төрөлхтнийг нэгтгэнэ. Урлаг бол нэг бөгөөд хуваагдашгүй юм. Урлаг олон салбартай ч үндэс нь нэг. Урлаг бол ирж буй синтезийн туг юм. Урлаг бол хүн бүрт зориулагдсан. Хүн бүр гоо сайхныг мэдэрдэг. Хүн бүрийн өмнө “ариун булгийн” үүд нээгдэх ёстой. Урлагийн гэрэл тоо томшгүй олон зүрх сэтгэлийг шинэ хайраар гэрэлтүүлнэ. Энэ мэдрэмж эхэндээ ухамсаргүйгээр ирэх боловч дараа нь хүний ​​ухамсрыг бүхэлд нь ариусгах болно. Хэчнээн олон залуу зүрх үнэн, үзэсгэлэнтэй зүйлийг хайж байна. Тэдэнд үүнийг өг. Уран бүтээлийг ард түмэнд өг. Музей, театр, сургууль, номын сан, өртөөний байр, эмнэлгийг чимэглэхээс гадна шоронгууд сайхан байх ёстой. Дараа нь шорон байхгүй болно..." Н.Рерих

1916-1918 онд Н.Рерих Карелид амьдарч байжээ. Хувьсгалт үймээн самууны дараа түүнд Санкт-Петербургт буцаж очиход хэцүү байсан. Гэсэн ч зураач төрөлх нутгаа санаж, хайрладаг байв. Швед, Англи, Америкт үзэсгэлэн гаргаж, Оросын соёлын талаар уйгагүй ярьж, залуу ЗХУ-ын өлсгөлөнд нэрвэгдсэн ажилчид, тариачдад материаллаг тусламж үзүүлдэг байж.

Уул руу хүрэх зам

1923 онд Нью-Йоркод түүний музей нээгдсэн бөгөөд одоог хүртэл ажилладаг. Энэ хооронд тэр гэр бүлийнхээ хамт Энэтхэг рүү явсан. Тэндээс Ази тивийг тойрон тэнүүчилсэн олон жил эхэлсэн юм.

Н.Рерихийн экспедиц Гималай, Төвд, Монгол, Алтайн аюултай, хүрэхэд бэрх бүс нутагт явагдсан. Аялагчид зовлон зүдгүүрийг туулсан. Их өндөрт хүмүүс толгой нь эргэж, гар хөл нь хүйтнээс болж бадайрч, хамраас цус гарч байв. Үүнээс гадна Британийн тагнуулыхан аялалд саад болж байсан. Тэд Их Британийн колонид орсон ард түмний хувь заяаг сонирхож, британичуудын дунд хардлага төрүүлжээ. Гэвч бүх айдас дэмий хоосон болж аялагчид тусгай албаныхны хүлээлтээс үл хамааран хорлон сүйтгэх ажиллагаа, тагнуул хийдэггүй. Харин шинжлэх ухаан, урлагаар хичээллэж, лам нартай харилцаж, тэднээс нууц мэдлэг олж авдаг байв.

Тэрбээр тайван байж лагерийн амьдралын бүх бэрхшээлийг даван туулж, тасралтгүй ажилладаг байж. Н.Рерих ноорог зурахаа зогсоосонгүй, морь унасан ч гэсэн ямар нэг юм бичиж тэмдэглэдэг байв. Заримдаа гурван цаг унтсан ч өглөө нь зураач хөгжилтэй, шинэлэг, шинэ санаагаар дүүрэн, шинэ амжилтад бэлэн байдаг байжээ.

Монгол, Төвд лам нар үл таних аялагчийн оюун санааны хүсэл эрмэлзэлд гүн хүндэтгэлтэй хандаж, ойлголцож, түүнийг өөрийн гэж хүлээн зөвшөөрдөг байв. Экспедицийн гишүүн Николай Грамматчиков дараах үйл явдлын талаар “Ахмад лам гэрт орохыг урьж, эелдэг найрсаг байж, дараа нь яриа аажмаар илүү амьд сэдэв рүү шилждэг. Н.Рерих монголоор ярьдаггүй ч бүгдийг ойлгодог. Түүний хүү (нэрт дорно дахин судлаач) орчуулж өгдөг байсан. Хэсэг хугацааны дараа "Шамбал" гэдэг үг чимээгүй сонсогддог. Монголчуудын ариун үг, тэрийгээ хамгаас илүү нандигнадаг, хамаагүй хэлээд байдаггүй. Харин түүнтэй нэг цаг орчим ярилцаад л энэ үгээ хэлдэг байлаа”.

Тэрбээр өдрийн тэмдэглэлдээ Төвд, Монгол, Алтайн ард түмний хөшөө дурсгал, зан заншлыг харьцуулан бичсэн байдаг. Дашрамд дурдахад Азийн экспедицийн үеэр зураач эх орондоо очиж, Москвад найз нөхөд, хамтран ажиллагсадтайгаа уулзаж байв. Тэрбээр ЗХУ-ын Засгийн газарт Гималайн махатмагийн бэлэг, захиасыг бэлэглэж мөн өөрийн хэд хэдэн зургийг бэлэглэсэн.

"Рерихийн гэрээ"

Рерих Москвад удаан саатсангүй, уулс дахин дуудаж байв. Зөвлөлтийн нийслэлээс гарсны дараа мастер Алтайг судалж, дараа нь Улаан-Үдээр дамжин Монгол руу явсан. Дараа нь тэрбээр Төвдөд очиж, Гималайн нурууг дахин гатлан ​​1928 онд сүрлэг нурууны ойролцоо орших үзэсгэлэнт Куллу хөндийд суурьшжээ. Тэнд тэрбээр Гималайн шинжлэх ухааны судалгааны "Урусвати" хүрээлэнг байгуулжээ. Нэмж дурдахад тэрбээр янз бүрийн орны эрдэмтэдтэй хамтран соёлын үнэт зүйлийг хамгаалах олон улсын баримт бичгийг боловсруулсан. Үүнийг Рерихийн гэрээ гэж нэрлэдэг.

Түүнийг уулсын эзэн гэж нэрлэдэг байв. Рерихийн зураг дээрх уулын оргилууд цэвэр, гайхалтай өнгөөр ​​гэрэлтдэг. Зарим нь бүр эргэлздэг. Байгальд ийм өнгө байж болох уу, болно. Нуурын эрэг дээр очиж эсвэл ууланд авирч, нар жаргахыг харахад л хангалттай. Та бүх төрлийн өнгийг харах болно. Байгаль өөрөө хамгийн авьяаслаг, хамгийн агуу зураач. Үүнийг Н.Рерих өөрийн зөн совингоороо тайлж нээж чадсан.

Эх сурвалж: www.polit.mn